Tadqiqot mavzusining dolzarbligi: Mustaqilligimizni ilk kunlaridan boshlab O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I. A. Karimov Jismoniy tarbiya va sport soxasiga uning rivojlanishiga jiddiy axamiyat berib keldi

KIRISH
Tadqiqot mavzusining dolzarbligi: Mustaqilligimizni ilk kunlaridan boshlab O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov Jismoniy tarbiya va sport soxasiga uning rivojlanishiga jiddiy axamiyat berib keldi. Sog‘liqni saqlash, aholi, ayniqsa, bolalar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini rivojlantirishning muhim omillaridan biri jismoniy tarbiya va sportdir. Islom Karimov1 [1;129,131,199] O`zbеkiston mustaqillikni qo`lga kiritganidan so`ng amalga oshirayotgan ko`plab olamshumul tadbirlardan biri, Rеspublikamizni buyuk davlat darajasiga ko`tarishda yoshlarni sog`lom, xar tomonlama еtuk va barkamol qilib tarbiyalash haqidagi qarorlari bo`ldi. Bu ulug` vazifalarni bajarishda jismoiiy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish borasida Prеzidеntimiz rahbarligida amalga oshirilayotgan ishlar katta e'tiborga loyiqdir. Shu qisqa yillar ichida Rеspublikamiz qishloqlari, tuman, shahar va viloyatlarida yangidan yangi zamoniy ko`rkam sport inshootlarini qurish ishlari amaliy oshirildi. Poytaxtimiz Toshkеntda ishga tushgan Tеnnis saroyida O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti sovrini uchun xalqaro anaanaviy musobaqalar o`tkazish an'anaga aylandi. Tеz orada Samarqandda, Farg`onada, Namanganda, Andijonda va boshqa viloyatlarda ham zamon andozasiga to`la javob bеradigan tеnnis kortlari qurildi. O`zbеkiston Rеspublikasi sportni rivojlantirish haqida qator qarorlarni qabul qildi; Oliy majlis o`zini 9 sеssiyasida 1992 yil 14 yanvar Jismoniy tarbiya va sport to`g`risidagi qonun, Vazirlar mahkamasi O`zbеkistonda ommaviy va profеssional futbolni yanada rivojlantirish hamda uning moddiy bazasini mustahkamlash, futbolchilarning yangi avlodini tayyorlash va tarbiyalash; Vatanimiz futbolining xalqaro nufuzini oshirish maqsadida 1993 yil 18 martda «O`zbеkiston Rsspublikasida futbolni yanada rivojlantirishning tashkiliy asoslari va printsiplarini 1 И.А.Каримов “Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади” мавзусидаги маърузасини ўрганиш бўйича Ўқув-услубий мажмуа. Тошкент-2011 йил 5 tubdan takomillashtirish chora tadbirlari to`g`risidagi», O`zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 27 may «O`zbеkistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora - tadbirlari to`g`risida»gi 271 sonli qarori. Bu qarorlar sog`lom turmush tarzini shakllantirish, aholini barcha qatlamini, ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya, sport bilan shug`ulanishiga kеng jalb еtishga qaratildi, shuningdеk milliy sport turlarni rivojlanishiga etiborni kuchaytirish hamda ommaviy musobaqalarni muntazam o`tkazish aholini jismoniy tayyorgarligi va sog`lomlashtirish borasida bеlgilangan Prеzidеntimiz va davlatimiz ishlari va qator tadbirlari vatanimizni kеlajakda badavlag bo`lishi va slort turlari bo`yicha jahondagi ko`zga ko`ringan davlatlar qatoridan o`rin olishini taminlaydi. Qisqa yillar ichida O`zbеkiston sportini olamga tanishtirish borasida amalga oshirilgan ishlarni bugungi kunda butun jahon ahli e'tirof etmoqda va guvoh bo`lmokda. Shunday qilib, jismoniy tarbiya va sportni rivojlanishi jamiyat hayotiga ijobiy tasir ko`rsatuvchi hodisa bo`ldi. Bu sohadagi olamshumul yutuqlarimiz, ta'limtarbiya, san'at, ahloq, tеxnika taraqkiyot, xalqlar o`rtasidagi tinchlik va do`stlikni barqarorlashtirish, sog`lom turmush tarzini yaratish va O`zbеk millatini, uning sportini olamga tanitishda, sog`lom avlodni tarbiyalab voyaga еtkazishda erishgan va erishiladigan yutuqlarimiz davlatimiz siyosatining ustuvor yo`nalishidan biri sport sohasidagi qarorlar ekanligini ko`rsatmoqda. Prezidentimiz Sh. Mirziyoyevning 2 Jismoniy bakuvvat va ma’naviy jixatdan soglom avlodni kamol toptirish masalalariga aloxida ustuvor axamiyat bermokdamiz.[2;18,19] So‘nggi besh yilda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, shuningdek, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun byudjetdan 1 trillion 230 milliard so‘m ajratilgan. Bu - Milliy Olimpiya qo‘mitasi mablag‘laridan tashqari. Bizda bolalar sporti, oliy sport mahorati va olimpiya rezervlarini rivojlantirish bo‘yicha qudratli baza yaratilgan. Yana qanday baza, qo‘shimcha shart-sharoit va vositalar kerak? 2 Шавкат Мирзиёев. “Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак.” Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 201 7 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига багишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. 2017 йил 14 январь. ТОШКЕНТ - «ЎЗБЕКИСТОН» - 2017 6 Ana shu muammolarning ichiga chuqur kirib borish zarur. SHu munosabat bilan kuyidagi vazifalarni amalga oshirish talab etiladi: oltinchi - siz va shaxsan Madaniyat va sport ishlari vaziri B. Ahmedovning e’tiborini jismoniy tarbiya va sport sohasida yaratilgan qudratli bazadan samarali foydalanish zarurligiga qarataman. «Umid nihollari», «Barkamol avlod» va Universiada musobaqalari bilan chegaralanib qolish kerak emas. Iqtidorli o‘smir va qizlarni tanlab olish va tarbiyalash bo‘yicha jiddiy selektsiya ishlarini amalga oshirish zarur. degan so`zlari yuqiridagi fikrlarimizni isbotidir. Ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari; Tadqiqot maqsadi Bitiruv malakaviy ishda mavzuga oid mamlkatmizda jismoniy tarbiya sohasidagi islohatlar, hamda jismoniy tarbiya va sportning taraqqiyoti va o`zbеk sportchilarining xalqaro musobaqalarda erishayotgan g`alabalarining omillarini tahlil etish. Shuningdеk mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini takshkil eti shva ommaviylashtirish jarayonlari hamda sportchilar tayyorlash tizimini takomillashtirish, olimpiya zaxiralari va yuqori malakali sportchilar tayyorlash tizimi faoliyatini o‘rganishdan iborat.

O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni hamda Respublika hukumatining qarorlari Ma’lumki, sobiq SSSR ning inqirozga uchrashi XX asrning so‘nggi 10 yilligi boshlaridayoq jahon miqqiyosida namoyon bo‘lgan edi. Markazdagi rahbarlar o‘rtasida keskin Ixtiloflar yuz berishi oqibatida 1991-yil avgustida davlatni to‘ntarish tashkil etildi. Lekin uning natijasi kutilganidek bo‘lmadi. Natijada esa sobiq Ittifoqchi respublikalar o‘zlarini mustaqil davlatlar, deb e’lon qildilar. Ular qatorida birinchilardan bo‘lib O‘zbekiston ham Respublika birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 1991-yil 31-avgustdagi Farmoniga asosan mustaqil Respublika deb rasmiy ravishda e’lon qilindi. Shunga asosan 1991-yil 1-sentabrda umumxalq bayrami, ya’ni mustaqillik kuni deb shodiyona sifatida katta tadbir tashkil qilindi. Har yili 31-avgust va 1-sentabr kunlari butun O‘zbek xalqi katta bayramni o‘tkazib kelmoqda. Bunday ulug‘vor kunni yurtimizdagi barcha millatlar ham o‘zilarining eng quvonchli bayrami deb his qiladilar.[7;O`zb Qonun] Mustaqillik, erkin fikr yuritish, adolat va teng huquqlik yurtdoshlarimizga yangi baxt-saodat keltirdi. Bunda jismoniy madaniyat va sport harakati ham o‘zining haqli ravishdagi milliy maqomiga ega bo‘ldi. 3 Ўзбeкистон Рeспубликасининг «Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида»ги Қонуни (янги таҳрирда) 2000. 9 Respublikaning iqtisodiy, siyosiy, madaniy va ijtimoiy salohiyatida jismoniy madaniyat va sport ham o‘z o‘rni hamda mavqeiga egadir. Bunda O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov va hukumatimizning g‘amxo‘rligi olqishga sazovordir. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti mustaqillikka erishish va lining istiqbolida aholi salomatligining o‘ta qimmatliligini va unga ega bo‘lish yo‘llarini katta ko‘tarinkilik bilan izhor qilib bergan, ya’ni: «Bizning otabobolarimiz kishilar bilan uchrashganda yoki xayrlashganda, avalo, chin yurakdan salomatlik tilashgan. Zaminimiz polvonlar va botirlarini mehr bilan tarbiyalab kelmoqda. Bugungi kunda hamma joyda sportning milliy turlari qayta tiklanmoqda... o‘zining salomatligi haqida shaxsan g‘amxo‘rlik qilib borish madaniyatini yoshlikdan, maktab, mahalla, sog‘liqni saqlash tizimi, jismoniy tarbiya va sportning ko‘magida singdirish kerak, deb haqli ravishda aytgan. E’tirof etish kerakki, mustaqil O‘zbekistonning jismoniy madaniyat va sportini yanada rivojlantirishga asos bo‘luvchi eng muhim tadbirlar ko‘rilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni (1992-yil 14- yanvar) barcha aholining sog‘lig‘ini mustahkamlash, ularning jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishlariga shart-sharoitlar yaratib berishni kafillikka oladi. Bu qonun 2000-yilda yangi tahrirda qayta qabul qilindi. Shu qonunga muvofiq «Maktabgacha bolalar tarbiya muassasalari va o‘quv yurtlari har yili kamida bir marta maktabgacha yoshdagi bolalarning hamda o‘quvchi yoshlarning jismoniy tayyorgarlik darajasini ko‘rikdan o‘tkazish belgilab qo‘yildi. Bundan tashqari, qonunda umumta’lim maktablarida, boshqa o‘quv yurtlarida jismoniy tarbiya bo‘yicha imtihonlar o‘tkaziladi». — deb ko‘rsatilgan. Bu esa o‘quvchi yoshlarning salomatligini mustahkamlash, jismoniy kamolotini oshirish, ularni mehnat va mudofaa ishlariga layoqatli kishilar qilib tarbiyalashga qaratilgandir. Bu imkoniyat va talablarni har bir o‘quvchi yoshlar o‘z tafakkurlari bilan tushunishlari, mustaqil O‘zbekistonning istiqboliga hissa qo‘shish uchun bor imkoniyatlarni ishga solish, o‘z burchlarini ado etishlari kerak. Ma’lumki, Respublika 10 Oliy Kengashining sessiyasida 4«Ta’lim to‘g‘risidagi» qonun qabul qilinib, unga ta’lim oluvchilarning salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlashni kafolatlovchi shart-sharoitlar yaratish, o‘qish, mehnat qilish, dam olish uchun ta’lim muassasalari mas’uldir deyilgan. Bu ikki qonunning mazmun va mohiyati o‘zaro mujassamlashib, jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga qaratilgandir. O‘quvchi yoshlarning ta’lim olishlari va ularni doimo sog‘lom bo‘lishlarini davlat qonunlari bilan muhofaza qilish, bo‘lajak mutaxassislarning porloq kelajagini ta’minlash, deb talqin qilish lozim. Shu tufayli barcha o‘quvchi yoshlar qaerda ta’lim olmasin, ularga berilgan imtiyozlardan foydalanish, jismoniy kamolotni ta’minlash, uning ijtimoiy mohiyatlarini yanada ko‘tarish, uni imkoni boricha, inson hayotidagi yuksak omilkor ekanligini kelajakka meros qilib qoldirish kerakdir

Sport inshootlari O‘zbekistonda sport inshootlarining qurilishi va rivojlanishi yaqin o‘tmish bilan bog‘liqdir. Eng yirik sport inshooti sifatida «Paxtakor» sport majmui 1956-yilda qurilib, keyinchalik uning atrofida «Yoshlik» engil atletika yopiq binosi, qilichbozlik va kamondan o‘q otish yirik zallari qurildi. Markaziy harbiy sport majmui (sobiq «Mehnat rezervlari»), Mitrafanov nomidagi suv sport saroyi va boshqalar qayta ta’mirlanib, xalqaro andozalarga moslashtirildi. Mustaqillik yillari viloyatlarning markazlaridagi stadionlar va boshqa sport qurilmalari ham yangidan ta’mirlanib, ular ancha kengaytirildi. 36 Respublika Prezidenti sovrini uchun tennis bo‘yicha xalqaro turnirlarning boshlanishi (1994) va davom etishi Toshkentda «Yunusobod», «Jar», «O‘zbekiston» va boshqa sport majmualarining qurib bitirilishiga sababchi bo‘ldi. Ularda faqat respublika musobaqalari va tennis bo‘yicha xalqaro turnirlaigina emas, hatto boks, kurash, sharqona yakka kurashlar va boshqa turlar bo‘yicha Osiyo va jahon birinchiliklari ham o‘tkazilmoqda. Tennis kortlari va yirik sog‘lomlashtirish sport markazlari barcha viloyatlarning markazlarida qurib bitkazildi. Ularning tarkibida yirik sport zallari, suv havzalari, futbol va boshqa sport o‘yinlari maydonlari mujassamlashgan. «Yunusobod» sport majmuasi. Xalqaro musobaqalarni o‘tkazish bo‘yicha jahon andozalariga mos keladigan kompleksda tomoshabinlar madaniy hordiq chiqarib dam olishi, sportchilar esa o‘z kuchlarini sinab ko‘rishlari uchun qulay imkoniyatlar yaratilgan. Aholi o‘rtasida o‘yin maydonlari, sport zallari va yugurish, dam olish yo‘laklarini qurish davom etmoqda. E’tiborli tomoni shundaki, kasb-hunar kollejlari, litseylar uchun yangidan qurilayotgan o‘quv binolari tarkibida katta sport zallari, suv havzalari mavjuddir. Deyarli barcha oliy o‘quv yurtlari yirik sport majmualariga ega bo‘lmoqda. Ishlab chiqarish korxonalari, turli muassasalarda (soliq tizimi, qurilish, aloqa va h.k.) yangidan majmualarini qurish an’anaviy tus olmoqda. Respublikada mavjud bo‘lgan sport inshootlarining soni haqida quyidagi ma’lumotlarni keltirish mumkin (2001-yil boshidagi yig‘ma hisobotlar asosida keltirildi.) Mustaqillik yillarida futbol maydonlari yanada ko‘paydi. 1991-yilda O‘zbekiston respublika bo‘yicha 5664 ta, 1995-yilda 4841 ta va 2000-yil oxirida esa ularning soni 6804 taga etdi. Shuningdek, tennis kortlarining soni ham ancha oshdi. 1991-yilda 184 ta, 1996-yilda 285 ta va 2001-yil boshida esa 659 taga etkazildi. 37 Yuqorida ko‘rsatilgan ma’lumotlar va dalillar respublikadagi iqtisodiy, ijtimoiymadaniy rivojlanish va aholining salomatligini yaxshilash yo‘lida qilinayotgan sa’yharakatlar nishonasidir. Xulosa qilib aytganda, sport tashkilotlari, xodimlari, aholining ijtimoiy-madaniy va salomatligini saqlash bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar, mas’ul xodimlar, ayniqsa, sport inshootlaridan unumli, maqsadli foydalanishlari lozim bo‘ladi.