Таълим вазирлиги бухоро муҳандислик – технология институти

Jarayon parametrlari. Selektiv tozalash jarayonining muhim ko`rsatkichlari
bo`lib selektivlik va erituvchining erituvchanlik qobiliyati hisoblanadi.
Erituvchining selektivligi (tanlab ta’sir qilishi, tanlab ta’sir qilish koeffitsienti)
deganda uning xomashyo komponentlarini naftenparafin va yuqori indeksli (yuqori 
qovushqoqlik indeksiga ega bo`lgan) aromatik uglevodorodlarni saqlagan rafinatga
va tarkibiga past indeksli ko`phalqali aromatikuglevodorodlar va smolali 
birikmalarni o`z tarkibiga saqlaganekstraktga aniq ajratish qobiliyati tushuniladi.
erituvchilik qobiliyatibu ma’lum sifatga ega bo`lgan rafinatni olish uchun kerak 
bo`lganerituvchining miqdorini tavsiflaydigan ko`rsatgichdir.

---

---

Moyli xomashyoga erituvchi bilan ishlov berganda ikkita faza hosilbo`ladi.

YUqoridagi faza rafinatli eritma (erituvchisi unga ko`pbo`lmagan moyli 
xomashyo), pastdagisi ekstratli eritma –erituvchisiningasosiy qismini hamda
nomaqbul komponentlarni saqlaydi. ekstraktliva rafinatli fazalarning tarkibi 
o`zgarmas haroratda muvozanatholatida saqlanadi.
erituvchi: xomashyo nisbatining oshishi ekstraktli eritma kontsent- 
ratsiyasining kamayishiga, fazalar orasidagi muvozanat-
ningbuzilishiga olib keladi. Bunda uglevodorodlarning bir qismirafinatli eritmadan 
ekstraktli eritmaga o`tadi, bu esa tozalashdarajasining yaxshilanishini va rafinat
chiqishining kamayishinita’minlaydi. erituvchi: xomashyo nisbatining kamayishi 
yuqori natijagaolib keladi.
Tanlab ta’sir etuvchi erituvchilar bilan tanlash faqatgina ikkitafaza mavjud 
bo`lgan harorat sharoitlarida sodir bo`lishi mumkin.Haroratning oshishi bilan
erituvchining eritishi qobiliyati oshadi,tanlab ta’sir etish qobiliyati selektivlik esa 
pasayadi va erishningkritik haroratida bir jinsli eritma hosil bo`ladi. Tanlab
ta’siretuvchi (selektiv) erituvchilarga quyidagi talablar qo`yiladi:xomashyoning 
erituvchida erish kritik harorati ancha yuqori hamdaekstraktsiyasini 80
0
dan 150 

0
C gacha bo`lgan haroratda olib borishimkoniyatini yaratishi kerak.

Erituvchilar. Hozirgi vaqtda asosiy sanoat erituvchilari bo`lib fenol, furfurol,

N-metilpirolidon (NMP). Ularning fizikaviy xossalari 13.1-jadvalda keltirilgan.
Fenolning kamchiligiga uning smolalanish qobiliyati (albatta furfurolga
qaraganda kamroq darajada), zaharliligi, suvda eruvchanligi ancha yuqoriligi, 
yuqori suyuqlanish harorati va jihozlarni korroziyalash ta’siri kiradi. Fenol bilan
tozalash qurilmalarining ishlatishidan chiqarib yuborilishining asosiy sababi bo`lib 
fenolning zaharliligi hisoblanadi.