Tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlanishining tashkiliy asoslari tadbirkorlikning huquq va majburiyatlari

2-mavzu: Tadbirkorlikning tashkiliy – huquqiy shakllari


Xususiy tadbirkorlik.
Kichik biznesda tadbirkorlikni tashkil qilishning eng oddiy shakli bu yakka Xususiy tadbirkorlikdir.
Xususiy tadbirkorlik – xo‘jalik yuritishning shunday tashkiliy-huquqiy shakl-ki, unda mulk egasi bita shas yoki oila bo‘ladi va faoliyatdan kelgan daromadni (turli to‘lov va soliqlar to‘langandan keyin) hammasiga egalik qiladi, qolaversa biznesdagi avf-atarni tavakkalchilik uchun yakka uzi javob beradi.
Tadbirkorlikning ushbu shakli chakana savdoda, umumiy ovqatlanish sohasida, maslaat soasidagi biznesda, maishiy xizmatda, fermerchilikda, tibbnyotchilik amaliyotida va hunarmanchilikda ko‘proq uchraydi. U ikki il ko‘rinishda tashkil qilinishi mumkin: a) individual - ya’ni korona tashkil qilmasdan va b) Xususiy korona- ya’ni yuridik shaxc tashkil qilgan olda.
Xususiy tadbirkorlikning afzaliklari:
• ishni tashkil qilishdan oddiylik, to‘la mustaqillik, arakatdagi erkinlik na tezkorlik. Tadbirkor biror qaror qabul qilishida yuqori tashkilotlarga murojaat qilishining yoki sheriklar roziligini olishning zarurati yo‘q;
• ishga qiziqtiruvchi sabablarning ko‘pligi, chunki barcha foyda faqat mulkning yolg‘iz egasiga kelib tushadi va ko‘proq ishlashga rag‘batlanadi, ish ustidan kerakli nazorat o‘rnatish, ehtiyotlik bilan qapop qabul qilish va ko‘lamini yanada kengaytirshiga intiladi;
• konfidensiallik (ishdagit mafiylik) saqlanadi. Ba’zai bir biznes turlari masus uslub, yo‘llar, tenologayalar tadbirkorlik faoliyatining asosiy boyligini (kapitalini) tashkil qiladi. Xususiy
tadbirkorlik mafiylikni saqlashga imkom yaratadi;
•' Xususiy tadbirkorlikda uning tashkiliy huquqiy shaklini o‘zgartirish nisbatan engil ko‘chadi (masalan, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar tuzish).
Xususiy tadbirkorlik kamchiliklari:
- zaif moliyaviy poydevorga egaligi. Bu katta miqdordagi kapitalni jalb qilishdagi qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi;
- ujalik faoliyatida avf-atar va tavakkalchilik yuqori darajada bo‘lganligi sababli faoliyat davomiyligining noaniqligi;

• 
  barcha xo‘jalik faoliyati uchun cheklanmagan javobgarlikning hukm surishi;
  
• 
  yakka xo‘jalik mulkining mulkni boshqa shahsga (masadan, boshqa oila a’zolariga) berishda noqulayligi ishdan emasligi;
  
• 
  mulk egasini o‘limi, mehnatiga noloyiq bo‘lib qolishi yoki ishdan chetlanishi hollari yuz berganda yakka xo‘jalik mulki tarkibini saqlab qolish mushkulligi.
  

YUqorida keltirgan kamchiliklarni bartaraf etish niyatida ishbilarmonlar mol-mulki, kasb yoki kapitallarini qo‘shib birlashadilar.