Talab taklif elastikligi va soliqlar Kirish Asosiy qism
-Rasm.Belgilangan narx chegarasi sharoitida iste'molchiga tushadigan xarajatlar
Download 0.54 Mb.
|
kurs ishi to\'liq
|
9-Rasm.Belgilangan narx chegarasi sharoitida iste'molchiga tushadigan xarajatlar
Ikkinchisi tovarlarni qidirish, navbatda turish va boshqalar bilan bog'liq. - bularning barchasi tanqis mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirishga xizmat qilmaydigan o'lik xarajatlardir. Ular tanqis tovarlarni taqsimlash sohasida joylashadilar va ularni haqiqatda ishlab chiqaradiganlarga etib bormaydilar. Narxning yuqori chegarasi ishlab chiqaruvchilarning ortiqcha qismini “kesadi” va shu bilan ushbu mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari eng past bo'lgan korxonalarda uni ishlab chiqarish rag'batini pasaytiradi, shuning uchun defitsit kamaymaydi. Aksincha, tanqis tovarni sotuvchi (yoki tarqatuvchi)lar uni yetishmasligidan manfaatdordirlar, chunki u ular uchun daromad manbaiga aylanadi (chunki bu nomonetar xarajatlarni oshiradi). Narx muvozanatdan yuqori bo'lgan hollarda, subsidiyalangan va muvozanat narxlari o'rtasidagi tafovutni kamaytirish uchun taklifni cheklash va taklifni oshirish uchun qo'shimcha rag'batlantirish zarurati tug'iladi. Ikkala holatda ham bozor iqtisodiyoti mukammal raqobat sharoitlariga qaraganda kamroq samarali ishlay boshlaydi. Barqaror muvozanatga talab narxlarining taklif narxlaridan chetlanishi asta-sekin PE muvozanat narxiga moyil bo'lganda va taklif hajmi talab hajmiga moslashganda erishiladi. Muvozanat nuqtasida talab narxi taklif narxiga to'g'ri keladi (PD = PS) va talab miqdori taklif miqdoriga teng (QD = QS). Bir miqdorning boshqa miqdorning o'zgarishiga munosabati o'lchovi elastiklik deyiladi. Elastiklik bir iqtisodiy o'zgaruvchining boshqa bir foizga o'zgarganda foiz o'zgarishini o'lchaydi. Masalan, talabning narx egiluvchanligi yoki talabning narx egiluvchanligi, bu mahsulot narxi bir foizga o'zgarganda unga bo'lgan talabning foizi qanchalik o'zgarishini ko'rsatadi. Agar biz P narxini va Q talab miqdorini belgilasak, Ep talabning narx egiluvchanligi ko'rsatkichi (koeffitsienti) teng bo'ladi: bu yerda Q - talabning o'zgarishi, %; R - narxning o'zgarishi, %; Indeksdagi "P" elastiklik narx sifatida qabul qilinishini anglatadi. Xuddi shunday, siz daromadning elastikligini yoki boshqa iqtisodiy qiymatni aniqlashingiz mumkin. Barcha tovarlarga talabning narx egiluvchanligi salbiy. Haqiqatan ham, agar tovar narxi pasaysa, talab miqdori ortadi va aksincha. Biroq, indikatorning mutlaq qiymati ko'pincha elastiklikni baholash uchun ishlatiladi (minus belgisi o'tkazib yuboriladi). Agar talabning narx egiluvchanligining mutlaq qiymati 1 dan katta bo'lsa, biz nisbatan elastik talab bilan shug'ullanamiz. Boshqacha qilib aytganda, bu holda narxning o'zgarishi talab miqdorining ko'proq miqdoriy o'zgarishiga olib keladi. Agar talabning narx egiluvchanligining mutlaq qiymati 1 dan kichik bo'lsa, talab nisbatan elastik emas. Bunday holda, narxning o'zgarishi talab miqdorining kichikroq o'zgarishiga olib keladi. Elastiklik koeffitsienti 1 ga teng bo'lsa, birlik elastikligi haqida gapiriladi. Bunday holda, narxning o'zgarishi talab miqdorining bir xil miqdoriy o'zgarishiga olib keladi. Ikkita ekstremal holat mavjud. Birinchisida, tovarlar xaridorlar tomonidan sotib olinadigan faqat bitta narx bo'lishi mumkin. Narxning har qanday o'zgarishi yoki ushbu mahsulotni sotib olishdan to'liq voz kechishga (agar narx ko'tarilsa) yoki talabning cheksiz o'sishiga (narx tushib qolsa) olib keladi. Shu bilan birga, talab mukammal elastik, elastiklik indeksi cheksizdir. Grafik jihatdan bu holat gorizontal o'qga parallel bo'lgan to'g'ri chiziq sifatida ifodalanishi mumkin. Masalan, shahar bozorida yakka tartibdagi savdogar tomonidan sotiladigan pomidorga bo'lgan talab mutlaqo elastik. Biroq, pomidorga bo'lgan bozor talabi elastik emas. Boshqa ekstremal holat mutlaqo noelastik talabga misol bo'ladi: narxning o'zgarishi talab miqdoriga ta'sir qilmaydi. To'liq noelastik talab grafigi gorizontal o'qga perpendikulyar to'g'ri chiziq kabi ko'rinadi. Masalan, ayrim turdagi dori-darmonlarga bo'lgan talab, ularsiz bemor qila olmaydi va hokazo. Shunday qilib, talabning narx egiluvchanligining mutlaq qiymati noldan cheksizgacha o'zgarishi mumkin 1< r - talab elastik; 0 r < 0 - talab elastik emas; r = 1 - birlik egiluvchanligi bilan talab. Talabning narx egiluvchanligini qanday o'lchash mumkin? Buning uchun talab miqdorining foiz o'zgarishini, narxning foiz o'zgarishini hisoblash va ularni o'zaro bog'lash kerak: Bu formuladan ko'rinib turibdiki, elastiklik indeksi nafaqat narx va hajm o'sishi nisbatiga yoki talab egri chizig'ining qiyaligiga, balki ularning haqiqiy qiymatlariga ham bog'liq. Agar talab egri chizig'ining qiyaligi doimiy bo'lsa ham, egri chiziqning turli nuqtalari uchun egiluvchanlik har xil bo'ladi. Elastik talab segmentlarida narxning pasayishi va sotish hajmining oshishi kompaniya mahsulotlarini sotishdan tushgan umumiy tushumning oshishiga, noelastik talab segmentida esa daromadning pasayishiga olib keladi. Shuning uchun har bir firma elastiklik koeffitsienti birdan kam bo'lgan mahsulotlarga bo'lgan talab qismidan qochishga intiladi. Talabning egiluvchanligiga ta'sir qiluvchi muhim nuqta - o'rnini bosuvchi tovarlarning mavjudligi. Bozorda bir xil ehtiyojni qondirish uchun mo'ljallangan mahsulotlar qancha ko'p bo'lsa, uning narxi oshgan taqdirda xaridorning ushbu aniq mahsulotni sotib olishdan bosh tortishi uchun imkoniyatlar qanchalik ko'p bo'lsa, ushbu mahsulotga bo'lgan talabning elastikligi shunchalik yuqori bo'ladi. Masalan, nonga bo'lgan talab nisbatan elastik emas. Shu bilan birga, nonning ayrim turlariga bo'lgan talab nisbatan elastikdir, chunki narxning oshishi bilan, masalan, Borodino noni uchun xaridor boshqa turdagi javdar noniga o'tishi mumkin va hokazo. Sigaretalar, dori-darmonlar, sovun va boshqa shunga o'xshash mahsulotlarga talab nisbatan elastik emas. Biroq, agar biz sigaretalar, sovunlar va boshqalarning ayrim turlariga nisbatan elastiklikni ko'rib chiqsak, unda u yuqori bo'ladi. Xuddi shu naqsh bitta firma tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarga nisbatan qo'llaniladi. Agar bozorda shunga o'xshash yoki o'xshash mahsulotlarni ishlab chiqaradigan sezilarli miqdordagi raqobatchilar mavjud bo'lsa, unda ushbu firmaning mahsulotlariga talab nisbatan elastik bo'ladi. Mukammal raqobat sharoitida, agar ko'p sotuvchilar bir xil mahsulotni taklif qilsalar, har bir firmaning mahsulotiga bo'lgan talab mutlaqo elastik bo'ladi. Narxning elastikligiga ta'sir qiluvchi yana bir muhim holat - bu vaqt omili. Qisqa muddatda talab uzoq muddatga nisbatan kamroq elastik bo'ladi. Masalan, yakka tartibdagi avtomashina egalarining benzinga bo‘lgan talabi nisbatan egiluvchan bo‘lib, narxlarning oshishi, ayniqsa, yoz mavsumida talabni kamaytirishi dargumon. Biroq, kuzda avtoulov egalarining muhim qismi o'z avtomobillarini garajga qo'yishini taxmin qilish mumkin, benzinga bo'lgan talab kamayadi va sotish hajmi ham kamayadi. Kelgusi yozga kelib ularning ba'zilari shaharlararo poyezdlardan foydalanishni boshlaydi. Ikkala holatda ham benzinga bo'lgan talab nisbatan elastik bo'lmasa-da, uzoq muddatda elastiklik yuqori bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan egiluvchanlikning bunday o'zgarishi tendentsiyasi vaqt o'tishi bilan har bir iste'molchi o'z iste'mol savatini o'zgartirish, o'rnini bosuvchi mahsulotni topish imkoniyatiga ega ekanligi bilan izohlanadi. Talabning elastikligidagi farqlar, shuningdek, iste'molchi uchun ma'lum bir mahsulotning ahamiyati bilan izohlanadi. Asosiy ehtiyojlar uchun talab elastik emas; iste'molchi hayotida muhim rol o'ynamaydigan tovarlarga talab odatda elastik bo'ladi. Darhaqiqat, narxlar ko'tarilganda, biz qo'shimcha poyabzal, zargarlik buyumlari, mo'ynali kiyimlardan voz kechishimiz mumkin, ammo non, go'sht va sut sotib olishni kamaytirishimiz dargumon. Qoida tariqasida, oziq-ovqat mahsulotlariga bo'lgan talab noelastikdir va endi aholining turmush darajasining pasayishi bilan o'rtacha rus oilasi daromadlarining ortib borayotgan qismi ularni sotib olishga sarflanadi. Talabning o'zaro egiluvchanligi tushunchasi ma'lum bir mahsulotga bo'lgan talabning boshqa mahsulot narxining o'zgarishiga ta'sir darajasini aniqlash uchun ishlatiladi. O'zaro egiluvchanlik koeffitsienti - bu A tovarga bo'lgan talabning foiz o'zgarishining B tovar narxining foiz o'zgarishiga nisbati: Bu erda indeksdagi "c" o'zaro egiluvchanlikni bildiradi (inglizcha o'zaro faoliyat). Tovarlar ko'rib chiqiladigan koeffitsientning qiymati - almashtiriladigan yoki bir-birini to'ldiruvchi. Agar tovarlar o'rnini bosadigan bo'lsa, o'zaro elastiklik koeffitsienti ijobiy bo'ladi. Shunday qilib, sariyog' narxining oshishi margaringa bo'lgan talabning oshishiga olib keladi, Borodino noni narxining pasayishi qora nonning boshqa navlariga bo'lgan talabning pasayishiga olib keladi. Agar tovarlar bir-birini to'ldiruvchi bo'lsa, masalan, benzin va avtomobillar, kameralar va plyonkalar, talab miqdori narx o'zgarishiga teskari yo'nalishda o'zgaradi va elastiklik koeffitsienti manfiy bo'ladi. O'zaro egiluvchanlikni o'lchash orqali tanlangan mahsulotlar bir-birini to'ldiruvchi yoki o'rnini bosuvchi ekanligini va shunga mos ravishda firma tomonidan ishlab chiqarilgan bitta mahsulot narxining o'zgarishi xuddi shu firmaning boshqa mahsulotlariga bo'lgan talabga qanday ta'sir qilishi mumkinligini aniqlash mumkin. Bunday hisob-kitoblar ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxini o'zgartirish bo'yicha qarorlarni baholashga yordam beradi. Talabning elastikligini baholash uchun nafaqat narxni, balki boshqa iqtisodiy o'zgaruvchilarni ham tanlash mumkin. Talabning daromad egiluvchanligi mahsulotga bo'lgan talab o'zgarishining iste'molchi daromadining o'zgarishiga nisbati sifatida o'lchanadi. Daromadning egiluvchanligini o'lchash orqali ma'lum bir mahsulot normal (daromadning oshishi talabning oshishiga olib kelganda) yoki past (reaksiya teskari bo'lganda) deb tasniflanishini aniqlash mumkin. Iste'mol tovarlarining asosiy qismi normal toifaga kiradi. O‘sishimiz sari ko‘proq kiyim-kechak va poyabzal, sifatli oziq-ovqat, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar xarid qilamiz. Biroq shunday tovarlar borki, ularga talab iste'molchi daromadiga teskari proportsionaldir. Bularga barcha ikkinchi qo'l mahsulotlar, ba'zi turdagi oziq-ovqatlar (don, shakar, non va boshqalar) kiradi. Taklifning narx egiluvchanligini o'lchash orqali biz ma'lum bir mahsulot ishlab chiqarish narx o'zgarishiga qanday javob beradi degan savolga javob olishimiz mumkin. Taklifning narx egiluvchanligi koeffitsienti talabning narx egiluvchanligi koeffitsienti bilan bir xil formula yordamida hisoblanadi. Yagona farq shundaki, talab qilinadigan miqdor o'rniga taklif qilingan miqdor olinadi: bu erda Q0 va Q1 - narx o'zgarishidan oldin va keyin taklif; P0 va P1 - o'zgarishdan oldingi va keyingi narxlar; Indeksdagi "s" taklifning egiluvchanligini bildiradi. Taklif ishlab chiqarish jarayonidagi o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lganligi sababli narx o'zgarishiga talabga qaraganda sekinroq moslashadi. Shuning uchun elastiklik indeksini aniqlashda vaqt omili eng muhim hisoblanadi. Odatda, taklifning egiluvchanligini baholashda uch vaqt oralig'i hisobga olinadi: qisqa muddatli, o'rta muddatli va uzoq muddatli. 1. Qisqa muddatli deganda firma ishlab chiqarish hajmida har qanday o'zgarishlarni amalga oshirish uchun juda qisqa muddat tushuniladi. Masalan, olma yetishtirib, bozorga kelib sotgan bog‘bon bozor narxi qancha bo‘lishidan qat’i nazar, taklif qilayotgan olma sonini o‘zgartira olmaydi. Bunday holda, taklif elastik bo'lmaydi; 2. O'rta muddatli muddat mavjud ishlab chiqarish quvvatlarida ishlab chiqarishni kengaytirish yoki qisqartirish uchun etarli, lekin yangi quvvatlarni joriy etish uchun etarli emas. Bu holda taklifning elastikligi oshadi; 3. Uzoq muddatli davr firma tomonidan uning ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish yoki kamaytirishni, shuningdek talabning kengayishi yoki undan chiqib ketishi, talabning kamayishi sharti bilan tarmoqqa yangi firmalarning kirib kelishini nazarda tutadi. ushbu mahsulot uchun. Taklifning elastikligi bo'ladi O'zaro egiluvchanlik mahsulotga bo'lgan talabning boshqa tovarlar narxining o'zgarishiga munosabatini tavsiflaydi. Talabning o'zaro egiluvchanlik koeffitsienti (ℇ_(ch,g) ) Y tovar narxi bir foizga o'zgarganda X tovarga talab necha foizga o'zgarishini ko'rsatadi. Ushbu koeffitsient quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: (1) yoki differentsial shaklda To'ldiruvchi tovarlar uchun (jami to'ldiruvchilar) ℇ_(X,T)<0. Qo'zg'atuvchi tovarlar uchun (umumiy o'rinbosarlar) ℇ_(X,T)>0. Agar ℇ_(h,T)=0 bo'lsa, tovar mustaqil sifatida tavsiflanadi. Tovarning narxi t o'zgarganda, tovarga bo'lgan talab nafaqat o'zaro almashtirish effekti ta'sirida, balki o'zaro daromad effekti ta'sirida ham o'zgaradi. Shuning uchun koeffitsientning qiymati (ℇ_(ch,g) ) tovarlarning almashinish darajasi to'g'risida aniq tasavvurga ega emas. Uni to'g'ri baholash uchun o'zaro daromad effektining ta'sirini bartaraf etish kerak. Buni o'zaro faoliyat effekt uchun Slutskiy boshqaruvi yordamida amalga oshirish mumkin: (3) Oldingi paragrafda qilgan amalimizga o'xshash operatsiyani bajaramiz. (3) tenglamaning barcha aʼzolarini S_g/c ga va oxirgi hadini ga koʻpaytiramiz. Keling, koeffitsient bilan o'lchanadigan almashtirishning o'zaro egiluvchanligi tushunchasini kiritamiz (5)1 ℇ_(X, Υ)^∁ almashtirishning o'zaro egiluvchanlik koeffitsienti Y tovar narxining bir foizga nisbatan kichik o'zgarishi bilan o'zaro almashtirish effekti ta'sirida X tovarga talab qanchalik o'zgarishini ko'rsatadi. Ushbu koeffitsient daromadning o'zaro ta'siridan mustaqil bo'lganligi sababli, u tovarlarning o'rnini bosish darajasining adekvat o'lchovi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Agar ℇ_(X, D)^∁>0 bo'lsa, X va Y tovarlar sof o'rinbosar sifatida tavsiflanadi. Mutlaq qiymatda ℇ_(Χ,T)^∁ qancha ko'p bo'lsa, tovarlarning almashinish darajasi shunchalik yuqori bo'ladi. Shuni hisobga olgan holda va formulalarni hisobga olgan holda , , ifoda quyidagicha qayta yozilishi mumkin: (6) Elastiklik koeffitsientlarida o'zaro ta'sir uchun Slutskiy tenglamasini oldik. Bu bizga talabning o‘zaro egiluvchanligi qay darajada o‘zaro almashtirish effekti (komponent ℇ_(X,T)^∁ ) va o‘zaro daromad effekti (S_y*E_(X,I komponent) bilan qanchalik bog‘liqligini ko‘rsatadi. ) . E_(Χ,T)=E_(Χ,Υ)^∁-S_T*E_(I,Χ) tenglamasidan koʻrinib turibdiki, Y mahsulotning umumiy isteʼmol xarajatlaridagi (S_y) ulushi qancha yuqori boʻlsa, u shunchalik past boʻladi. o'zaro elastiklik koeffitsienti talab (ℇ_(Χ,Υ)) tovarlarning o'zaro almashinish darajasini aks ettiradi. Iqtisodiyot fanidan ma’lumki, bozor mexanizmi xaridor va sotuvchilarga birgalikda tovarlarning narxi va miqdorini aniqlash imkonini beruvchi mexanizmdir. Raqobat bozorida xaridor va sotuvchi tanlash erkinligi va shaxsiy manfaatlarni hisobga olgan holda bitim tuzadilar. Agar biror kishi do'konda televizorni 10 ming rublga sotib olgan bo'lsa, demak, bu uning uchun televizor 10 ming rubldan qimmatroq, do'kon uchun esa kamroq. Televizor bozori narxni belgilab, televizorni kimga qimmatli bo'lsa, o'sha odamga topshirdi. Aynan narxlar bozorda ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tomonidan qabul qilinadigan qarorlarni muvofiqlashtirish imkonini beradi. Yuqori narxlar xaridlarni kamaytiradi va ishlab chiqaruvchilarni rag'batlantiradi. Past narxlar, aksincha, iste'molni rag'batlantiradi va ishlab chiqarishni kamaytiradi. Narx bozor mexanizmining asosiy vositasidir. Bunday holda, biz pudratchilarning mutlaq erkinligi hukmronlik qiladigan, hech qanday cheklovlar, soliqlar, davlat mavjud bo'lmagan ideal bozor haqida bormoqda. Shu ma'noda bozor mexanizmi maksimal samaradorlik bilan ishlaydi, ya'ni. xaridor va sotuvchiga maksimal foyda keltiradi, aks holda ular bitim tuzmaydilar. Har qanday tashqi aralashuv (shu jumladan soliqqa tortish) tomonlarning xatti-harakatlarini o'zgartirishi, muvozanatni o'zgartirishi va, ehtimol, (buni faqat hozircha taxmin qilish mumkin) samaradorlikni yo'qotishiga olib kelishi aniq. Endi shartli misolda soliqlarning talab va taklifga ta'sirini ko'rib chiqamiz. Aytaylik, ma'lum bir shahardagi muzqaymoq bozorida talab va taklif rasmda ko'rsatilgan egri chiziqlar bilan belgilanadi. 2.1. Shunday qilib, rasmda ko'rsatilgandek, muvozanat narxi 60 rublni, sotish va sotib olishning muvozanat hajmi esa 5 ming porsiyani tashkil qiladi. 1 Talab va taklif P - цена; Q - количество (тыс.) порций (объем продаж-покупок); D - кривая спроса; S - кривая предложения; O - точка равновесия; - цена равновесия; - равновесное количество. P - narx; Q - miqdor (ming) porsiya (sotish-sotib olish hajmi); D - talab egri chizig'i; S - taklif egri chizig'i; O - muvozanat nuqtasi; - muvozanatli narx; muvozanat miqdori hisoblanadi. Aytaylik, shahar ma'muriyati 15 rubl miqdorida savdo (sotib olish) solig'ini joriy etishga qaror qildi. Bu bozorga qanday ta'sir qiladi? Kim soliq to'lovchi bo'lishi kerak yoki soliq yuki xaridor va sotuvchi o'rtasida qanday taqsimlanadi? Ushbu va boshqa savollarga javob izlash keyingi tahlil mavzusi bo'ladi. Birinchi holat: soliq to'lash xaridorning zimmasida. Keyin bu soliqni sotib olish narxiga qo'shimcha haq sifatida ko'rish mumkin. Soliq xaridorlar va sotuvchilarning xatti-harakatlariga, talab va taklif egri chizig'iga qanday ta'sir qiladi? Xaridor soliq to'laganligi sababli sotuvchining motivlari o'zgarmaydi va taklif egri chizig'i o'zgarishsiz qoladi. Soliq joriy etishning butun ta'siri talabning o'zgarishi bilan bog'liq, ya'ni talab egri chizig'ining soliq summasiga siljishi sodir bo'ladi (2.2-rasm). Talab egri chizig'ining D siljishi muvozanat nuqtasini o'zgartiradi: muvozanat hajmi (4 ming porsiya) ga kamayadi va muvozanat narxi = 50 rubl. (nuqta). Endi sotuvchilar har bir qism uchun 10 rubl oladi. soliq yo'qligida olganidan kamroq va xaridorlar 5 rubl to'laydilar. ko'proq (=65,=50). Demak, soliqning joriy etilishi bozorni 1000 qismga qisqartiradi va soliq yuki ham xaridorga, ham sotuvchiga tushadi: xaridor ko'proq to'laydi, sotuvchi kamroq oladi. Soliq yuki qanday nisbatda taqsimlanadi - bu savol hali ham ochiq qolmoqda. Ikkinchi holat: sotuvchi soliq to'laydi. Bu erda ham taklif etilayotgan tovar narxiga 15 rubl miqdorida qo'shimcha haq olinadi va taklif egri chizig'i shaklda ko'rsatilganidek, soliq miqdoriga o'zgaradi. 2.3. Sotuvchining soliqqa tortilishi natijasida muvozanat narxi 65 rublgacha oshadi. Shu bilan birga, bozor 1000 ta porsiyaga kamayadi, iste'molchi har bir xizmat uchun 5 rubl to'laydi. ko'proq (65 rubl), sotuvchi esa 10 rubl oladi. kamroq (50 rubl). Taqqoslash rasm. 2.2 va 2, shuningdek, sotuvchilar va xaridorlarni soliqqa tortish natijalari ishlab chiqaruvchi va iste'molchi uchun soliqlarning tengligi to'g'risida hayratlanarli va muhim xulosaga olib keladi. Ikkala holatda ham soliq xaridor to'laydigan narx va sotuvchi oladigan narx o'rtasida bo'ladi. Soliq tushumining miqdori sotilgan tovarlar sonining mahsulot birligiga to'g'ri keladigan soliq summasiga teng, ya'ni. , yoki bizning misolimizda: 15 rubl. x 4 ming \u003d 60 ming rubl. ikkala soliq varianti uchun. Shuningdek, 15 rubl soliq taqsimotiga e'tibor bering. Muzqaymoqning har bir porsiyasi har ikkala holatda ham bir xil: 5 rubl. xaridor to'laydi, 10 rubl. - sotuvchi. Va xaridor va sotuvchi o'rtasida soliq taqsimotining umumiy tamoyilini tushunish uchun yana bir umumiy iqtisodiy ko'rsatkichni - elastiklik ko'rsatkichini eslaylik. Ishlab chiqaruvchi va iste'molchi o'rtasida soliq yukining taqsimlanishi talab va taklifning egiluvchanligi nisbatiga bog'liq. Talab va taklifning narx egiluvchanligi (E) narxning nisbiy o'zgarishi bilan ularning nisbiy o'zgarishini tavsiflaydi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: Talabning nisbiy o'zgarishi (taklif) E = ------------------------------------------------- ---------------, Nisbiy narx o'zgarishi yoki ishlatiladigan belgida: Shu bilan birga, talab (va taklif) egri chizig'ining turli nuqtalarida elastiklik bir xil bo'lmasligi va noldan cheksizgacha o'zgarishi mumkin. Ammo umumiy naqsh mavjud: qaysidir nuqtada egri chiziqning qiyaligi qanchalik tik bo'lsa, u qanchalik tekis bo'lmasa, o'sha nuqtada kamroq egiluvchanlik. Keling, muzqaymoq misolimiz uchun muvozanat nuqtasi O yaqinidagi talab va taklifning egiluvchanligini hisoblaylik. Talab egri chizig'i uchun: ; ; ; ; Q = 5 тыс.; ; итого: . Taklif egri chizig'i uchun: ; ; ; ; Q = 5 тыс.; Jami Demak, O nuqtadagi taklif egri chizig'ining egiluvchanligi talab egri chizig'ining egiluvchanligidan 2 baravar kam, shuning uchun sotuvchining soliq yuki xaridorning soliq yukidan ikki baravar yuqori. Umumiy holatda soliqning xaridor va sotuvchi o'rtasida taqsimlanishi talab va taklifning egiluvchanligi nisbatiga bog'liq. Talabning (taklifning) egiluvchanligi nolga teng bo'lgan ekstremal holatlarda (egri chiziq qat'iy vertikal), butun soliq xaridorga (sotuvchiga) tushadi. Bu bozor va byudjet nuqtai nazaridan soliqqa tortishning sezilarli farqli natijalarini keltirib chiqarishi muhimdir. Mukammal elastik va mutlaqo noelastik talabga ega bo'lgan vaziyatlarni ko'rib chiqing (2.4-rasm, (a) va (b)). a) mutlaqo noelastik talab b) to'liq elastik talab Aytaylik, talab mutlaqo noelastik, ya'ni. xaridlar hajmi narxga bog'liq emas. Albatta, bu amalda sodir bo'lmaydi, lekin talabning egri chiziqlari, masalan, non va elektr energiyasi uchun, ayrim hududlarda deyarli vertikaldir; agar shunday mintaqada muvozanatga erishilsa, iste'molchilarning xaridlar hajmini o'zgartira olmasligi haqidagi taxmin haqiqatdan unchalik farq qilmaydi. Shaklda. 2.4(a) Sotuvchiga har bir birlik uchun T soliq solish xarajatlarning mos ravishda oshishini va taklif egri chizig'ining soliq T miqdori bo'yicha yuqoriga siljishini bildiradi. Talab noelastik bo'lgani uchun xaridor yangisini qabul qilishga majbur bo'ladi. narxi va u bilan to'liq soliq yuki. Talab mutlaqo egiluvchan bo'lgan taqdirda (1.4 (b)-rasmga qarang), taklif egri chizig'i hali ham yuqoriga siljiyotgan bo'lsa-da, iste'molchilar dan oshib ketgan har qanday narxni to'lashga tayyor emaslar, bu holda ularning reaktsiyasi narxning pasayishi bilan ifodalanadi. dan sotib olingan tovarlar miqdori. Narxga soliqni qo'shish imkoni bo'lmagani uchun sotuvchilar o'z daromadlarini kamaytirish orqali uni miqdorda to'lashga majbur. Agar soliq joriy etilgunga qadar ularning daromadlari erishilgan bo'lsa, endi daromadlar miqdori ga kamayadi va sotuvchilarning ulushi faqat farqni oladi. Shunday qilib, sotuvchilar soliqqa tortiladilar. Shu bilan birga, xaridorlar ham ba'zi noqulayliklarga dosh berishadi. Garchi bu holda soliq yuki ularning pul daromadlariga ta'sir qilmasa ham, ular ushbu mahsulotning o'rnini bosuvchi vositani izlashlari kerak, chunki uning iste'moli kamayadi. Byudjet uchun sezilarli darajada farq qiluvchi oqibatlarni ham ko'rish oson: birinchi holatda (2.4-rasm (a)) byudjet daromadlari (soliq summasi) mahsulotga teng bo'ladi, ikkinchisida esa - . Shunga o'xshash fikrlash mukammal elastik (elastik) ta'minot uchun ham amalga oshirilishi mumkin. Demak, soliqning talab va taklif modelidagi o‘rnini tushunish uchun shuni tushunish kerakki, raqobatbardosh bozorda soliq qonun chiqaruvchining xohishiga ko‘ra emas (taqsimlanadi) qonun), lekin xaridor va sotuvchining iqtisodiy kuchiga muvofiq, ya'ni. talab va taklifning egiluvchanligiga qarab. Talab xaridorlarning (iste'molchilarning) to'lov qobiliyatiga bo'lgan ehtiyojlari bilan, taklif esa sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) tomonidan taklif qilinadigan tovarlar yig'indisi bilan belgilanadi. Ularning orasidagi nisbat teskari proportsional bo‘lib, tovarlar narxlari darajasidagi tegishli o‘zgarishlarni belgilaydi. Elastiklik iqtisodiy fanning eng muhim kategoriyalaridan biridir. U birinchi marta iqtisodiy nazariyaga A.Marshall tomonidan kiritilgan va boshqa o‘zgaruvchining foiz o‘zgarishiga javoban bir o‘zgaruvchining foiz o‘zgarishini ifodalaydi. Elastiklik kontseptsiyasi bozor o'z omillarining o'zgarishiga qanday moslashishini aniqlash imkonini beradi. Odatda kompaniya o'z mahsulotining narxini oshirish orqali uni sotishdan tushgan daromadni oshirish imkoniyatiga ega deb taxmin qilinadi. Biroq, aslida bu har doim ham shunday emas. Narxning oshishi o‘sishga emas, aksincha, talabning kamayishi va shunga mos ravishda sotuv hajmining qisqarishi hisobiga tushumning kamayishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun egiluvchanlik tushunchasi tovar ishlab chiqaruvchilar uchun katta ahamiyatga ega, chunki u narx o'zgarganda talab yoki taklif miqdori qanchalik o'zgaradi, degan savolga javob beradi. Talab va taklifning egiluvchanligi nazariyasi katta amaliy ahamiyatga ega. Talabning elastikligi korxonaning narx siyosatiga ta'sir etuvchi muhim omil hisoblanadi. Elastiklik nazariyasidan haqiqiy foydalanishning yana bir misoli davlat soliq siyosati, shuningdek, aholi bandligini ta’minlash sohasidagi siyosatdir. Elastiklik tushunchasini o‘rganish tadbirkorlarga o‘zgaruvchan iste’molchilarning xohish-istaklaridan xabardor bo‘lish, dinamik o‘zgaruvchan bozor muhitiga o‘z vaqtida javob berish va shunga mos ravishda javob qaytarish imkonini beradi. Mikroiqtisodiy tahlilda elastiklikning ahamiyati. Iqtisodiy amaliyotda elastiklik tahlili quyidagilarga imkon beradi: 1) alohida tovar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmini aniqlash; 2) iste’molchi xatti-harakatlarini o‘rganish; 3) korxonaning narx siyosatini rejalashtirish; 4) foydani maksimal darajada oshirish va yo‘qotishlarni minimallashtirish uchun qisqa va uzoq muddatda korxona strategiyasini shakllantirish; 5) tovarlar va xizmatlar narxining o‘zgarishi natijasida iste’mol xarajatlari va tadbirkorlik daromadlarining o‘zgarishini bashorat qilish. Korxonaning oqilona narx siyosatini olib borishni mahsulot tannarxini pasaytirish sotish hajmiga, demak, daromadga qanday ta'sir qilishini tushunmasdan turib tasavvur qilib bo'lmaydi. Narxning o'zgarishiga javoban mahsulot sotish hajmi qanday o'zgarishini turli usullar bilan hisoblash mumkin. Masalan, tonna, dona va hokazo. Ammo bu yondashuvlarning barchasi qo'shimcha ma'lumotni talab qiladi va o'z-o'zidan kam ma'lumot beradi. Egiluvchanlikni foizlarda baholash chalkashliklarni oldini oladi va barcha holatlar uchun yagona ko'rsatkichni yaratadi. Bu koeffitsient elastiklik koeffitsienti deyiladi. Buni bir miqdorning foiz o'zgarishining boshqa miqdorning foiz o'zgarishiga nisbati sifatida aniqlash mumkin. Shuningdek, biz Rossiya iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi bosqichining o'ziga xos xususiyatini barqaror, samarali bozor iqtisodiyotini shakllantirishni ko'rib chiqamiz. Mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotning yangi – postindustrial bosqichiga kirdi, bu esa xizmat ko‘rsatish sohasining ustunligi, bundan tashqari, malakali va oqilona tashkil etilganligi bilan ajralib turadi. Shunga ko'ra, bu vaziyatda shunchaki vakolatli rahbarlarga ega bo'lish kerak, ya'ni. har kuni aniq va eng muhimi, to'g'ri qarorlar qabul qilishga qodir boshqaruv jamoasi. Bu esa ushbu muhim fanning iqtisodiy qonuniyatlari va asosiy tushunchalarini aniq tushungan holdagina mumkin. Iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismlaridan biri talab va taklif nazariyasi va u bilan birga elastiklik tushunchasi hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotining turli maktablarining ko‘zga ko‘ringan vakillarining asarlariga tayangan holda va o‘z qarashlarimdan foydalanib, talab va taklifni baholash nafaqat nazariy jihatdan muhim, balki bevosita ifodalangan amaliy ma’noga ega ekanligiga ishonch hosil qilishga harakat qilaman. elastiklik nazariyasida. Qolaversa, men shuni isbotlashga harakat qilamanki, zamonaviy iqtisodiyot tobora rivojlanib borayotgan bozor munosabatlari bilan tavsiflanadi, elastiklik qiymati nafaqat o'z ahamiyatini yo'qotmaydi, balki yangi, ilgari o'rganilmagan jihatlarga ham ega bo'ladi. Elastiklik tahlili har qanday bozorning amaldagi faoliyati uchun zarur bo'lgan iqtisodiy muammolarni tushunish imkonini beradi. Iqtisodiy tadqiqotlarda hozirgi kunga qadar nafaqat ikki miqdor o'rtasidagi bog'liqlik faktini aniqlash, balki bu munosabatlarning darajasini, elastikligini aniqlash ham talab qilinadi. Elastiklik, agar daromadlarga ta'sir etuvchi boshqa omillar doimiy bo'lib qolsa, narxlar o'zgarganda firmalar daromadlari dinamikasini bashorat qilishga yordam beradi, bu hozirgi bozorda juda muhimdir. Bundan tashqari, iqtisodiy tahlilda egiluvchanlik nazariyasini qo'llash zarurati va ahamiyatini chuqur tushunish iste'mol talabi egiluvchanligining korxonaning narxlari, xarajatlari va foydasiga ta'sirining ba'zi xususiyatlarini ochib beradi, shuningdek, iqtisodiy tahlilga bog'liqligini kuzatib boradi. o'rganilayotgan korxona amaliyotida narx bo'yicha sotish egiluvchanligi koeffitsientining chegaraviy qiymatlari [4, 47-bet]. So'nggi paytlarda iqtisodiy rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning ko'plab bozorlarida elastiklik nazariyasi bilan bevosita bog'liq bo'lgan o'ziga xos iqtisodiy hodisa tez-tez uchrab turadi. Bu, birinchi navbatda, iste'mol bozorlarida talabning egiluvchanligi tobora ommaviylashib borayotganligi bilan tavsiflangan vaziyatga tegishli. Misol uchun, agar korxona rahbariyati korxona foydasini raqamlar bo'yicha (narxlarni ko'tarish orqali) emas, balki mahorat bilan (bir oz, lekin baribir pasaytirish tufayli) oshirishga harakat qilishga jur'at etsa, unda natijalar. uzoq kutilmaydi. Minnatdor bozor darhol talabning egiluvchanligi sifatida o'z sifatini namoyish etadi. Hatto ramziy narxni pasaytirish uchun ham iste'molchi darhol talabning oshishi bilan javob beradi, bu esa kompaniyani sotish hajmini oshirishni ta'minlaydi. Va bu allaqachon korxona uchun boshqa ijobiy moliyaviy oqibatlarga olib keladi, shu jumladan mahsulot birligining narxini pasaytirish va foydani ko'paytirish, ya'ni. umuman ishlab chiqarish samaradorligini oshirish. Shunday qilib, yuqoridagi misolga asoslanib, iste’mol talabining egiluvchanligi har qanday korxonaning narx, xarajatlar va foyda kabi muhim iqtisodiy tarkibiy qismlariga bevosita ta’sir qiladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Demak, talabning egiluvchanligi talab omillaridan birortasi bir foizga o'zgarganda talab miqdori necha foizga o'zgarishini ko'rsatadi. Talabning elastikligi noldan cheksizgacha o'zgaradi. Talab miqdori bir foizdan ortiq o'zgarganda (elastiklik birdan katta) elastik talab haqida, bir foizdan kam o'zgarganda (elastiklik birdan kam) esa elastik talab haqida gapiradilar. Ushbu maqolada biz quyidagilarni ko'rib chiqdik: tovar narxining talabga ta'sirini aks ettiruvchi narx egiluvchanligi, o'rnini bosuvchi va qo'shimcha tovarlar narxining ta'sirini aks ettiruvchi o'zaro egiluvchanlik va o'zgarishlar ta'sirini aks ettiruvchi talabning daromad egiluvchanligi. iste'molchining real daromadida. Shunday qilib, taklifning egiluvchanligi bir xil bog'liqlikni tavsiflaydi - faqat sotuvchilarning taklif omillarining o'zgarishiga, birinchi navbatda, tovar narxiga munosabatiga bog'liq. Qiymatlari manfiy bo'lgan talabning narx egiluvchanligidan farqli o'laroq, taklifning narx egiluvchanligi qiymatlari ijobiydir, chunki taklif tovar narxi va taklif qilingan miqdor o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik bilan tavsiflanadi. Bozor ishtirokchilarining sodir bo'lgan o'zgarishlarga javob berish qobiliyati vaqtinchalik omil bilan bog'liq bo'lganligi sababli, talab va taklifning egiluvchanligi har doim ma'lum vaqt oralig'ida belgilanadi va talab va taklifning egiluvchanligi xususiyatlari (ko'proq elastik, kamroq elastik) qisqa va uzoq muddatli davrlar uchun har xil bo'ladi. Talabning egiluvchanligiga ta'sir etuvchi asosiy omillar xarakterlanadi, xususan: tovar - o'rnini bosuvchi tovarlarning mavjudligi, tovarning iste'molchi uchun vaqti va ahamiyati. Mavjud bo'lgan o'rinbosarlarning soni, mahsulotning xaridor byudjetidagi joylashuvi, zarurat yoki hashamatmi, va tahlil qilingan vaqt davomiyligi talabning elastikligiga ta'sir qiluvchi omillardir. Taklifning elastikligiga ta'sir qiluvchi asosiy omillar esa: vaqt omili, tovarning saqlanish darajasi, uni saqlash xarajatlari, texnologik jarayonning imkoniyatlari (moslashuvchanligi). Ta'minotning egiluvchanligi resurslarni ulardan foydalanishning muqobil sohalari o'rtasida qayta taqsimlashning qiyinligiga bog'liq. O'z navbatida, resurslarning bunday harakatchanligi ishlab chiqaruvchilarga narxning ma'lum bir o'zgarishiga moslashish uchun mavjud bo'lgan vaqt miqdoriga bog'liq. Elastiklik koeffitsientining amaliy ahamiyati shundan iboratki, qaysi tarmoqlar gullab-yashnashi va kengayish imkoniyatiga ega, qaysi biri kelajakda ishlab chiqarishning turg'unligi va qisqarishi ehtimoli yuqori ekanligini oldindan aytishni osonlashtiradi. Aniqrog‘i, boshqa narsalar teng bo‘lganda, yuqori ijobiy daromad egiluvchanligi ma’lum bir tarmoqning iqtisodiy o‘sishga qo‘shgan hissasi uning iqtisodiyot tarkibidagi ulushidan ko‘proq bo‘lishini bildiradi. Kichik ijobiy yoki salbiy koeffitsient sanoatda ishlab chiqarishni qisqartirish istiqbolini ko'rsatadi. Xulosa qilib aytganda, men mikroiqtisodiy tahlilda elastiklikdan foydalanishning asosiy yo'nalishlarini ajratib ko'rsataman: 1. iste'molchi xatti-harakatlarini tahlil qilish. 2. firma va korxonalarning strategiyasini belgilash, ularning foydasini maksimal darajada oshirish. 3. iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish va ayniqsa bandlik siyosatini ishlab chiqish. 4. soliqqa tortish strukturasining rivojlanishi. 5. mahsulot narxining o'zgarishi sababli iste'molchi xarajatlari va sotuvchi daromadlarining o'zgarishini bashorat qilish. 1 Download 0.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|