Talabaning F. I. Sh tayanch iboralarga asoslangan holda yozgan

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

Sirtqi bo‘lim
Buxgalteriya hisobi va audit			ta’lim yo‘nalishi
HBA-60-2			guruh talabasi
2019-2020o‘quv yilining	IV-	semestrida

Pul va banklar fanidan
Malikov Avazbek Ma’rufjon o‘g‘li

(talabaning F.I.SH)

tayanch iboralarga asoslangan holda yozgan

(oraliq nazorat, yakuniy nazorat)

tegishligini tagiga chizib qo‘ying
YOZMA ISHI
Yozma ish o‘tkazilgan sana _______________

Shifr:_______________

Yozma ish natijasi _____________________

KOMISSIYA TARKIBI:
Rais: ________________________________________

^{(Ilmiy darajasi va unvoni, F.I.SH. Imzosi)}

A’zolari:_________________________________________

^{(Ilmiy darajasi va unvoni, F.I.SH. Imzosi)}

_________________________________________

^{(Ilmiy darajasi va unvoni, F.I.SH. Imzosi)}

_________________________________________

^{(Ilmiy darajasi va unvoni, F.I.SH. Imzosi)}

Toshkent – 2020 y.

1-variant

1. 
   Pul va uning mohiyati.
   
2. 
   Pul agregatlari va ularning tarkibi.
   

Javoblar

1. 
   Pulaning õzi nima, u qayerdan kelib chiqqan va nima uchun, kõpchilik kõpchlik mualliflar yozganidek, u odamlar ustidan “mustik” (ğayri-tabiiy) hukumronlikka ega?
   

Avval boshdanoq aytish zarurki, pul avvalo tovar, õziga xos maxsus tavar. Uning natura shakli shakli bilan ekvivalent shakli birlashib ketgan. Pul alohida, õziga xos tovar sifatida tovar ishlab chiqaruvchilar õrtasidagi ayirboshlash jarayonining uzoq muddat rivojlanishi natijasida sekin-asta boshqa tovardan ajralib chiqqan. Ayirboshlash jarayoni qadim-qadimlarda tosh davri jamoalari õrtasida vujudga kelgan, biroq tarixiy rivojlanishining bu bosqichida inson yoki jamoa mehnatining ayrim maxsulotlarigina boshqa biror narsaga almashtirish mumkun bõlgan tovarga aylangan.

Har bir malakatning õz pul birligi mavjud. Masalan, Õzbekistonda-sõm, Qozoqistonda-tenge, Rassiyada-rubl, AQSHda esa qonuniy tõlov vositasi hisoblanadi. Qonu, pul birligining mamlakat hududida erkin aylanishini ta’minlash maqsadida, uning yagonaligini barcha tõlovlar uchun majbutiyligini va õz nominali bõyicha ishlatilishini yoqlaydi.

Õzbekiston 1993 yidan boshlab õzining mustaqil pul-kredit siyosatini olib bora boshladi. Yani õsha yil noyabr oyida Õzbekistonda milliy valyutani kiritishning birinchi bosqichi amalga oshirildi. Bunda muomalaga Rassiya rubli bilan bir qatorda Õzbekiston sõm-kuponi ham kiritildi. Sõm-kupon 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 10000 naminal qiymatdagi kupyuralardan iborat edi. Ikkinchi bosqich 1994 yil iyul oyida amalga oshirildi.
Õzbekiston Respublikasi Konstitutsiya-sining 122-moddasi va “Õzbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi tõğrisida”gi Qonunnig 11-moddasi, bundan tashqari, Õzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1993 yil 1-iyulidan boshlab, Õzbekiston hududida yagona tõlov vositasi sifatida “sõm” kiritildi. 1000 sõm-kupon 1 sõmga tenglashtirildi. Hozirgikunda 1, 3,5,10,25,50,100,200,500,1000 nominaldagi qoğoz, shuningdek, tanga pullar tanga pullar va 1,3,5,10,20,50 tiyinlik tanga pullar mavjud. Õzbekistonning õz milliy valyutasiga ega bõlish va “sõm” tizimi iqtisodiyotning iqtisodiyotning barcha sohalariga kiritishi mustaqillikning muhim kõrsatkichlaridan biridir. Yevropada qoğoz pullar paydo bõlishini odatda Fransiyada 1716-1720 yillarda London banki muvaffaqiyatsiz tajriba bilan boğlashadi. Biroq, ba’zilar aytganidek “tovlamachi va avliyolik hususiyatlari-ning õziga mujasamlashtirgan” aynan shu odam Yevropaga uning ğayri-oddiy xayratlanarli imkoniyatlarini ma’lum qildi.

2. Pul muomalasining eng muhim miqdoriy ko'rsatkichi bu pul aylanmasi bo'lib, u iqtisodiy aylanmani ta'minlaydigan va xususiy shaxslar, korxonalar va davlatga tegishli bo'lgan sotib olish va to'lov vositalarining umumiy miqdoridir.

Pul massasi - bu jismoniy shaxslarga, institutsional egalariga va davlatga tegishli bo'lgan xalq xo'jaligidagi tovarlar va xizmatlarning aylanishini ta'minlaydigan naqd va naqdsiz sotib olish va to'lov vositalarining kombinatsiyasi. Pul massasi tuzilishida faol ayirboshlash mablag'lari sifatida xizmat qilishi mumkin bo'lgan pul aylanmalari, hisobvaraqlar qoldiqlari, shu jumladan, iqtisodiy aylanmaga xizmat qiladigan mablag'lar va passiv qismi mavjud.

Shunday qilib, pul massasining tuzilishi ancha murakkab bo'lib, pulni birinchi navbatda naqd qog'oz qog'oz va ozgina almashtiriladigan tanga deb biladigan o'rtacha iste'molchi ongida shakllangan stereotipga to'g'ri kelmaydi. Aslida, pul massasida qog'oz pullarning ulushi juda past (25% dan kam) va tadbirkorlar va tashkilotlar o'rtasidagi, asosan, chakana savdoda ham, rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida bank hisobvaraqlaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Natijada bank pullari, kredit kartalari, sayohatchilar uchun cheklarni tekshirish va boshqalar davri keldi.Bu hisob-kitob vositalari naqd pul mablag'larini, ya'ni naqd pulsiz pul mablag'larini boshqarish imkoniyatini beradi. Tovarlar va xizmatlarni to'lashda, xaridor chek yoki kredit kartasidan foydalangan holda bankdan sotib olish miqdorini uning depozitidan sotuvchining hisobvarag'iga o'tkazishni yoki unga naqd pul berishni buyuradi.

Shu bilan birga, sotib olish yoki to'lov vositasi sifatida bevosita foydalanib bo'lmaydigan tarkibiy qismlar pul massasi tarkibiga kiritilgan. Muddatli hisobvaraqlardagi naqd pullar, tijorat banklaridagi, boshqa kredit va moliya institutlaridagi omonatlar, depozit sertifikatlari, faqat qisqa muddatli pul majburiyatlariga mablag 'kiritadigan investitsiya fondlarining aktsiyalari va boshqalar haqida gap ketmoqda. pul » Kvazi pullar pul muomalasi tarkibidagi eng muhim va tez o'sib boruvchi qismdir.

Iqtisodchilar kvazipli likvid aktivlarni chaqirishadi. Har qanday mulk yoki aktivlarning likvidligi ularni realizatsiya qilish, qiymatni yo'qotmasdan naqd pulda muomalada bo'lish imkoniyatini anglatadi. Binobarin, aktivlarning eng likvid turi pul hisoblanadi. Mulkning yuqori likvidli turlariga oltin, boshqa qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar, moylar va san'at asarlari kiradi. Binolar va jihozlar kamroq likvidlikka ega.

Ma'lum bir sanada va ma'lum bir davrda pul muomalasidagi miqdoriy o'zgarishlarni tahlil qilish, shuningdek, o'sish sur'ati va pul massasini tartibga solish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish uchun turli ko'rsatkichlardan (pul agregatlari) foydalaniladi.

Rivojlangan mamlakatlar moliyaviy statistikasida pul massasini aniqlash uchun quyidagi asosiy pul agregatlari qo'llaniladi:

m-1 agregati - muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va joriy bank hisobvaraqlaridagi mablag'larni o'z ichiga oladi;

m-2 agregati - M-1 agregati va tijorat banklaridagi depozit omonatlari (to'rt yilgacha) dan iborat;

m-3 agregati - ixtisoslashtirilgan kredit tashkilotlaridagi M-2 va ortiqcha omonat depozitlarini o'z ichiga oladi;

m-4 birligi - M-3 birligidan tashqari yirik tijorat banklarining depozit sertifikatlaridan iborat.

AQShda pul massasini aniqlash uchun to'rtta pul agregati, Yaponiya va Germaniyada uchta. Angliya va Frantsiyada - ikkitadan.

Pul massasi tarkibi va dinamikasining tahlili markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosati yo'nalishlarini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.

Rossiya Federatsiyasida muomaladagi pul massasini hisoblash uchun quyidagi pul agregatlari taqdim etiladi:

m-0 birligi - naqd;

m-1 agregati - M-0 yig'indisiga teng va ortiqcha hisob-kitob joriy va boshqa hisobvaraqlari (hisob-kitob ssudalari, maxsus hisobvaraqlar, kapital qo'yilmalar bo'yicha hisobvaraqlar, akkreditiv va chek hisoblari, mahalliy byudjet hisoblari, byudjet, kasaba uyushmasi, jamoat va boshqa tashkilotlarning hisobvaraqlari, Davlat statistika qo'mitasi fondlari, jamg'arma. uzoq muddatli kredit berish); ortiqcha tijorat banklaridagi omonatlar; ortiqcha "Sberbank" dagi omonatlar;

m-2 agregati - M-1 yig'indisiga va Sberbankdagi muddatli omonatlarga teng;

m-3 agregati - M-2 yig'indisiga va depozit sertifikatlari va davlat zayomlari obligatsiyalariga teng.

Pul massasining turli ko'rsatkichlaridan foydalanish pul muomalasi holatini tahlil qilishga turlicha yondoshishga imkon beradi.

Pul massasi hajmining o'zgarishi muomaladagi pul massasining o'zgarishi va uning muomalasi tezlashishi natijasida bo'lishi mumkin. Pulning tezligi bu pul muomalasi va to'lov vositasi sifatida ishlaganda pul harakatining kuchayish ko'rsatkichidir. Hisoblash qiyin, shuning uchun uni hisoblash uchun bilvosita ma'lumotlar ishlatiladi.

Rivojlangan mamlakatlarda pul aylanmasi o'sish sur'atlarining asosan ikkita ko'rsatkichi hisoblanadi:

daromadlar muomalasidagi aylanish tezligining ko'rsatkichi - yalpi milliy mahsulot (YaMM) yoki milliy daromadning pul massasiga nisbati, ya'ni M-1 yoki M-2 yig'indisiga, bu ko'rsatkich pul muomalasi va iqtisodiy rivojlanish jarayonlarining o'zaro bog'liqligini ko'rsatadi;

to'lov aylanmasidagi pul aylanishining ko'rsatkichi bankning joriy hisobvaraqlaridagi pul mablag'lari miqdorining o'rtacha pul miqdoriga nisbati.

Rossiya Federatsiyasida statistik ishlarning amaliyotida, naqd pul aylanishini qoplashning to'liqligiga qarab, ular quyidagicha ajratishadi: birinchidan, Rossiya Markaziy banki muassasalarining kassalariga naqd pulning qaytarilish darajasi bank kassalariga olingan pul miqdorining muomaladagi pullarning o'rtacha yillik og'irligiga nisbati sifatida; ikkinchidan, naqd pul muomalasidagi pullarning muomaladagi tezligi, tushum va naqd pul olish, shu jumladan pochta va Sberbank muassasalari aylanmalarini muomaladagi pullarning o'rtacha yillik massasiga bo'lish yo'li bilan hisoblash.