Талаб ва таклиф эластиклиги

Бюджет чизиғи. Бефарқлик эгри чизиқлари бир неъмат билан иккинчи неъматни алмаштириш мумкинлигини кўрсатади, холос. Лекин, улар истеъмолчи учун қайси товарлар мажмуаси кўпроқ нафлироқлигини кўрсата олмайди. Бундай масалани бюджет чизиғи ёрдамида ечиш мумкин. Бюджет чегараси товарлар нархига ва истеъмолчининг даромадига асосланади ва у мавжуд пул маблағларида қандай истеъмол товарлар мажмуасини сотиб олиш мумкинлигини кўрсатади. Бюджет чегарасини иккита неъмат мисолида кўрадиган бўлсак, агар истеъмолчи даромади бўлса, ва лар биринчи ва иккинчи неъматлар миқдори, ва лар мос равишда, биринчи ва иккинчи неъматларнинг нархлари бўлса, бюджет чегараси берилган даромад ҳамда ва нархларда истеъмолчи томонидан сотиб олиниши мумкин бўлган, биринчи ва иккинчи неъматларнинг барча комбинацияларини ифодалайди. Бюджет чегарасини қуйидагича ёзиш мумкин:
,
ва бу тенгсизлик товарларга сарфланадиган харажатлар йиғиндиси, истеъмолчи даромадидан ошмаслигини билдиради. ва ларнинг манфий бўлмаслик ( ва ) шартини киритсак, у ҳолда биз истеъмолчининг товарларни сотиб олиши мумкин бўлган соҳасини (30-расмда штрихланган қисм) аниқлаган бўламиз:

30-расм. Истеъмолчининг танлов соҳаси.
Бюджет чегараси тенгламаси графикда чизиғини беради, бу чизиқга бюджет чизиғи дейилади.
Бюджет чизиғи қуйидаги тартибда аниқланади ва тенгламасини қуйидагича ёзамиз:
,
бу ерда - - бюджет чизиғининг бурчак коэффициенти, у бюджет чизиғининг ўқига нисбатан ётиқлигини ифодаловчи катталик (графикда ). Бюджет чегараси тенгламасида бўлганда, бўлади ва бу ҳолда барча даромад неъматга сарфланади (графикда нуқта бўлиб, унинг координаталари ва у миқдорда сотиб олинади).
Энди десак, , бу ҳолда барча даромад неъматни сотиб олишга сарфланади ва у миқдорда сотиб олинади (графикда нуқта). Демак, бюджет чизиғи координаталар ўқини ва нуқталарда кесиб ўтади. Бюджет чизиғидаги нуқталарда даромад тўлиқ сарфланади. Штрихланган соҳадаги нуқталарда (масалан, нуқтада) даромад тўлиқ сарфланмайди. Агар танлов нуқтаси бюджет чизиғидан ўнг томонда ётса ( нуқта) даромад ушбу нуқтага тўғри келадиган неъматлар комбинациясини сотиб олишга етмайди.
Бюджет чизиғининг манфий ётиқлиги, абсолют қиймати бўйича товарлар нисбати га тенг (бу катталик бўлиб, ёки ).
Бюджет чизиғи тенгламасидан эканлигини кўрамиз. катталик истеъмолчининг товардан қўшимча бир бирлик сотиб олиши учун қанча товардан воз кечиш мумкинлигини кўрсатади.