Таълим вазирлиги автоматиканинг техник воситалари


Термоэлектрик датчиклар (термопаралар)


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet31/68
Sana31.01.2024
Hajmi5.01 Kb.
#1819521
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   68
Bog'liq
датчиклар111

2.8.4. Термоэлектрик датчиклар (термопаралар) 
Хароратни ўлчашнинг термоэлектрик усули термоэлектрик 
термометрнинг ( термопаранинг ) термоэлектрик юритувчи кучи (термо э.ю.к.) 
хароратига боѓликлигига асосланган. Бу асбоб -200
0
С дан 2500 
0
С гача 
бўлган хароратларни ўлчашда техниканинг турли соћалари ва илмий 
текшириш ишларида кенг ќўлланилади. Термоэлектрик термометрлар
ёрдамида хароратни ўлчаш 1821 йилда Зеебек томонидан кашф этилган 
термоэлектрик ходисаларга асосланган. Бу ходисаларнинг хароратларни 
ўлчашда ќўлланилиши икки ћил металл симдан иборат занжирда уларнинг 
кавшарланган жойида хароратлар фарќи ћисобига ћосил бўладиган Э.Ю.К. 
эффектидан иборат. Т.Э.Ю.К. ћосил бўлишининг сабаби эркин электронлар
зичлиги камроќ металлга диффузияси билан изохланади. Шу пайтда икки хил
металлнинг бирикиш жойида пайдо бўладиган электр майдон диффузияга
ќаршилик кўрсатади. Электронларнинг диффузион ўтиш тезлиги пайдо
бўлган электр майдон таъсиридаги уларнинг ќайта ўтиш тезлигига тенг 
бўлганда харакатли мувозанат ћолати ўрнатилади. Бу мувозанатда А ва В 
металлар орасида потенциаллар айирмаси пайдо бўлади. Электронлар
диффузиясининг интенсивлиги ўтказгичлар бириккан жойнинг хароратига ћам 
боѓлиќ бўлгани сабабли биринчи ва иккинчи уланмаларда ћосил бўлган э.ю.к. 
ћам турлича бўлади. 
Термоэлектрик 
термометрларни 
яратиш 
учун 
ишлатиладиган 
термоэлектрод материаллар бир ќатор хусусиятларга эга бўлиши шарт, 
чунончи: иссиќќа чидамлилик ва механикавий мустахкамлик; кимевий 
инертлик; 
термоэлектр 
бир 
хиллик; 
стабиллик 
ва 
термоэлектр 
характеристикани тиклаш; т.э.ю.к.нинг температурага бўлган (чизиќли 
характеристикасига яќин ва бир ишорали) боѓланиши; юќори сезгирлик. 
Термопараларнинг ќуйидаги турлари мавжуд: 
1. Платинародий - платина термопара (ТПП)- нейтрал ва оксидланадиган 
мухитда ишончли ишлайди, аммо тикланиш атмосферасида, айниќса, металл 
оксидлари термопарага яќин жойлашган ерда тез ишдан чиќади. Металл 
буѓлари ва углерод (айниќса унинг оксиди) платинага зарарли таъсир 
кўрсатади. 


 2. Платинародий (30%- родий)- платинародий, (6%- родий) термопара (ТПР-
306 тип). Бу термопараларнинг асосий хусусияти 1800
0
С гача температурани 
ўлчаш ва кичик т.э.ю.к. га эга бўлишдир. 
3. Хромель - алюмель (ТХА тип) термопара нодир бўлмаган металлардан 
тайёрланган термопаралар орасида энг турѓуни ћисобланади. Мусбат электрод-
хромель (89% Ni; 9,8% Cr; 1% Fe; 0.2% Mn) ќотишмадан, манфий электрод-
алмель эса (94% Ni; 2% Al; 2,5% Mn; 1% Si; 0,5% Fe) ќотишмадан иборат. ТХА 
термопара 1300 
0
С гача бўлган температурани ўлчаш учун ќўлланилади. 
4.Хромель-копель термопара (ТХК)- турли мухитларнинг температурасини 
ўлчаш учун ишлатилади. Манфий электрод - копель мис ва никель 
ќотишмасидан (59% Cu; 44% Ni) иборат. ТХК термопара 800

С гача 
температурани 
ўлчаш 
учун 
ишлатилади, 
унинг 
т.э.ю.к. 
бошќа 
термопараларникига ќараганда анча катта. 
5. НК - СА ќотишмаларидан тайёрланган (ТНС типидаги) термопара эркин 
учининг температурасига тузатиш киритишни талаб ќилмайди, чунки 200
0
С 
гача температурани ўлчайдиган термопаранинг т.э.ю.к. амалда нолга тенг. 
Юќориги температура чегараси 1000

С. Платина группасидаги ТПП ва ТПР 
термопаралари 0,5 еки 1мм диаметрда тайерланиб, чинни мунчоќ ёки трубка 
билан изоляцияланади. ТХА, ТХК ва ТНС термопаралар 0,7...3,2 мм 
диаметрлик симдан тайерланиб, сопол мунчоќ билан изоляция ќилинади.
Механикавий тайзиќ ва ўлчанаетган мухит таъсиридан саќлаш учун 
термопара электроди ћимоя арматураси ичига олинади. 
Юќорида айтилганидек, термопара билан температурани ўлчаш пайтида 
термопаранинг эркин учларидаги температуранинг ўзгаришига ќараб тузатиш 
киритилади. Саноатда автоматик равишда тузатиш киритиш учун электр 
кўприк схемалар ќўлланилади 
2.33-расм. Термоэлектрик термометрнинг принципиал схемаси. 



Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling