Ta’lim tugrisida”gi Qonunning mohiyati. Reja 1“Ta’lim tugrisida”gi Qonunning mohiyati. 2Didaktikaning asosiy kategoriyalari

kunduzgi)va ajralmagan holda (sirtqi, kechki, masofaviy);
nazariy - ta'lim tashkiloti negizida, amaliy - ta'lim oluvchining ish joyida birga olib boriladigan dual ta'lim;
Dual ta’lim nima?
2-bob. 17-modda:Dual ta’limDual ta’lim ta’lim oluvchilar tomonidan zarur bilim, malaka va ko‘nikmalarni olishga qaratilgan bo‘lib, ularning nazariy qismi ta’lim tashkiloti negizida, amaliy qismi esa ta’lim oluvchining ish joyida amalga oshiriladi.
jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar (shaxslar) uchun inklyuziv ta'lim;“Inklyuziv ta’lim— barcha o‘quvchilar uchun maxsus ta’lim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarning farqliligini inobatga olgan holda ta’lim muassasalarida ilm olishda teng huquqlilikni ta’minlashdir”.
eksternat tartibidagi ta'lim- o‘quv dasturlarini mustaqil ravishda o‘zlashtirishni o‘z ichiga olib, uning yakunlari bo‘yicha ta'lim oluvchilardan davlat ta'lim muassasalarida yakuniy va davlat attestatsiyalaridan o‘tish;
2.Ijtimoiy muhitning shaxs rivojlanishiga ta’siri.
Odam shaxs bo'lishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, o'ziriyaxlit inson sifatida his etishi, o‘z xususiyatlari va sifatlari bila boshqalardan farq qilmog‘i kerak.
Odamning ijtimoiy mavjudot sifatid shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya kerakbo‘ladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi vashaxsga aylanadi. Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir degan falsafiy ta’limotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologic mavjudot hamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega.Muhit deganda odam yashaydigan sharoitdagi barcha tashqi ta’sir tushuniladi. Shu nuqtai nazardan tarbiya tufayli bolani o'ziyashaydigan ijtimoiy sharoitga moslashtirish mumkin, degan xulosakelib chiqadi.Ular ijtiomiy muhitning rolini hal qiluvchi omil deb hisoblaydilar.Demak, odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiyetib borishi, uning shaxs boiib kamolga yetishida nasi (biologic omil), ijtimoiy muhit (bola yashaydigan sharoit), shuningdek,maqsadga muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdekahamiyatga ega. Bu omillaming ta’sirini aniqlashda ilg'or pedagogik
olimlar, psixolog va faylasuflar ta’limotiga suyaniladi.Falsafada shaxsni jamiyat bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiyhayotdagi murakkab voqelik deb qaraladi. Ular individningma’naviy boyligi uning munosabatlariga bog'liq, deb hisoblaydilar,Shaxsga ijtimoiy muhitning ta’siri ham muhim. Bu tarbiya
orqali amalga oshiriladi.Birinchidan, tarbiya ta’sirida muhit bera olmagan bilim,ma’lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog‘liqko‘nikma va malakalar hosil bo‘ladi.Ikkinchidan, tarbiya tufayli tug‘ma kamchiliklar hamo‘zgartirilib, shaxs kamolga etadi.Uchinchidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’sirini hamyo‘qotish mumkin.To‘rtinc-hidan, tarbiya kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi.
Demak, tarbiya bilan rivojlanish bir-biriga ta’sir etadi, bu tarbiyadoimiy va uzluksizdir.Shunday qilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya hamyetakchi o‘ringa ega bo'lib, tarbiya tufayli nasl-nasabi, oila muhiti,ijtimoiy muhit ta’sirida har tomonlama rivojlanishga qodir, deganxulosani chiqarish mumkin.
Shaxsning ijtimoiylashuvi - ta’lim-tarbiya ta’sirida insonpsixologik ftmksiyalarining takomillashuvi, ijtimoiy-axloqiyqadriyatlar, xulq-atvor me’yor va qoidalarining o‘zlashtirilishi,
dunyoqarashining boyish jarayoni va natijasi
3.SHarq mutafakkirlari ta’lim metodlari haqida.
Sharq mutafakkirlarining didaktik qarashlarida ham ta'lim metod­lari masalasiga jiddiy e'tibor qaratilgan. Buni al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolarning turli ta'lim metodlari haqidagi fikrlari, qarashlari, amal qilgan ta'lim yo'nalishlarida yaqqol sezish mumkin. Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy o'zigacha boigan ta'lim metodlarini sintezlashtirishga harakat qilgan. Barcha mutafakkirlar kabi u ham ko'rgazma-tajriba metodlari, savol-javob metodlari, mala-ka va ko'nikmalarai shakllantirish metodlari, bilimlarni sinash metod-laridan keng foydalanilgan. Al-Xorazmiy matematika fanining amaliy ahamiyatini yuksak cho'qqilarga ko'tara oldi. Uning buyuk ixtirolaridan biri - «0» (nol) sonini yaratishi va bu orqali uning fanga kiritgan buyuk kashfiyoti o'nli pozitsion sanoq sistemasining iste'molga kiritilishidir.
Abu Nasr Forobiy ta'limda barcha fanlarning nazariy asoslari o'rganilsa, tarbiyada ma'naviy-axloqiy qoidalar, odob me'yorlari o'rganiladi, kasb-hunarga oid malakalar hosil qilinadi, deb o'qtiradi. Bular tarbiyachilar va murabbiylar tomonidan turli metodlar yordamida amalga oshiriladi. Forobiy ta'lim-tarbiya ishlarini nazariy yo'l bilan amalga oshi-rishga ko'proq e'tibor beradi. Shuning bilan birga u ta'lim-tarbiyada rag'batlantirish, odatlantirish va vaqti kelganda majbur etish metodla-ridan foydalanish g'oyalarini ham ilgari surgan. U matematika, mantiq, tibbiyot, ilmi nujum, musiqa, huquq, tilshunoslik, poetika kabi sohalar bilan shug'ullangan, turli tillarni o'rgangan. Manbalarda yozilishicha, u 70 dan ortiq tilni bilgan.
Abu Rayhon Beruniyning ilmiy bilimlarni egallash yo'llari, usullari haqidagi fikrlari hozirgi davr uchun ham dolzarbdir. Uning fikricha, ta'lim oluvchilarga ta'lim berishda quyidagilarga e'tibor berish kerak:
• ta'lim oluvchilarni zeriktirmaslik;bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o'rgatavermaslik
kerak - bu dars jadvaliga qo'yilgan talablardan biri;uzviylik va izchillik;tahlil qilish va taqqoslash;takrorlash;materialni ko'rgazmali bayon etish va shu kabilar.Abu Ali ibn Sino ta'lim oluvchilarni jamoa qilib o'qitishni ta'kidlaydi. U ta'lim oluvchilarni o'qitishda ularni birdaniga kitob bilan band qilib qo'ymaslik kerak, deb o'qtiradi. Shuningdek, olimning fikricha, olib boriladigan o'quv mashg'ulotlarning mazmun-mohiyati ta'lim oluvchilarning yosh xususiyatlariga ham mos kelishi va unda turli xil ta'lim metodlari va shakllaridan foydalanish zarur. Bu orqali ta'lim oluvchilaridagi zerikishning oldi olinadi. Ibn Sino ta'limoti bo'yicha bilishda qaysi metodlardan foydalanil-masin-u og'zaki ifodalash, bilimlarni tushuntirish, turli ko'rinishdagi suhbatni tashkil etish, tajribalarni uyushtirish bo'ladimi; baribir, ta'lim oluvchida haqiqiy bilim hosil qilish, mustaqil, mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, olgan bilimlarni amaliyotga tadbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirish asosiy maqsad boigan.
Didaktika — o‘qitish nazariyasi sifatida
Didaktikaning so‘zma-so‘z tarjimasi ≪taiim nazariyasi≫ ma’nosinianglatadi. Didaktika ≪yunoncha≫ so‘zdan olingan boiib,≪didacticos≫ - o‘rgatish, 0‘qitish ma’nosini bildiradi.
Didaktika - taiim jarayoni, mazmuni, qonuniyat vatamoyillari, shakl, metod va vositalarini ilmiy asoslab beruvchi ta`lm nazariyasi, pedagogikaning alohida sohasi.Bu atamani nemis pedagogi V.Ratke (1571-1635) fanga kiritgan deb hisoblanadi. Didaktika nomi ostida u fanni nazariy vametodologik asoslarini tadqiq qiladigan ilmiy sohani tushundi.Didaktikaning fundamental ilmiy asoslari ilk bor Ya.A.Komenskiy
tomonidan ishlab chiqilgan. 1657-yilda u chex tilida ≪Buyukdidaktika≫ asarini yozdi. Didaktikani Komenskiy ≪hammani hamma narsaga o‘rgatish san’ati≫ deb tushuntirdi.
Didaktika ≪nimaga o‘qitish?≫, ≪nimani o‘qitish?≫≪qandayo‘qitish?≫≪qayerda o‘qitish≫ kabi savollarga javob izlaydi.
Didaktikaning obyekti - o’sib kelayotgan avlodga ijtimoiytajribalami, milliy va umuminsoniy madaniyatni tarkibtoptirishga yo’naltirilgan faoliyatning asosiy turi hisoblanganta’lim berishdir.
Didaktikaning predmeti sifatida o’rgatish (o’qituvchifaoliyati) va o’rganish (o’quvchilaming bilish faoliyati),ulaming o’zaro harakati aks etadi.
Didaktikaning