Tabiiy gaz tarkibidagi nordon gazlarni fizik kimyoviy usul bilan ajratish jarayonini takomillashtirish

 

---

33 
2-jadval 
Usul 
Texnik-ekonomik kursatgichlari 
Tozalik 
darajasi 
Nisbiy kapital 
xara-jatlari, 
M/kVt.s 
Nisbiy 
ekspluatatsion 
xarajatlar, 
M/kVt'sYU"
3
Oxakli 
Sulfit-bisulfitli 
Ishkor-alyuminatli 
Kumir adsorbsion 
Oksid-marganetsli 
Katalitik 
85 
90 
90 
90 
90 
90 
7,8
10
35
20
16
25 
0,37 
0,44 
1,6 
1,6 
0,24 
1,0 
Birinchi usuldan boshqa barcha usullar qo‘shimcha mahsulotlar beradi. 
Tarkibida 0,1-0,15% SO
2
bo‘lgan gazlarni tozalash uchun ohakli usuldan 
foydalanish iqtisodiy jihatdan qulay, oltingugurt IV-oksidning miqdori ko‘p 
bo‘lganda esa sulfit-ammoniy gidrosulfitni qo‘llashga asoslangan ammiak-
avtaklavan, ammiak-siklik usullardan foydalanish tavsiya etiladi. 
b) Muborak va sho‟rtan gaz majmuasidan chiqadigan gaz 
chiqindilaridan sulfat kislota ishlab chiqarish. 
Kam chiqindili protsesslarni yaratish masalasi, hozirgi zamon talabining 
dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Bu muammo shunday ishlab chiqarishni 
tashkil qilish bilan bog‘liq, unda oxirgi ma‘lumotlarga ko‘ra chiqindilar iloji 
boricha yoki butunlay ikkilamchi materiallar resurslariga aylantiriladi. 
Akademik V.A.Lechyasovning fikricha hozirgi zamon texnologiyasidagi tub 
burilish quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi zarur: 
1 .O‘zgarishlarning kengligi, bunda xalq xo‘jaligi tarmoqlarini ba‘zilarini 
qamrab olishi kerak. 
2. Material hajmning qisqarishi. 

---

34 
3. Xom ashyoni kompleks ravishda qayta ishlash va atrof muhitni 
ifloslantiradigan chiqindilarni bo‘lmasligi. 
4. Ekstremal fizik ta‘sirlardan keng foydalanish. 
5. Informatika, avtomatik boshqarish sistemasi va robotlashtirilgan texnikani 
qo‘llash hamda har tomonlama taraqqiy ettirish. 
Bundan tashqari hozirgi vaqtda ishlatiladigan kimyoviy-texnologiya 
protsesslarning elektron hisoblash kompleks texnologik protsesslarning avtomatik 
boshqarish sistemasini tashkil etmoqda. Bu jarayonlar jahon amaliyotida, 
bo‘yoqlar, sulfat kislota olishda keng qo‘llanilmoqda. 
Muborak gazni qayta ishlash zavodi, Sho‘rtan gaz konlari boshqarmasi va 
sho‘rtan gaz kimyo majmuasining oltingugurt olish sexlaridan atmosferaga 
chiqarib yuborilayotgan S0
2
gazi sulfat kislotasini kontakt usulida olish 
jarayonining I-bosqich mahsuloti va II-bosqich xom ashyosi sifatida qo‘llanishi 
mumkin. 
Bizga ma‘lumki gaz sanoatida ishlab chiqilgan elementlar oltingugurtning 
qariyb 90% kimyoviy korxonalarda sulfat kislotasini ishlab chiqarishga sarflanadi 
ya‘ni 
S + 0
2
= S0
2
(I) 
2S0
2
+ 0
2
= 2S0
3
(II) 
S0
3
+ H
2
0 = H
2
S0
4
(III) reaksiyalari buyicha sulfat kislota olinadi. Gaz sanoati 
korxonalarining biosferaga chiqarib yuborilayotgan zaharli gazlardan asosiysi 
bo‘lgan S0
2
ni sulfat kislota ishlab chiqarishdagi I-bosqich xom ashyosi sifatida 
qo‘llanilganda I-bosqich reaksiyaga hech bir hojat qolmaydi ya‘ni 
2S0
2
+ 0
2
= 2S0
3
(I) 
S0
3
+ H
2
0 = H
2
S0
4
(II) reaksiyalari buyicha sulfat kislota olish mumkin. Bu 
texnologiyani qo‘llashdan maqsad, ekologik muammolarni hal qilishda atrof muhit 
S0
2
gazidan tozalanadi va kimyoviy texnologiya asosida ishlayotgan korxonalar 
uchun noyob bo‘lgan sulfat kislotasi ishlab chiqish mahalliy xom ashyolardan 
olinishi ko‘zda tutilib ko‘plab iqtisodiy va ekologik samara berish yaqqol seziladi

---

35