Таълим-тарбия фаолиятини амалга оширишда андрагогик ёндашув бухоров Исмоил Неъматович

Тадқиқот натижалари. А.И.Кукуевнинг тадқиқоти андрагогик ёндашувни асослашга бағишланган бўлиб, унда у педагогикадаги андрагогик ёндашувни бир бутун фан сифатида кўриб чиқади. Унинг тадқиқотлари катталар таълимининг гуманистик парадигмаси контекстида қадриятлар, мақсадлар, тушунчалар, тамойиллар, усуллар йиғиндисида андрагогик ёндашувнинг моҳиятини очиб беради. Муаллифнинг фикрига кўра, андрагогик ёндашув, қабул қилинган таълим парадигмаси талабларига мувофиқ, ўқитувчи-тадқиқотчи ёки ўқитувчи-амалиётчининг ўз фаолиятида ўзаро боғлиқ бўлган маълум қадриятлар, мақсадлар тўпламини амалга оширишга онгли йўналишини назарда тутади. педагогик фаолият тушунчалари, тамойиллари, усуллари. Муаллиф асосий тушунчалар орасида қуйидагиларни ажратиб кўрсатади:
- андрагог ўқитиш предмети сифатида;
- катта ёшли талаба таълим субъекти сифатида; балоғат ёши ўқитиш мавзусининг ўзига хослиги сифатида;
- катталар тарбияси таълим фаолияти амалиёти сифатида;
- ўз-ўзини англаш, кутилган натижалар каби ўзини-ўзи амалга ошириш [2].
А.И.Кукуев андрагогик ёндашувнинг асосий ва ўзига хос усулларини ажратиб кўрсатди. Тажрибани таҳлил қилиш усули андрагогик ёндашувнинг асосий усули сифатида эътироф этилиб, қуйидаги ўқитишнинг ўзига хос усуллари ҳисобланади: муаммони ҳал қилишга йўналтирилган ташкилий ва фаолият усуллари (моделлаштириш, акс эттириш, лойиҳалаш); интерактив ва диалог усуллари. Усул ва технологияларни танлаш андрагогик ёндашув тамойиллари асосида амалга оширилади. Андрагогик ёндашув учун афзал технология интерактив таълимдир; таълимнинг энг кенг тарқалган шакли эса жамоавий ишдир. Катталар таълимининг таълим олувчига йўналтирилган таълим парадигмасини ўқитиш усулларининг ўзига хос хусусиятлари - бу бошқасини тушуниш сифатида мулоқот, ўз-ўзини англаш сифатида акс эттириш, ўз фикрларини ишлаб чиқариш каби фикрлаш. Олим андрагогик ёндашувни амалга оширишда андрагогик ёндашувни амалга ошириш самарали бўладиган ўқитувчиларнинг дастлабки тайёргарлигига жиддий эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлайди. Бундан ташқари, муаллиф таълим жараёнининг барча иштирокчилари учун андрагогик тайёргарликнинг муҳимлигини таъкидлайди, чунки ҳар қандай катталар таълим соҳаси ривожланишида ёрдамга, қўллаб-қувватлашга муҳтож [2].
Ўқув материалига амалий ёндашув (муносабат), фақат “бу ерда ва ҳозир” ишлатилиши мумкин бўлган нарсаларни ўрганиш ва тинглаш истаги [8]. Кўриниб турибдики, бу ҳолда прагматизм (амалий ёндашув) катталарнинг фойдали нарсаларни ўрганишга бўлган соғлом истаги, касбий фаолиятда талаб қилинадиган ва қўлланиладиган ёндашувдир.
Ўқув материалининг мазмунига кутувлар (умидлар) юқорироқ қўйилган бўлса ва агар бу кутув (хоҳиш, эҳтиёж)лар айни вақтда бажарилмаса, машғулотлардан қониқмаслик ёки тезда умидсизликка тушиш ҳолати содир бўлади. Келтирилган ҳолатда малака ошириш курслари тингловчилари малакали мутахассислар эканлиги кўриниб турибди. Улар малака ошириш курсларидан юқори сифат даражасидаги мазмунга эга бўлган янги материал билан танишишни кутишяпти ва агар машғулот таниш материал асосида ташкил этилган бўлса, ёки тингловчилар кутганларидан паст даражада бўлса тингловчиларда қизиқиш йўқолади ва уларнинг ҳафсаласи пир бўлади. Бу андрагогик ёндашувнинг аҳамиятли эканлигини кўрсатади, чунки катта ёшли таълим олувчи етарли касбий тажрибага эга бўланлиги боис у сифатли материални сифатсизидан фарқлай олади ва ҳ.о.
Хулоса ва таклифлар. Муайян таълим шаклларининг устунлиги: тажриба алмашиш, мустақил таълим олиш (информал таълим), мунозарада қатнашиш Бундай ҳолда, катта ёшдаги инсонга бошқа одамлар билан ўзаро мулоқот қилиш, ҳамкорликда бўлиш, билиш ва ўзини ўзи англаш имкониятларини рўёбга чиқариш, ўзига одатий бўлган суръат ва меъёрда ишлаш зарурати бўлганда индивидуал дастур (траектория) асосида малака ошириш малака ошириш курси сифати ва натижавийлиги кузатилади.
Маърузани фақат янги йўналишларда, илмий ютуқларда ёки юқори даражадаги раҳбарлардан (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Мактабгача таълим вазирлиги ва бошқалар) йўл-йўриқ (кўрсатма) сифатида қабул қилиш. Бу ерда, бизнинг фикримизча, катта ёшдаги таълим олувчининг олинган маълумотларнинг ишончлилиги ва аҳамиятлилиги, уларнинг манфаатлари, мақсадлари, мотивларини амалга оширишга интилиши намоён бўлади. Бундай вазиятда таълимнинг қадрият-семантик йўналиши тамойили ишлайди.
Муайян аниқ мавзулар бўйича маслаҳат, қўшимча маълумот олиш истаги. Бунинг учун гуруҳли ва яккама-якка тарзда ташкил этилган маслаҳатлар, факультативлар афзал ҳисобланади. Бундай ҳолат катта ёшдаги таълим олувчининг таълим жараёнидаги ўрни (мавқеи)ни белгилайди. Таълим олувчи таълим берувчи билан ўзаро муносабатлар ўрнатишнинг шаклларини белгилашга интилади, у махфийлик сақланишини хоҳлайди ёки ўзини танқидий баҳолашларидан ташвишланади. Кўриниб турибдики, бу ҳолда индивидуал-шахсий ёндашув тамойили ишлайди.
Юқоридагилардан келиб чиқадики, андрагогик ёндашув ўқитишнинг мақсади, тамойиллари, методлари, усуллари ва воситалари каби таркибий қисмларнинг маълум бир мажмуасини ўз ичига олади.