Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Чатиштириш тури

Моно. дур.	Дидур.	Уч дур.	Полидур.
F1 ни ҳосил қиладиган гаметалар сони. F2 да ҳосил бўлган комбинациялар сони. F2 нинг фенотиплар сони. F2 нинг генотиплар сони F2 да фенотип бўйича ажралиш F2 да генотип бўйича ажралиши	2 4 2 3 3:1қ3:1 1:2:1	2^nқ 4 4^2 қ16 2^2қ 4 3^2 қ 9 (3:1)^2қ9:3:3:1 (1:2:1)^2	2^3 қ 8 4^3 қ 64 2^3 қ 8 3^3 қ 27 (3:1)^3қ27 :9:9:9:3:3:3:1 (1:2:1)^3	2^n 4^n 2^n 3^n (3:1)^n (1:2:1)^n

3-чи савол бўйича дарс мақсади: такрорий, таҳлилий, реципрок чатиштириш методларини кўрсатиш, чала доминантлик ҳодисасини кўриб чиқиш, Мендел қонуниятларига мос келмайдиган ҳолатлар билан таништириш, мисоллар ечишни ўргатиш.
Иккинчи асосий савол баёни.
Юқорида кўриб ўтилган мисолда доминант белги она организм, рецессив белги ота организм эди. Агар она организм рецессив белгили, ота организм доминант белгили бўлса, белгиларнинг авлодларда ўтиши қандай бўлади? Бу саволга фақат реципрок чатиштириш орқали жавоб бериш мумкин. Бунда она ўсимлик ҳам доминант, ҳам рецессивлик, отаси-ҳам доминант, ҳам рецессив белгилари билан олинади. Бундай ҳолатда реципрок чатиштиришда кўпинча бир хил натижалар олинади, бундан F₁ ва F₂ у ёки бу белги қайси организмдан ўтишидан қатъий назар юқоридаги натижа қайд этилади. Бунинг сабабини моногибрид чатиштиришнинг цитологик асосларини ўрганибгина тушуниш мумкин.
Чала доминантли ҳодисаси. Доминантлик ёки F₁ даги бир хиллик қонуни тез орада шубҳа остига олинди. Бунга сабаб чала доминантлик ҳодисаси бўлди. Мендел ўз иши натижаларини қонун деб айтмасдан доминантлик қоидаси деб атаган эди. Доминантлик 2 кўринишда бўлиши аниқланди. Маккажўхори, номозшомгул ўсимликларида чала доминантлик ҳодисаси кузатилади. Бунда F₁ да ота-она белгиларининг оралиқ типи қайд этилди, биронта белги тўлиқ устунлик қилолмайди, аммо ҳосил бўлган дурагайлар бир хил бўлди.
Масалан: номозшом гулида гулнинг ранги А-қизил, а-оқ, Аа-пушти
Р♀ АА Х аа
+изил оқ
F₁ Aa
пушти
F₂ AA : 2Aa : aa
1 қизил : 2 пушти : 1 оқ.
Фенотип - 1 : 2 : 1
Генотип - 1 : 2 : 1
Демак, чала доминантлик ҳодисасида генотип ва фенотипнинг нисбати F₂ да тенг бўлар экан.
Ҳайвонларда чала доминантлик товуқ, қорамол, қўй, отларда кузатилади. Масалан, товуқ пат рангининг ирсийланиши. А-қора, а-оқ, Аа-кул рангли
Р♀ аа Х ♂ АА
Оқ қора
F₁ Аа
кулранг
F₂ АА Аа Аа аа
Кора кулранг кулранг оқ
F₃ АА АА : 2 Аа : аа АА : 2Аа : аа
+ора қора: 2 кул.р : оқ қора : 2 кул.р : оқ
Айрим вақтларда Мендел қонунига мос келмайдиган ҳолатлар ҳам кузатилади. Бунинг асосий сабаби ҳосил бўлган гаметаларнинг ҳаётчанлиги ҳисобланади.
Мисол қилиб қоракўл қўйларининг рангининг ирсийланишини кўриб чиқиш мумкин.
А-оқ ранг
а-қора ранг
Аа-кул ранг
Р ♀ Аа Х ♂ Аа
Кулранг кулранг
F₁ АА : 2 Аа : аа
Оқ кул қора (летал) ранг.
+оракўл қўйларнинг F₁ авлодида ажралиш 3 : 1 нисбатда эмас, балки 2 : 1 (2 кул рангли : 1 оқ рангли), қора –эмбриогенезда ҳалок бўлади, демак, летал шакл ҳисобланади. Демак F₁ авлодида 25 % летал бўлиб, чорвачиликка катта зарар келтиради.
Мендел тажрибаларида доминантлик ва рецессивлик, чала доминантлик ҳодисалари тўлиқ кўриб чиқилган. Лекин улардан ташқари шундай мисоллар борки, унда доминант-рецессив муносабатлар кузатилмайди. Бунда кодоминантлик ҳодисасини кузатиш мумкин. Кодоминантлик гетерозиготали организмларда кузатилади. Аллел генлар ҳар бири назорат қиладиган белгини фенотипда намоён бўлишига олиб келади. (А В).
Бунда аллеллар катта ҳарф ва индекс билан белгиланади. Бу шаклга мисол бўлиб АВО система бўйича қон гуруҳларининг ирсийлаши ҳисобланади. АВО системанинг қон гуруҳлари J ген билан белгиланади. Бу геннинг 3 аллели мавжуд- J^O, J^A, J^B