Tadqiqotda nazariy muammolari, ularni hal qilish yo’llari va bosqichlari

3. Nazariya va fakt

Fakt yakka, individual hodisa haqidagi axborotni saqlaydi. Nazariya obyektga oid barcha faktlarni umumlashtiradi, ular uchun umumiy bo’lgan qoida yoki xulosaga ega bo’ladi. Bundan kelib chiqadiki, fakt yakkalikni, nazariya umumiylikni ifodalaydilar. Mazkur qat’iy farq ayni paytda ular o’rtasida dialektik bog’lanishni taqozo etadi. Dialektik bog’lanishni asosida:

• Nazariya faktlarda ifodalangan mazmunni umumlashtiradi, tushuntiradi, shu asosda obyektning holati va funksiyalarini bashorat qilishi mumkin.
• Fakt nazariy qoida va xulosalarni asoslaydi, isbot qiladi, namoyish etadi.
• Har qanday nazariya strukturasi va tarkibida (zaminida) faktlar qatlami mavjud.
• Yangi faktlarni tushuntirish asosida yangi nazariyani ishlab chiqish imkoniyati mavjud.

4. Nazariy tadqiqot bosqichlari

Tadqiqotni strukturasi haqida gapirganimizda uning ko’p bosqichli jarayon ekanligiga e’tiborni qaratgan edik. Har bir bosqichda tadqiqotning ma’lum muammolari hal bo’ladi.
Rossiyalik olim V.P.Branskiyning fikricha tadqiqot jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:

• Obyektni empirik, tajribaviy o’rganish;
• Birlamchi nazariy tadqiqot;
• Mushohadali nazariy tadqiqot;
• Fundamental nazariy tadqiqot

Empirik tadqiqot bosqichida, qayd qilganimizdek, kuzatish, faktlarni yig’ish, muammoga oid materiallarni qayd qilish, ularni qayta ishlash, tasniflash va birlamchi umumlashtirish amalga oshiriladi

K.Maksvell mushohadali – nazariy tahlil natijasida elektromagnit induksiyasini yangicha tushunirib berdi. Ungacha induksion jarayonlar faqat o’tkazgichlarda mavjud, deb hisoblaganlar. Maksvell bu jarayonni o’zgaruvchan magnit oqimi atrofida tutashgan elektr maydoni chiziqlarini vujudga kelishi, deb tushuntiradi.
Olim mushohadali nazariy tadqiqotni davom ettirib, shunday xulosaga keladi: o’zgaruvchan magnit maydoni elektron maydonini hosil qiladi. Elektromagnit induksiya nazariyasini yaratilishiga yo’l ochilgan 2 ta muhim postulat ta’riflanadi:

• Yorug’lik elektromagnit to’lqinidir;
• Muhitni optik xossalari uning elektromagnit xossalariga bog’liqdir.

O’z tadqiqotlaridan Maksvell metodologik xarakterga ega bo’lgan xulosalarga ham keladi. Uning fikricha elektromagnit hodisasini ifodalaydigan tenglamalar mexanika emas, balki fizik jarayonlarning yangi sohalariga oid qonunlarni ifodalaydi. U elektr haqidagi yangi fanni ostonasida turganini anglagan edi.

E’tiboringiz uchun rahmat