TADBIRKORLIK FAOLIYATI TURLARI
Ishlab chiqarish — jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqtisodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayoni; ishlab chiqarish omillarini isteʼmol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. Ishlab chiqarish inson hayotining tabiiy sharoiti va boshqa faoliyat turlarining moddiy asosidan iborat. Kishilik jamiyati taraqqiyotining hamma bosqichlarida Ishlab chiqarish zarur. Uning mazmunini mehnat jarayoni belgilaydi. Ishlab chiqarish jarayoni 3 element — mehnat, mehnat ashyolari va mehnat vositalari boʻli-shini taqozo etadi. Ijtimoiy Ishlab chiqarish ishlab chiqarish vositalari Ishlab chiqarish va is-teʼmol buyumlari Ishlab chiqarishdan tashkil to-padi. Bu boʻlimlarning har biri koʻplab xoʻjalik tarmoqlaridan iborat boʻlib, ularda turli Ishlab chiqarish vositalari va isteʼ-mol buyumlari yaratiladi. Birinchi boʻlimning ikkinchi boʻlimga nisbatan ustunligi kengaytirilgan takror Ishlab chiqarish iqtisodiy qonunining ifodasidir. Ishlab chiqarish faqat mahsulot Ishlab chiqarishdan iborat boʻlmay, balki taqsimot, ayirboshlash va isteʼmolnya oʻz ichiga oladi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi, avvalo, Ishlab chiqarish qurollarining oʻzgarishi va mukammallashishidan boshlanadi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi jamiyat hamma aʼzolarining farovonligini muntazam oshira borish va har tomonlama rivojlantirishga imkon beradiInnovatsion texnologiyalarga asoslangan, energiya tejamkor, chiqindisiz, ekologik xavfsiz ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish jahon bozoriga raqobatbardosh mahsulot yetkazib berishning asosi sanaladi
1 Innovatsion texnologiyalarga asoslangan, energiya tejamkor, chiqindisiz, ekologik xavfsiz ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish jahon bozoriga raqobatbardosh mahsulot yetkazib berishning asosi sanaladi. Innovatsion texnologiyalarga asoslangan, energiya tejamkor, chiqindisiz, ekologik xavfsiz ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish jahon bozoriga raqobatbardosh mahsulot yetkazib berishning asosi sanaladi
2 ILMIY-TEXNIK - fan bilan texnikaning oʻzaro bog'ʻliq, yagona, ilgarilab boruvchi taraqqiyoti; ijtimoiy taraqqiyot asosi. Dastlab fan rivoji bilan texnika taraqqiyoti oʻrtasidagi yaqinlashuv 16—18-asrlarda manufaktura ishlab chiqarishi bilan bogʻliq holda sodir boʻldi. Bungacha moddiy ishlab chiqarish empirik tajribalar, hunarmandlik asosida shakllangan. Teologiya va sxolastika taʼsiridagi tabiat haqidagi ilmiy nazariy bilimlar ham ishlab chiqarishga xech qanday salbiy taʼsir qilmasdan sekinlik bilan rivojlangan.Ilmiy va texnikaviy taraqqiyot inson faoliyatining 2 ta nisbatan mustaqil yoʻnalishi sifatida yuksala boshlagan.
16-asrda savdo-sotiq va yirik manufakturadagi tub oʻzgarishlar bir qancha aniq vazifalarni nazariy va eksperimental hal qilishni talab qildi. Bu davrda fan Uygʻonish davri gʻoyalari taʼsirida sxolastika anʼanalarini parchalab, amaliyotga murojaat qildi. Kompas, porox va kitob nashr qilish ilmiytexnikaviy faoliyatga asos solgan 3 ta yirik kashfiyot boʻldi. Suv tegirmonlarining rivojlanayotgan manufaktura ishlab chiqarishida qoʻllanilishi baʼzi mexanik jarayonlarni nazariy tadqiq etishni talab qildi. Natijada charxpalak gʻildiragi, charxpalak harakati nazariyasi, karshilik va ishqalanish taʼlimotlari yaratildi. Fan bilan texnika yaqinlashuvining 2bosqichi mashina ishlab chiqarishning 18-asr oxiridan boshlab taraqqiy etishi bilan bogʻliq boʻlib, bunda fan bilan texnika bir-birining jadal rivojlanishiga taʼsir koʻrsatdi. Bu davrda ilmiy tadqiqot faoliyatida nazariy masalalarni hayotga tatbiq qilishga daʼvat etuvchi fanning maxsus boʻgʻinlari paydo boʻldi: amaliy tadqiqotlar, ishlab chiqarish tadqiqotlari, amaliy konstruktiv ishlanmalar va h.k. Fan-texnika taraqqiyotit. ning 3bosqichi fantexnika inqilobi bilan bogʻliq. Uning taʼsirida texnika taraqqiyotiga qaratilgan ilmiy sohalar kengayadi. Texnik masalalarni hal qilishda biologlar, fiziologlar, psixologlar, mantiqshunoslar ishtirok etadi. Ma’lumki, har qanday holatda ham ilmiy – texnika taraqqiyotining bosib o’tgan tarixiy asoslari bor. Bunga yaqin kelajakka bir nazar solaylik. XX asrning o’rtalariga kelib fanning ijtimoiy hayotdagi roli mislsiz darajada oshdi. Fanlar taraqqiyotidagi inqiloblarning xarakteri o’zgardi, ya’ni ilm sohasidagi inqiloblar texnika sohasidagi axborotlar bilan uyg’unlashib ketdi va ilmiy – texnika inqilobi yuzaga keldi, shuningdek ijtimoiy fanlar yoʻnalishlari, iqtisod va ishlab chiqarishni tashkil qilish, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni ilmiy boshqarish, aniq ijtimoiy tadqiqotlar kabilarga bilvosita taʼsir qiladi. Fanning texnikaga nisbatan yetakchilik mavqei yanada yorqin namoyon boʻladi, fan texnikani uzluksiz inqiloblashtiruvchi kuchga aylanadi. Oʻz navbatida, texnika ham fan taraqqiyotiga ijobiy taʼsir koʻrsatib, uning oldiga yangi talab va vazifalar qoʻyadi. Hozirgi zamon fantexnika inqilobining xarakterli xususiyati uning sanoat bilan birga ijtimoiy hayotning turli sohalari: qishloq xoʻjaligi, transport, aloqa, tibbiyot, taʼlim, maishiy xizmat kabilarni qamrab olganligidadir
3 Tovar ishlab chiqarish- bu barcha mahsulotlar bozorda sotish uchun yaratilgan tashkilot turi. Ijtimoiy mehnat taqsimoti tovar ishlab chiqarishining vujudga kelishining birinchi zarur shartidir. Ijtimoiy mehnat taqsimotining rivojlanishi bilan ishlab chiqaruvchilarning har qanday bir mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi yuzaga keladi. Bu almashinuvni talab qiladi. Ijtimoiy mehnat taqsimoti tovar xo‘jaligi mavjudligining moddiy shartidir. Tovar ishlab chiqarishning sababini tovar ishlab chiqaruvchilarning turli mulkdorlar sifatida iqtisodiy izolyatsiyasi deb hisoblash kerak. Aynan tovar ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy izolyatsiyasi birjaning tovar birjasiga aylanishining zarur va yetarli shartidir. Faqat turli mulkdorlar o'rtasidagi ayirboshlash tovarga aylanadi. Iqtisodiy izolyatsiya xususiy va jamoaviy, guruh, korporativ mulk sharoitida mumkin. Tovar ishlab chiqarish uzoq evolyutsiyadan o'tdi. U ibtidoiy jamoaning parchalanishi, xususiy mulkning vujudga kelishi sharoitida, birinchi ijtimoiy mehnat taqsimoti davrida vujudga kelgan.) Ma'lumki, mehnat taqsimotining eng oddiy shakli jins va yoshga qarab tabiiy bo'linishdir. Birinchi ijtimoiy mehnat taqsimoti chorvachilikning dehqonchilikdan ajralishi bilan bog'liq.Bu shunday mehnat taqsimoti bo'lib, unda dastlab turli jamoalar, so'ngra jamoalarning alohida a'zolari har xil turdagi xo'jalik faoliyati bilan shug'ullana boshladilar. ishlab chiqaruvchilarning mehnat unumdorligi oshishi natijasida alohida mahsulotlarning ortiqcha miqdori paydo bo'lishiga va ayirboshlashning sezilarli rivojlanishiga olib keldi.
4
Do'stlaringiz bilan baham: |
