Tajriba ishi №1 Sanoatda qo`llaniladigan portlovchi modda detonatsiya tezligini aniqlash. Ishdan maqsad

Nazorat savollari:
1. Quyma zaryadlar ko`rinishi.
2. Kumulyativ ta`sirini teshib oTurli massivlarda usti grunt uyumi bilan yopilgan transheyali zaryadlar yordamida lahmlar hosil qilish usullari
Ishdan maqsad: Turli grunt massivlarida usti grunt uyumi bilan uyulgan itqitib tashlovchi transheya zaryadi yordamida lahmlar hosil qilishni usullarini o`rganish.
Transheyani portlatish usuli bilan o`tish konchilik ishlariga aloqador bo`lib, uning gruntlarda transheya o`tishning itqituvchi portlatish bilan hosil qilish.
Gidrotexnik inshootlarini ko`tarishning yo`naltirilgan portlatish bilan amalga oshirish usuli ma`lum bo`lib u PM zaryadini ma`lum chuqurlikda joylashtirish va talab qilingan yoki ma`lum ketma-ketlikda portlatish operatsiyalarini o`z ichiga oladi. Gidrotexnik inshoatlarini qurishning bunday usulini etarlicha samarali hisoblanmaydi, chunki portlatish natijasida ko`tarilgan gruntning katta qismi ya`ni grunt zarralarining og`irligi kuchi ta`sirida lahmga qaytib tushadi. Izlanishlar shuni ko`rsatadiki itqituvchi transheya zaryadining bir qatorli portlatganda lahmga gruntning 25-30% qismi, zaryadini 2 qatorli portlatganda esa lahmga qaytib tushadigan gruntning hajmi 35-45% ni tashkil etadi.
Ishning asosiy masalasi - usti loyqa konturi chegarasidan olingan grunt uyumi bilan yopilgan itqitib tashlovchi transheya zaryadining portlash ishi samaradorligini oshirish, ya`ni profilli yuza kengligini oshirishdan iboratdir.
Transheyani portlatish yo`li bilan qazishda 2 juft shel' hosil qilinib, markaziy shellarga PM zaryadi joylashtiriladi va qazish joyi konturidan qazib olingan grunt uyumi bilan bostiriladi. Bunda grunt uyumi yuzasining gorizontga nisbatan qiyaliligi 20-30<sup>0</sup> ni tashkil qiladi. 1-rasmda SNiP bo`yicha I-IV gruhlarga kiruvchi gruntlardagi lahmning transheyasimon shakli sxematik tarzda keltirilgan.
Misol: Transheya trassasi bo`ylab SNiP bo`yiga II - kategoriyali gruntda 1000 metrli uchastkada, gorizont chiziqi bo`ylab kengligi 40 m, simmetriya o`qining har ikkala tomonidan kengligi 0,8 m qilib shel qaziladi va uning chuqurligi qazish joyi chuqurligiga teng bo`ladi. SHellar orasidagi masofa 9,5 0,5 m ni tashkil qiladi. Shunga o`xshatib transheya har ikkala tomonidan simmetriya o`qigacha oralaridagi masofa 18 1m qilinib shellar o`tiladi.
PM bilan markaziy shellar zaryadlanib bunda zaryad miqdori 3,5-3,75 kg/m³ hisobida olinadi. Grunt uyumining gorizont bilan hosil qilgan qiyalik burchagi 30⁰ , balandligi 3 metrga etadi.
Transheya hosil qilishning bu usuli, ya`ni itqitib tashlovchi portlatish bilan transheyalar hosil qilishda transheya unchalik chuqur bo`lmaganda (3-5m) va qazish joyi profili yuzasi tubining kengligi 40-50 m qilib olinganida transheyaning alohida belgilangan profiliga ortiqcha yordamchi ishlarni bajarmasdan erishish mumkin.

1-rasm. Usti grunt uyumi bilan uyulgan itqituvchi PM zaryadi.
1. Qazish joyining loyihaviy konturi.
2. Portlashdan keyin hosil bo`lgan loyiha konturi.
3. PM transheya zaryadi.
4. Yon tomondagi qirquvchi shellar.
5. Transheya zaryadlarini grunt uyumi bilan uyumlash.
Oldindan kichik lahmga hosil qilish bilan amalga oshiriluvchi usti grunt uyumi bilan uyulgan itqituvchi transheya zaryadlarida, juft yaqinlashtirilgan zaryadlarni qo`llagan holda transheya hosil qilish usuli.
Bu usul o`zining texnik mohiyati jihatidan eng ko`p mos keladigan usul bo`lib, unda qazish joylarini hosil qilish itqitib tashlovchi zaryadlar grunt uyumi bilan ko`milib (bostirilib) markaziy va yon tomonda juft qilib o`tilgan shellar yordamida, ya`ni bu shellardan markaziy bir jufti to`la zaryadlanib, yon tomondagi shellar zaryadlanmay portlatiladi. Grunt uyumi qiyalik burchagi 20-30⁰ qilib olinadi. Bu usul namli gruntlarda etarlicha samaradorlikni bera olmaydi, chunki transheya o`qi buylab namlik sababli oqib tushishi va qazish joyi tubida ko`tarilishlar sodir bo`ladi.
Tadqiqotlar yana shu narsani aniqladiki namligi katta bo`lgan gruntlarda itqitib tashlovchi transheyali zaryadlar bilan portlatishda yon tomondan o`tiladigan qirquvchi shellarga xojat yo`q, chunki qurilayotgan inshoat qiyaliklarda gruntning oquvchanligi katta bo`ladi.
Tadqiqotlar oldimizga qo`yilgan yana bitta maqsad - katta kenglikka ega bo`lgan qazish joylarini hosil qilish, qazish joyida bo`ladigan ko`tarilishlar va namli gruntlardagi qazish joylari yon tomonining ko`chishining oldini olish choralarini ishlab chiqishdir. Bu masalani qal etishda bir juft markaziy shellar qaziladi. qar qaysi 0,8 m kenglikda, ularning chuqurligi - qazish joyi chuqurligiga teng qilinib, markasi ETTS - 252 markali uzluksiz ishlovchi ekskvator yordamida o`tiladi. Markaziy shellar orasidagi masofa 8,5 0,5 m qilib olinadi. Sung PM zaryadlarini solishtirma sarfi 3,0 kg/m<sup>3</sup> hisobida joylashtiriladi. Markaziy bir juft shellar usti grunt uyumi bilan yopiladi (20-30<sup>0</sup>). Yon tomonidan o`tiladigan qirquvchi shellar juft yaqinlashtirilgan skvajina zaryadlari tarzida bajariladi. Juft yaqinlashtirilgan skvajinalarning diametri 189-240 mm qilib olinib UTB-1VS stanogi yordamida qar 2-2,5m masofada qazish joyi chuqurligiga teng qilib o`tiladi. PM zaryadi bilan zaryadlash 0,5-0,75 kg/m<sup>3</sup> hisobida amalga oshiriladi va markaziy juft shellar 45 m/s ilgarilab portlatiladi. 2-rasmda qazish joyining transheya shaklidagi SN i P bo`yicha I-IV guruhlarga kirgan va itqitib tashlovchi transheya zaryadlari bilan hosil qilingan ko`rinishi sxematik tarzda keltirilgan. Ushbu qazish joyini itqitib tashlovchi zaryadlar bilan hosil qilish usuli qazish chuqurligi 3-8 m va kengligi 40-50 m kenglikda, uncha katta bo`lmagan namli gruntlarda - ortiqcha mehnat sarfisiz qazish joyi profilining loyihada ko`rsatilgan o`lchamlariga erishishi mumkin.



2-rasm. Juft yaqinlashtirilgan zaryadlarni qo`llab shellarni hosil qilib, portlatish yo`li bilan transheya hosil qilish.
1. Qazish joyining loyihadagi konturi.
2. Portlashdan keyingi loyiha konturi.
3. Itqitib tashlovchi transheya zaryadi.
4. Juft yaqinlashtirilgan PM zaryadlari.
5. Zaryadlarni grunt bilan uyumlash.
Bu ishlarda tiqinlash (zaboyka) va gruntni uyumlash ishlari S-130 bul'dozerida bajariladi.