Ta’lim tugrisida

16. Abu Rayxon Beruniyning ta’lim-tarbiyaviy qarashlari.
Asarlari: ≪Minerologiya≫, ≪Geodeziya≫, ≪Hindiston≫, ≪Qadimgixalqlardan qolgan yodgorliklar≫, ≪Saydana≫ va boshqalar.Ilmiy-pedagogik qarashlari:
• Beruniy insonni tabiatning eng oliy kamoloti deb qaraydi. U insonning ma’naviy qiyofasidagi barcha axloqiy xislatlami yaxshilik va yomonlik kabi ikki turga bo‘ladi.
• Beruniy ta’limotiga ko‘ra inson kamolotida uch narsa muhim rol’ o'ynaydi: l.Irsiyat. 2.Muhit. 3.Tarbiya.
• Beruniyning ilmiy bilimlami egallash yo‘llari, usullari haqidagi fikrlari hozirgi davr uchun ham dolzarbdir. U o‘kuvchiga bilim berishda:
- o‘quvchini zeriktirmaslik;
- bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o‘rgatavermaslik;
- uzviylik, izchillik;
- yangi mavzulami qiziqarli, asosan, ko‘rgazmali bayon etish va xokazoga e’tibor berish kerakligini uqtiradi.
Qomusiy olim Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy X asming ikkinchi yarmi va XI asming boshlarida, g‘oyat murakkab tarixiy davrda yashadi va ijod etdi.O‘sha asr olimlaridan biri Yoqutning yozishicha: “Mas’ud qonuni” kitobi matematika va astronomiya bo‘yicha ungacha yozilgan hamma kitoblar izini o‘chirib yuborgan deydi. Beruniy yana “qimmatbaho toshlarni bilib olish bo‘yicha ma’lumotlar to‘plami” (“Mineralogiya”), “Dorivoro‘simliklar haqida Kitob”, “Kitob as Saydona fi - t-tibb” kabi asarlarni ham yozdi. “Mineralogiya” Sharqdagina emas, Y evropada ham qimmatbaho toshlami izlash usullari va ular bilan savdo qilish, konlarni o‘rganish, yer osti boyliklarini tekshirish haqida ma’lumot bersa, “Saydana” nomi bilan mashhur bo‘lgan keyingi asarda Sharqdagi dorivor o‘simliklaming tavsifi bayon qilingan.Beruniyning ilmiy bilimlarni egallash yo‘llari, usullari haqidagi fikrlari hozirgi daw uchun ham dolzarbdir. O‘quvchiga bilim berishda:
- o‘quvchini zeriktirmaslik;
- bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o‘rgatavermaslik;
- uzviylik, izchillik;
- tahlil qilish va taqqoslash;
- ma’lumdan noma’Iumga, yaqindan uzoqqa, soddadan qiyinga qarab borish;
- takrorlash;
- yangi mavzulami qiziqarli, asosan, ko‘rgazmali bayon etish va hokazoga e’tibor berish kerakligi uqtiriladi.Beruniy fikricha, axloqiylik insonning eng asosiy sifati bo`lishi kerak. Bu xislat birdaniga tarkib topmaydi. U kishilaming o‘zaro muloqoti, ijtimoiy muhit — jamiyat taraqqiyoti jarayonida tarkib topadi. Beruniy ham axloqiy tarbiyaga musulmon dini talablaridan
kelib chiqqan holda ta'rif beradi. Axloqiylik yaxshilik bilan yomonlik o‘rtasidagi kurash natijasida namoyon boiadi va tarkib topadi deydi, u.Beruniy insonni kamolotga yetaklovchi xislatlardan yana biri olijanoblik deb ko`rrsatadi.Olijanoblikning mazmunini yaxshilik tashkil etadi. Bunda olim insonga inson sifatida muomala qilishni nazarda tutadi. Eng muhimi, mutafakkir, inson kamolotida, mehnat va mehnat tarbiyasi haqida muhim fikrlami bayon etadi. U har bir hunar egasining mehnatiga qarab turlarga bo‘ladi. Og‘ir mehnat sifatida binokor, ko‘mir qazuvchi, hunarmand, fan sohiblari mehnatini keltiradi.