«tadbirkorlik va boshqaruv» fakul’teti «moliya va bank ishi»kafedrasi

t/r	Muomalalar mazmuni
Schyotlar aloqasi
D	K
1	Xaridorlardan pul, valuta mablag‘lari kelib tushdi	5210	4010
2	Valuta kursi bo‘yicha ijobiy farq summasi kirimga olindi	5210	9540
3	Markaziy bank kursi bo‘yicha xorijiy valutaning valuta schyotiga o‘tkazilishi	5210	5530
4	Sotilgan tovarlar uchun pul mablag‘lari valuta schyotiga kelib tushganda	5210	4010
5	Safar xarajatlari uchun valuta berildi	4220	5210
6	Valuta schyotidan mol yetkazib beruvchilarga pul mablag‘lari o‘tkazildi	6010	5210
7	Bankdan kassaga valuta mablag‘larining kelib tushushi	5010	5210
8	Bankning uzoq va qisqa muddatli qarzlarining uzilishi	7810 6810	5210

BANKDAGI MAXSUS SCHYOTLARDA BAJARILADIGAN PUL MUOMALALARINING HISOBI
Akkreditiv - bu mol yetkazib beruvchi korxonaga xizmat qiluvchi bankning xaridor korxonaga xizmat qiluvchi bank tomonidan qarzni to‘lash haqidagi topshirig‘i.
Hisob-kitobning akkreditiv shakli asosan shaharlararo hisob- kitoblarda qo‘llaniladi.
Akkreditiv mol yetkazib beruvchi korxona joylashgan joydagi bankda joylashadi.
Xaridor korxona o‘zining bankiga akkreditiv ochish haqida ariza topshiradi. Bank xaridor korxonaning ma’lum miqdordagi mablag‘ini deponentlashtiradi va bu haqida mol yetkazib beruvchi bankka ma’lum qiladi. Akkreditivni korxona o‘z mablag‘lari yoki bank qarzi hisobidan ajratishi mumkin.
Akkreditivlar bo‘yicha hisob-kitob muomalalari amalga oshirilganda quyidagicha schyotlar aloqasi belgilanadi:

t/r	Muomalalar ma/.muni	Schyotlar aloqasi
		D	K
1	Korxona o‘z mablag‘i hisobidan akkreditiv ochildi	5510	5110
2	Bank krediti hisobidan akkreditiv ochildi	5510	6810
3	Akkreditiv hisobidan mol yetkazib beruvchining qarzi to‘landi	6010	5510
4	Akkreditiv yopildi yoki qaytarildi	5110
		6810	5510

Maxsus schyotlarni korxona o‘z vakili orqali uzoq muddat ichida xo‘jalik faoliyatini qaysi ma’muriy hududda olib boradigan bo‘lsa o‘sha joyning bankida ochadi.
Akkreditiv va maxsus schyotlar bo‘yicha hisob-kitoblar 5510- «Akkreditivlar» degan schyotda hisobga olinadi. Bu hisob-kitoblarning sintetik va analitik hisobi 3- jurnal orderda yuritiladi.
Rejalik to‘lovlar - korxonalar orasida muttasil tovar-material qiymatliklar jo‘natilib yoki xizmatlar ko‘rsatilib turilsa, amalga oshiriladi.
Rejali to‘lovlar orqali olib boriladigan hisob-kitoblar hisobi mol yuboruvchining balansida 4010-«Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» bunda «Rejali to‘lovlar hisob-kitobi» analitik schyotida yuritiladi.
Analitik hisob 7 vedomostda har bir debetor bo‘yicha yuritilsa, olib borilsa, sintetik hisob 11-jurnal orderda yuritiladi.
Cheklar bo‘yicha hisob-kitob bir shahar ichida amalga oshiriladi. Hisob-kitob cheki orqali schyot egasi o‘z schyotidan ma’lum summani chek olgan korxona schotiga o‘tkazish haqida ko‘rsatma beradi. Chek mol yetkazib beruvchi vakiliga berilgan kundan boshlab 10 kun davomida haqiqiy bo‘lib, so‘ngra o‘z kuchini yo‘qotadi.
5520-«Chek daftarchalari» schyoti bo‘yicha 3-jurnal order yuritiladi. Cheklar bo‘yicha muomalalarga quyidagicha schyotlar aloqasi beriladi.

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D	K
1	Chek daftarlarining berilishida mablag‘lar	5520	5110
	deponentlashtirildi		5210
			6310
2	Materiallar qiymati chek bilan to‘landi	6010	5520
3	Turli tijorat xarajatlari chek bilan to‘landi	9410	5520
4	Tijorat tashkilotining xarajatlari uchun to‘lov summalari
	chek asosida to‘landi	6990	5520
5	Ishlatilmagan summa qaytarildi:
	- hisob-kitob schyotiga;	5110	5520
	- valuta schyotiga;	5210	5520
	- qisqa muddatli bank kreditlariga;	6810	5520

HISOBDOR SHAXSLAR BILAN HISOB-KITOBLAR

Hisobdor shaxslarga naqd pul faqat korxona kassasidan beriladi va hisobdorlikdagi summa korxona ro‘yxatidagi xodimlarga bo‘nak (avans) sifatida faqat ma’lum maqsadlar uchun beriladi.
Bular 4210-«Mehnat haqi bo‘yicha berilgan bo‘naklar», 4220- «Xizmat safarlari uchun berilgan bo‘naklar», 4290-«Xodimlarga berilgan boshqa bo‘naklar», 4230-«Umumxo‘jalik xarajatlari uchun berilgan bo‘naklar» schyotlarida yuritiladi. Schyotlarning debetida sarflash uchun berilgan pul, kreditida esa sarflangan pulning hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.
4220, 4230 schyotlarning muomala jarayonlari 7-jurnal orderda yuritiladi. Bu jurnal orderda yozuvlar har bir tasdiqlangan bo‘nak hisoboti va chiqim kassa orderi bo‘yicha olib boriladi.

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D-t	K-t
1	Xizmat safari uchun hisobdor shaxslarga bo‘naklar berildi	4220	5010
2	Hisobdor shaxslarga kassadan pul hujjatlari berildi	4220
		4230	5010
3	Hisobdor shaxslar berilgan bo‘nakning foydalanilmagan		4220
	summasini kassaga qaytardilar	5010	4230
4	Hisobdor shaxslar asosiy, yordamchi ishlab chiqarishga	2010
	oid xarajatlarni amalga oshirdilar	2310	4230
		2510
5	Hisobdor shaxslar davr xarajatlariga taalluqli turli xil	9410
	xarajatlarni to‘ladilar	9420	4230
		9430	4290
6	Hisobdor shaxslar moddiy boyliklarni, ayrim tovarlarni	1010-
	sotib oldilar	-1090	4230
		2910-	4290
		-2990
7	Xizmat safarini amalga oshirganligi uchun hisobdor	9420
	shaxslarga bo‘lgan qarzlar hisoblandi	2010	6970
		2310
		2510
8	Xizmat safari xarajatlari to‘landi	6970	5010

4220, 4230 schyotlar bo‘yicha schyotlar aloqasini quyida keltirib o‘tamiz.

7. 
   jurnal orderdagi yozuvlar quyidagi hujjatlarga asosan yoziladi:
   

1. 
   kassaning chiqim orderi - hisobot uchun berilgan summaga;
   
2. 
   bo‘nak hisoboti - olingan bo‘nak summasining sarflangan qismi- ga;
   

4. 
   kassaning kirim orderi - olingan bo‘nak summasining sarflanmay qolgan qismiga.
   

Tekshirilgan va rahbar tomonidan tasdiqlangan bo‘nak hisoboti buxgalteriya tomonidan qabul qilinadi. Ushbu hisobotni buxgalter tekshirib unga va isbotlovchi hujjatlarga aloqa qiluvchi schyotlarning shifrini ko‘rib chiqadi va ushbu xarajatlarni tegishli tarmoqlarga o‘tkazadi.
Hozirgi vaqtda korxonalar tashqi iqtisodiy aloqalarni o‘rnatishi natijasida chet mamlakatlarga xizmat safariga borish zaruriyati tug‘iladi. Davlat korxonalarida ushbu sarflar Moliya Vazirligi tomonidan belgilangan me’yor bo‘yicha to‘lanadi.


BUDJETGA TO‘LOVJAR BO‘YICHA GARZLARNI HISOBGA OLISH
Budjet bilan hisob-kitoblar budjetga to‘lanishi lozim bo‘lgan soliq turlari bo‘yicha yuritiladi. To‘lovlarning turlari va hajmi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadi. To‘lov turlari quyidagilarga ajratiladi.

1. 
   Korxona foydasidan to‘lanadigan foyda (daromad) solig‘i.
   
2. 
   Ishchi va xizmatchilarning ish haqidan ushlab qolinadigan daro­mad solig‘i.
   
3. 
   Realizatsiyaga olib boriladigan QQS, aksiz solig‘i.
   
4. 
   Moliyaviy natijalarga olib boriladigan jarima, iqtisodiy sank- siyalar va boshqalar.
   

Har bir to‘lov turi uchun to‘lov muddati va soliq inspeksiyasiga hisobot topshirish muddati belgilangan.
Budjet bilan hisob-kitoblar passiv 6410-«Budjet to‘lovlari yuzasidan qarzlar» schyotida hisobga olinadi. Sintetik va analitik hisobi to‘lov turlari bo‘yicha 8-jurnal orderda yuritiladi.
Budjet to‘lovlari hisobiga quyidagicha schyotlar aloqasi belgilanadi.