Ta'lim muassasalarida psixologik xizmat kursining predmeti va vazifalari

Ta'lim muassasalarida psixologik xizmat kursining predmeti va vazifalari

Ma’lumki, psixologiya fanida aynan psixologik xizmat muammosiga bag‘ishlangan va uning barcha yo‘nalishlarini batafsil bayon etishga qodirilmay adabiyotlar yetarli bo‘lmasada, bugungi kunda fan olamida va jamiyat taraqqiyotida psixologik xizmat muammosining zarurligini ko‘rsata oluvchi va uning “metodologik ildizlarini" asoslab bera oluvchi ilmiy tadqiqodlarni alohida qayd etish mumkin. Mazkur adabiyotlarni tahlil qilar ekanmiz, ulardagi psixologik xizmat metodologiyasiga taalluqli ayrim umumiy jihatlarni ijtimoiy psixologiya fani nuqtayi nazaridan tadqiq qilishimizga to‘g‘ri keladi. Gap shundaki, har bir fanning rivojlanishi yangi dalillar asosida ilmiy yo‘nalishni ochib beruvchi metodik qurilmalaring tuzilishi bilan bevosita bog‘liqdir. Chunki, aniq metodologiya bo‘lmagan sohada aniq amaliy natijalar ham bo‘lmaydi. Zero, ijtimoiy psixologiya fanining yana bir muhim yangi vazifasi psixologik xizmat metodologiyasi bilan bog‘liq nazariy, amaliy va empirik yo‘nalishdagi tadqiqotlar ko‘lamini belgilashning bugungi kungacha nechog`lik hal qilinayotganligini tahlil qilishga to‘g‘ri keladi. Psixologik xizmat metodologiyasini yaratishda insonning hissiy holatini tushunish va uning o‘z mehnati mahsullaridan ijtimoiy qoniqish jarayonini tahlil qilish, rivojlantirishga bag‘ishlangan ayrim tadqiqotlarning o‘rni hamda istiqboliga ham alohida e’tiborni qaratish lozim. Masalan, F. Xersberg va uning izdoshlari tomonidan mehnat faoliyatini tashkil etishdagi emotsiogen farqlanish mexanizmlari tadqiq qilindi. Mazkur izlanish mahsuliga ko'ra mehnat faoliyatini tashkil etishda ijodiylik, mustaqillik, o‘z-o‘zini bilish, rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarga e’tibor berilsa, shaxs faoliyati unumdorligiga ijobiy ta’sir etuvchi hissiy kechinmalarni va aksincha, faqat texnik jarayondangina iborat bo'igan mehnat sharoiti yaratilsa, shaxs faolligiga salbiy ta’sir etuvchi hissiy kechinmalarning namoyon etilishi kuzatiladi. Darhaqiqat, faoliyatning bajarilishiga nisbatan ijobiy-hissiy kechinmalar shakllantirilmas ekan, faoliyat mahsuli ham insonning o‘z faoliyatidan ijtimoiy ma’nodagi qoniqishi ham nihoyatda past saviyada bo‘ladi. Psixologik xizmat esa, bizningcha, xuddi ana shu yerda o‘z ta’sirini, ya’ni faoliyatdan ijtimoiy qoniqish jarayonini ma’lum darajada yuqori saviyaga ko‘tara olish san’atini ko‘rsatishi lozim.

Xalq ta’limitizimidagi va o‘rta maxsus kasb-hunar tizimidagi psixologik xizmatning maqsadi – shaxsning har tomonlama garmonik kamoloti, to Maqomli psixologik taraqqiyotni ta’minlovchi qulay shart-sharoitlar yaratishdan iboratdir. Psixologik xizmatda tadqiqot va ta’sir o‘tkazish obyekti maktabgacha yoshdagi bolalar, o‘quvchilar, maxsus o‘quv yurti va oliy maktab, kollej talabalari, o‘qituvchilar, ota-onalar bo‘lib hisoblanadi, ulami alohida yoki guruhiy shaklda tadqiq qilish mumkin.

Psixologik xizmat uch asosiy bo`g‘indan tuzilgan:
1) Aniq o‘quv muassasasida ishlaydigan bolalar amaliy psixologi.
2) Tuman xalq ta’limi qoshidagi tashxis markazi.
3) Respublika kasb-hunarga yo‘naltirish va psixologik-pedagogik tashxis markazi.
Psixologik xizmat metodlari turli tuman bo‘lishi mumkin:
a) xalq ta’limi va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi xodimlari, o'quvchilar, talabalar bilan ma’ruzalar turkumi, aholining psixologik madaniyatini o‘stirish maqsadida trening mashg‘ulotlari o‘tkazish;
b) ilmiy ommabop adabiyotlarni yaratish va ulami tarqatish;
v) ommaviy axborot vositalarida chiqishlar;
g) psixodiagnostik tadqiqotlar o‘tkazish, metodikalar ishlab chiqish (test savol varaqasi, tajriba, kuzatish, suhbat va boshqa);
d) psixologik maslahat berish;
e) psixologik konsiliumlar o‘tkazish;
j) ta’lim va tarbiya beruvchi dasturlardan foydalanib psixodrama, psixokorreksion treninglarni amalga oshirish;
z) psixologik tadqiqot obyektining psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘quv dasturi, o‘quv tarbiya rejalarini tahlil qilish va hokazolar.
Diagnostika ishi ta'lim muassasalarida psixologik xizmat psixologi ishidagi an'anaviy bo'g'in bo'lib, tarixan psixologik amaliyotining birinchi shaklidir. Bugungi kunda u hali ham mutaxassisning ish vaqtining asosiy qismini egallaydi.
Ta'lim muassasalarida psixologik xizmat psixodiagnostikasi qo'llab-quvvatlash jarayonini axborot bilan ta'minlashga qaratilgan. Psixodiagnostik ma'lumotlar talab qilinadi:
- talabaning ijtimoiy –psixologik portretini yaratish, qiyinchiliklarga duch kelgan bolalarga yordam berish usullari va shakllarini aniqlash;
o'rganish, muloqot va ruhiy salomatlik.
- talabaning o'rganishi va muloqot qilishning o'ziga xos xususiyatlariga muvofiq psixologik qo'llab-quvvatlash vositalari va shakllarini tanlash. Biroq, diagnostika va uning ma'lumotlari o'z-o'zidan maqsad bo'la olmaydi.

Ushbu yondashuv bilan qo'llab-quvvatlash ob'ekti ta'lim jarayoni (ta'lim jarayoni), faoliyat mavzusi - bola o'rtasidagi munosabatlar tizimi sifatida bolaning rivojlanish holati: dunyo bilan, boshqalar bilan (kattalar va tengdoshlar), o'zi.

Talabaning rivojlanishini psixologik va pedagogic qo'llab-quvvatlash munosabatlarni qo'llab-quvvatlash sifatida ko'rib chiqilishi mumkin: ularni rivojlantirish, tuzatish, tiklash.
Ta'lim jarayonida talabani psixologik-pedagogik qo'llab-quvvatlashning maqsadi - bolaning normal rivojlanishini ta'minlash (tegishli yoshda rivojlanish normasiga muvofiq).
Psixologik-pedagogik yordamning vazifalari:
- talabaning rivojlanishida muammolar paydo bo'lishining oldini olish;
- bolaga rivojlanish, ta'lim, ijtimoiylashuvning dolzarb muammolarini hal qilishda yordam (yordam): ta'limdagi qiyinchiliklar, ta'lim va kasbiy yo'nalishni tanlash bilan bog'liq muammolar, hissiy-irodaviy sohaning buzilishi, tengdoshlar, o'qituvchilar, ota-onalar bilan munosabatlar muammolari;
— ta`lim dasturlarini psixologik ta`minlash;
- talabalar, ota-onalar, psixologik-pedagogik kompetentsiyasini (psixologik madaniyatini) rivojlantirish.
Ta'limning turli darajalarida (bosqichlarida) psixologik-pedagogik yordamning vazifalari har xil.
Ta'lim muassasalarida- rivojlanish buzilishlarini erta tashxislash v atuzatish.
Adabiyotlar
1.Nishanova Z. T.Psixologikxizmat : darslik / Nishanova Z. T., Alimbayeva Sh. T., Sulaymanov M. V., Umarov B. M., Nazirova L. V.. - Toshkent, 2014. - 440 b
2.Nishanova Z. T.Psixologikxizmat. Psixokorreksiya :darslik / Nishanova Z. T., Alimova G. K.. - Toshkent :Ijod-press, 2019. - 512 b;.