Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika

Kanalning asosiy ishtirokchisi zaxiralar yoki boshqa moliyaviy 
xavf shakllariga ega bo'lish uchun javobgarlikni o'z zimmasiga 
oladigan korxona hisoblanadi.
Ixtisoslashgan kanal ishtirokchisi - bu asosiy to'lov 
ishtirokchisiga tegishli to'lov evaziga muhim maxsus xizmatlar 
ko'rsatadigan korxona. Ushbu toifalar o'rtasida xavfni taqsimlash 
muhimdir. Shu bilan birga, kanalda iqtisodiy aloqalarni o'rnatishda, 
tizimning barcha potensial ishtirokchilarining imkoniyatlarini oxirgi 
foydalanuvchining taxminlariga javob beradigan tarzda tashkil etishga 
ko'proq e'tibor beriladi. 
Taqsimot kanalining asosiy va ixtisoslashgan ishtirokchilari 
birgalikda assortimentga, ya'ni xaridorning o'ziga xos ehtiyojlarini 
qondirishga yo'naltirilgan mahsulotning sifatli va miqdoriy tarkibiga 
bozor talablarini ta'minlashi kerak. 
Bundan tashqari, taqsimot kanallari 
- 
bozorni o'rganish, 
- 
almashishni rejalashtirish va osonlashtirish uchun zarur bo'lgan 
ma'lumotlarni to'plash, 
- 
mahsulotni sotib olish va sotish shartlarini aniqlash (aslida to'lov, 
konsignatsiya), 
- 
sotishni rag'batlantirish, 
- 
doimiy mijozlar bilan aloqa o'rnatish va qo'llab-quvvatlash, 
- 
narxlar bo'yicha kelishib olish kabi funksiyalarni bajaradi. 
Taqsimot kanallarining to'liq to'plami korxonaning taqsimot 
tarmog'ini tashkil qiladi. 
 
3.6. Logistik vositachilarining turlari 
Tovarlar 
oqimini 
rag'batlantirishni 
ta'minlaydigan 
vositachilarning rivojlanish istiqbollari prognozi hajmlarning o'sishi 
va taklif etilayotgan xizmatlar turlarini, birinchi navbatda logistika 
sohasini kengaytirishni o'z ichiga oladi. 
Taqsimot kanali, har qanday tizim kabi, nafaqat soni, balki 
tarkibiga kiradigan elementlarning turi va ularning o'zaro bog'liqlik 
xususiyatlari bilan ham ajralib turadi, shu sababli kanal ichida 
ishlaydigan vositachilarning tasnifi turlicha. 
Logistik vositachilarni ikki katta guruhga birlashtirish mumkin: 
I) mol-mulk sotib olib, narxlarga ta'sir qilish huquqiga ega bo'lgan 
(distribyutor, sotuvchi); 

---

37 
2) sotuvchi nomidan va uning hisobidan ish olib boradigan va 
narxlarga ta'sir qilish imkoniga ega bo'lmagan (agent, broker, 
komissioner va boshqalar). 
Ba'zan bu guruhlar mustaqil va qaram vositachilar deb ataladi; 
Ishlab chiqaruvchi nomidan o'z mablag'lari hisobiga operatsiyalarni 
amalga oshiradigan distribyutorlar ma'lum bir hududda ma'lum bir 
vaqtda savdo qilish huquqiga egadirlar. 
Dilerlar o'z nomidan operatsiyalarni amalga oshiradilar va o'z 
hisobidan tovarlarni yetkazib berish shartnomasi bo'yicha sotib 
olidilar va bu munosabatlar operatsiya yakunlangach tugaydi 
(eksklyuziv - hudud, vakolatli franchise). 
Kanalni tanlash samarali bo'ladi, agar: 
1. bozor tarqalib ketgan va har bir geografik hududda savdo hajmi 
to'g'ridan-to'g'ri taqsimot kanalining xarajatlarini qoplamaydi; 
2. mahsulot ko'p tarmoqlarda iste'molchilarga sotilishi kerak, bu esa 
ulgurji savdo tarmog'ini talab qiladi; 
3. iste'molchilar mahsulotlarni kichik partiyalarda sotib olishni afzal 
ko'rishadi, bu omborxona va tranzit uchun qulay emas; 
4. ishlab chiqarish va sotish bahosi o'rtasidagi farq ishlab chiqaruvchi 
o'z savdo tarmog'ini saqlab turishi uchun juda kichikdir. 
Ishonchli vositachilar o'zlari sotgan va komissiya uchun 
ishlaydigan mol-mulkka egalik huquqini talab qilmaydilar.