Tajriba mashg’ulot №1

Ɛ_s parma siljishidan hosil bo`lgan xatoligini hisoblash
Konduktor vtulkasining eyilishini kamaytirish uchun, uning pastki uchi va ishlov beriladigan qism yuzasi o'rtasida t tirqish mavjud bo'lib, ular orqali strujkalar chiqarib tashlanadi.
Cho'yan va boshqa mo'rt materiallarni parmalashda m = (0,3...0,5) d;
Po'lat va boshqa yopishqoq materiallarni parmalashda m = d;
Zenkerlash uchun m <0.3d, bu erda d - asbob diametri.
Bizning holatda m = d. M qiymati parmalangan teshik o'qi holatining aniqligini aniqlaydi.
Parmalash siljishining Ɛ_s xatosi parallel S1 va S2 burchak siljishlaridan iborat (2-rasm).

2-rasm. Konduktor vtulkasida parmaning o`qdan siljishi va qiyshayishini hisoblash sxemasi.
Agar parmaning noto'g'ri o'rnatilishi bo'lmasa, parma o'qining o'rta holatidan maksimal parallel siljishi S1 eng katta diametrli tirqishning yarmiga teng. Vtulkada qiyshayganda, S1 teshik o'qining parallel siljishigaga S2 siljish qo'shiladi, bu esa burilish burchagi α va tirqish m ga mutanosib.
Radial yo`nalishda parmaning o`qdan jami siljishlari soni

S2 siljish quyidagi munosabatlar bo'yicha hisoblanadi:
M≥0.3 d uchun:
(1)
m=0 uchun:
(2)
Buerda:
l - yo'naltiruvchi elementning uzunligi (yeng balandligi),
2S₁ - vtulka-parma birlashmasida bir tomonlama maksimal tirqish (2-rasmga qarang),
S₂ – parmaning α qiyshayish burchagi va m tirqishdan siljishi.
Bizning holatlarimizda hisoblash
S2 (1) formula bo'yicha ishlab chiqarish uchun.
Shunday qilib, burg'ulash ofsetining umumiy xatosi:
Bizning holatda S2 ni hisoblash (1) formulaga muvofiq amalga oshiriladi.
Shunday qilib, parma siljishining umumiy xatoligi:

Ɛ_eyi vtulkaning eyilish xatoligini hisoblash
Yo'naltiruvchi elementlarining eyilish dopuski quyidagi fikrlardan kelib chiqadi:

1. 
   parmalangan teshik diametrining ruxsat etilgan maksimal og'ishi 5-8 darajali teshiklarning chegaraviy eyilishi deb hisoblanadi;
   
2. 
   9-11 aniqlik darajalariga muvofiq parmalash paytida konduktor vtulkalarining eyilishiga tavsiya etilgan chegaraviy ruxsat ya’ni dopusk 1-jadvalda keltirilgan. Masalan, Ø14H9 +0.045 teshik parmalash uchun, vtulkaning ruxsat etilgan eyilish Ɛ_eyi = 0,025 mm, ya'ni. vtulkani Ø14 + 0,07 gacha ishlatilishi mumkin. 1-jadvalga binoan qabul qilingan yo'riqnomaning ruxsat etilgan eyilishlar qiymati, konduktor vtulkalarining elementlarining eyilishi tufayli xato deb hisoblanishi kerak,
   
3. 
   1-jadvalda keltirilgan 12 ... 14 aniqlik darajalari bo'yicha teshiklarni parmalashda eyilishga bardoshlik 50 ... 200% ga oshirilishi mumkin.
   

Vtulkalarni eskirishi bilan almashtirish muddatini belgilashda quyidagi ma'lumotlarga amal qilish kerak
10 metrlik yo'l uchun diametri 10 ... 20 mm bo'lgan teshiklarni burg'ilashda vtulkalarni ng o'rtacha eyilish darajasi:
- kulrang quyma cho`yanni qayta ishlashda - 3 ... 5 mikron;
- po'lat - 4 ... 6 mikron,
- alyuminiy qotishmalari - 1 ... 2 mikron.
Vtulkalarning pastki qismini qo'shimchalar bilan mustahkamlashda yoki ularni qattiq qotishmadan ishlab chiqarishda eyilishga qarshiligi 5-8 marta oshadi.
Ushbu ma'lumotlarga asoslanib, vtulkalarning ruxsat etilgan eyilishigacha, konduktor vtulkasi orqali parmalash sonini va detallar soni [N]ni aniqlash mumkin.
Qalinligi 10 mm bo'lgan po'latdan yasalgan detal uchun Ø 6 mm. bitta teshikning konduktor vtulkasi orqali parmalash paytida parmalash sonini va uning sonini hisoblashning misoli:
10 minginchi yo'lda vtulkaning eyilishi 0,005 mm (yuqorida keltirilgan ma'lumotlardan), bir qismidagi parmalash yo'li 10 mm, bir qismning eskirishi (0,005 / 10000) x10 mm. Vtulkaning ruxsat etilgan eyilishi –0.015 mm (1-jadvalga qarang) - [N] detallarini parmalashdan keyin.
[N] = 0,015/ ((0,005 /10000) х10)=3000 detallar.
Ishlov beriladigan ishlov beriladigan qismlarning ma'lum soniga ko'ra (qismlarning yillik ishlab chiqarish hajmi Ν), vtulkalarni almashtirishdan oldin P - konduktorning ishlash muddatini aniqlash mumkin.
П=12К•[N] / Ν ( oyda), bu erda К – zahira koeffisienti, К=0,8…0,85.
Konduktorlar pasportida kondektorni aniqligini tekshirish va vtulkalarni almashtirilish vaqtini belgilash kerak.
UYM elementlaridan yig'ilgan konduktor misol tariqasida 3-rasmda ko'rsatilgan konduktor plitasi bo'lishi mumkin. Xomashyo 7 pastki va orqa tekisliklada joylashgan yon tayanchga 9 o'rnatiladi va shu bilan 5 erkinlik darajasidan mahrum bo'ladi. 6 tugmachasini bosish bilan ishlov beriladigan qism 8 yon tayanchga 8 bosiladi va oltinchi darajadagi erkinlikdan mahrum bo'ladi.
Konduktor vtulkalari-5 tirgaklar-3 ariqchasiga o'rnatiladi, ular o'z navbatida shpilka va gaykalar yordamida ustunlar-2ga o'rnatiladi. Tirgak-2, tayanch-9 shponka orqali mahkamlagichlar yordamida asos 1 ga mahkamlangan. Konduktorni yig'gandan so'ng, vtulkalarning asosga nisbatan joylashuv holatini tekshirish va moslashtirish kerak. Detal qisqich-4 bilan mahkamlanadi.

3-rasm. 2ta teshik ochish uchun UYM konduktori: 1 - asos, 2. - tirgak (2 dona), 3 - UYM ustun (2 dona), 4 - qisqich, 5 – konduktor vtulkasi (2 dona), 6 - qisqich, 7 - ishlov beriladigan detal, 8 yonbosh tayanchlar (2 dona), 9 yon tayanchlar (2 dona)
Eskizda ishlov beriladigan detalni o`rnatish sxemasi va konduktor elementlarini aniqlik hisob-kitoblarini amalga oshirish uchun mumkin bo'lgan tirqishlar bilan o'rnatish sxemasi taqdim etilgan (4-rasm).

4-rasm. Maksimal tirqishlar yig'indisini hisoblash sxemasi: S1 - parma-vtulka ulanmasidagi tirqish, S3 – UYMda vtulka-ustun ulanmasidagi tirqish, m - qirindi chiqib ketishi uchun detal va yo`naltiruxchi vtulka orasidagi tirqish, l - yo`naltiruxchi vtulka uzunligi.
A o'lchovdagi T konduktorning aniqligi yoki A - [Ɛpr.A] o'lchamdagi ruxsat etilgan xatosi (3) formula bo'yicha hisoblanishi mumkin, bu moslamaning konstruksiyasiga bog'liq bo'lmagan xatolarni hisobga oladi.

Buerda:
Ax - bu A o'lchovining X o'qi bo'ylab siljishiga bardoshlik,
Kt - hisobga olinmagan xatolar koeffitsienti. Kt = 1,0 ... 1,2. Agar ildiz ostida 4 tadan ortiq atama bo'lsa, unda Km = 1,0.
KT1 - sozlangan dastgohlarda ishlashda xatolar kamayishini hisobga oladigan koeffitsient. KT1 = 0,6 ... 0,8.
Ɛb - bazalash xatoligi. Bb = 0 (asoslash sxemasi A o'lchamiga ta'sir qilmaydi).
Ɛm - maxkamlash xatoligi. (qarang [1] jadval A4).
Ɛo` - konduktorni dastgohga o'rnatish xatoligi. Bizning asosiy sxemamizda o'rnatish xatosi A o'lchamiga deyarli ta'sir qilmaydi. Y = 0.
Ss - parmaning siljish xatosi (2-rasmga qarang). Bu xatodan iborat.
S1 - parma-konduktor vtulkasi juftligida parmaning radial yo'nalishda siljishi va qiyshayish burchagi α va qirindi chiqib ketishi uchun tirqish m o'rnatilishi sababli parma S2-ning noto'g'ri o'rnatilishidagi xatolar.
Ss = S1 + S2.
S1 - bu juftlikdagi maksimal radial tirqishga teng

Unda

Ɛ_eiy – parma konduktor vtulkasiga tegkandagi paydo bo`ladigan eyilish xatoligi, (1-jadvalga qarang).
Ɛ o'lchov - o'lchov xatosi, o'lchov asbobining o'lchov birligiga teng.
ω - o'rtacha iqtisodiy xato (qarang [1] jadval A19).
KT2 - umumiy xatoda ω ulushini hisobga olgan holda koeffitsient.
KT2 = 0,6 ... 0,8. Ildiz ostida qancha ko'p atamalar bo'lsa, shuncha kam bo'ladi.
Umumiy xatoning tarkibiy qismlari arifmetik tarzda (ildizsiz), CT = 1 esa yig'ilishi mumkin. Ushbu hisoblash usuli muhim qismlar uchun tavsiya etiladi.
Hisoblangan xato [Ɛpr.A] A o'lchov uchun maksimal bardoshlik, ya’ni konduktorning eskizida vtulkalar orasidagi masofani ko'rsatish kerak: A ± [Ɛpr.A] / 2, ko'p emas. Keyinchalik, bizning konduktor UYM ushbu bag'rikenglikni ta'minlay oladimi yoki yo'qmi shuni aniqlash kerak, A o'lchov bajarilishidagi haqiqiy xatoni aniqlang [Ɛpr.A].
Ushbu xato quyidagi formula bilan aniqlanishi mumkin:

buerda - Σ ITsup. UYM konduktorning umumiy ishlab chiqarish xatosi, bu bajarilgan A hajmiga ta'sir qiladi.
S3 - konduktor vtulkasi – UYM ustun juftligidagi radial siljish (maksimal tirqish) (2-rasmga qarang ... 4)
e – konduktor vtulkasidagi teshikning tashqi diametriga nisbatan ekssentrikligi.
Ushbu xatolarning barchasi moslamaning konstruksiyasiga bog'liq.
Konduktor uchun A o'lchamining aniq aniqligini ta'minlash sharti: