Kuzatish bilish vositasi sifatida empirik mulohazalar majmui ko`rinishida dunyo haqida birlamchi ma`lumotlarni beradi.
Kundalik hayotda va fanda kuzatishlar sub'ektlarning irodasi, his-tuyg'ulari va xohishlariga bog'liq bo'lmagan natijalarga olib kelishi kerak. Keyingi nazariy va amaliy harakatlar uchun asos bo'lish uchun bu kuzatishlar bizga haqiqatda mavjud bo'lgan narsa va hodisalarning ob'ektiv xususiyatlari va munosabatlari haqida ma'lumot berishi kerak.
Bilishning samarali usuli bo'lishi uchun kuzatish bir qator talablarni qondirishi kerak, ulardan eng muhimi:
Rejalashtirilgan;
maqsadlilik;
Faoliyat;
Tizimli.
Kuzatish - bu hodisani maqsadli idrok etish, uning davomida tadqiqotchi aniq faktik materialni oladi. Bunda kuzatuvlar qaydnomalari (bayonnomalari) yuritiladi. Kuzatish odatda oldindan belgilangan reja bo'yicha aniq kuzatish ob'ektlarini taqsimlash bilan amalga oshiriladi. Kuzatishning quyidagi bosqichlarini ajratish mumkin:
Vazifalar va maqsadlarni aniqlash (kuzatish nima uchun, qanday maqsadda olib borilmoqda);
Ob'ekt, mavzu va vaziyatni tanlash (nimani kuzatish kerak);
O'rganilayotgan ob'ektga eng kam ta'sir ko'rsatadigan va kerakli ma'lumotlarni to'plashni ta'minlaydigan kuzatish usulini tanlash (qanday kuzatish kerak);
Kuzatilganlarni qayd etish usullarini tanlash (yozuvlarni qanday saqlash kerak);
Qabul qilingan ma'lumotlarni qayta ishlash va talqin qilish (natija qanday).
Tadqiqotchi kuzatuv o'tkaziladigan guruhga a'zo bo'lganida, kiritilgan kuzatuvni va kiritilmaganni - "tashqaridan" farqlash; ochiq va yashirin (inkognito); to'liq va tanlangan.
Kuzatish juda qulay usul, ammo uning kamchiliklari kuzatuv natijalariga tadqiqotchining shaxsiy xususiyatlari (munosabatlari, qiziqishlari, ruhiy holatlari) ta'sir qilishi bilan bog'liq.
2. Taqqoslash
Bilimning eng keng tarqalgan usullaridan biri. “Hamma narsa qiyoslab bilinadi” deyishsa ajabmas. Bu ob'ektlar va hodisalar o'rtasidagi o'xshashlik va farqlarni aniqlash imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
