Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

С32Н3()СЖ4Мё
сооы
+ С Н ЗО Н + С 
\ .
м стил 
фитол 
Х С О О К а
мНиОН
Хлорофилл “б”нингхлорофилл “а ”дан фарци шундаки,унингтузилма- 
сидаги битта метил гуру\и алдегид гуру\га алмаштирилгам.
Ю ксак усимликлар ва сувутларида “ а ” , “б ” , “ с ” каби хлорофил­
лар борлиги аникушнган. Ш улардан хлорофилл " а ” ва “б ” жуда купчи- 
л и к усимликларда синтез килин ади . Улар ран глари га караб хам бир- 
биридан ф ар к цилади. Х лороф илл “а “ т у ц я ш и л ран гда, хлорофилл 
“6 “ эса сарикрокяш ил рангда. Мсъёрда ривожланган баргларда хлоро­
филл “а “ тахминан 1,2-1,41 баравар хлорофилл “ б “ дан куп учрайди. 
Бу нисбат усимлик турлари, яш аш ш ароитлари ва бош ^аларга караб 
бироз узгариши мумкин.
1921 йилда В.Н.Лю бименкохлорофнллнингоксиллар билан боглик,- 
лигини курсатди. Ха^и^атаи \ам Усимликлар баргини сув билан ишк,аласа, 
сувли ту^яш ил коллоид эритма хосил булади, лекин хлорофилл ажрал- 
майди. Бунинг сабаби хлорофилларнинг о^силлар билан богли^лигидалир. 
Бундай эритма ёрум ик таъсирига хам чидамли булади. Агар барг спирт 
ёки ацетон эритмасида иш^аланса, хлорофилл баргдан осонлик билан 
ажралади. Чумки бу эритмалар ок;силларга фаол таъсир этади ва денатура- 
цияга учратади. Хлорофшынингспиртли ёки ацетонли эритмаси ёруглик
www.ziyouz.com kutubxonasi


таъсирига чидамсиз булади ва рангини тез йукотади. Умуман, хлорофилл 
хлоропластларда хлорофилл-оксил комплекси шаклида булиб, уларнинг 
муста\камлик даражаси бир неча хил (адсорбцион ёки кимёвий) булади. 
Кимёвий богланган хлорофилл-оксил комплекси жуда муста^кам булиб, 
Усимликлар нокулай шароитларга тушганда узок муддатда сакланади ва 
Уз ф ункциясини бажаради.
¡9-чизма. Хлорофиллнинг эфирли эритмаларда ёрумикни ютиш спектра: 
/-хлороф и лл “а ” ; / / —хлорофилл “б” .
Хлорофилл “а “ нингэриш \арорати 117- 120°С гатенг. Спиртда, бен- 
золда, хлороформ, ацетон ва этил эфирида яхши эрийди. Сувда эримайди. 
Хлорофилл “ а “ барча фотосинтетик организмлар учун умумий ягона пиг- 
ментдир. Чунки бу пигмент оркали ютилган ёрурлик энергияси туфидан- 
туфи фотосинтетик реакцияларда ишлатилиши мумкин. Колган барча пиг- 
м ентлартомонидан ютилган ёрурлик энергияси \ам хлорофилл “а “ гает- 
казиб берилади ва у орцали фотосинтезда ишлатилади.
Этил э ф и р и д а ажратиб олинган хлорофилл молекулалари ёрурлик 
эн ерги яси н и н гту л ки н узунлиги кискарокбулган кук цисмидан бироз 
ва асосан кизил нурларни ютади (19-чизма).
Хлорофилл “ а “ кизил спектрдан 660 - 663 нм ва кук спею рдан 428- 
430 нм, хлорофилл “6“ эса кизил спектрдан 642- 644 нм ва к^к спектрдан 
452-455 нм. га тенгбулган нурларни ютади. Хлорофилл молекулалари 
épyF- 
лик спектринингяш ил ва инфракизил нурларини умуман ютмайди. Демак, 
хлорофилл ёрурлик нурларининг \аммасини ютмай, танлаб ютиш хусусия-
www.ziyouz.com kutubxonasi


тигаэгалир. Хлорофиллнинг бухусусиятини унингспиртли ёки ацетонли 
эритмаскдан ёрутлик нурларини утказиб, спектроскопда кУриш усули билан 
аниклаш мумкин. Спектроскогэда хлорофилл ютган спеетр нурларининг Урни 
кррамтир булиб куринади, нурларни кдйтаради. Акс этган ёрурликда хлоро­
филл кизил рангда куринади. Унинг флуоресценция цобилияги фотокимёвий 
фаоллигидан далолат берааи.
Уси мл и кл арн и нг баргида хлорофилл махсус шароитлар мавжудлигида 
Хосил булади: ривожланган пластидалар стромаси, ёруклик, магний, темир 
lía бошкалар. Чунки пигментлар ф ак ат пластидаларнинг ламелла ва 
фаналаридагина вужудга келади. М агний тУфидан-туфи хлорофилл мо- 
лекуласининг гаркибига, темир эса хлорофиллнинг хосил булишида иш- 
тирок этувчи ферментлар ( хлорофиллаза ва бош ^алар) таркибига кира- 
ди. Хлорофилл фацат ёругликда усган Усимликларда хосил булади. К,оронги 
жойда Усган усимликларда у хосил булмайди.
Шунинг учун хам бундай Усимликлар рангсиз ёки сарик, (каротиноид- 
лар булгани учун) рангда булади. Улар этиолланган Усимликлар дейилиб, 
Коронгидан ёругликка чицарилса тезда яш ил рангга кира бош лайди
чунки хлорофиллнингсинтези бошланади.
Айрим \олларда ёругликдаги Усимлик баргларида \ам саргайиш (ранг- 
сизланиш) \одисалари 
руй 
беради. Бу ходисага хлороз дейилади. Хлороз 
(рангсизланиш) купчиликхолларда тупроада Узлаштириладиган магний 
ёки асосан темирнингетишмаслиги натижасида ассимиляция жараёнининг 
бузилишидан келиб чикади. Хлорофиллнинг синтези тухгаб колади. Бундай 
ходиса, айни^са, о \ак микдори юкори тупрокларда куп учрайди. Охакли 
тупрокларда темир тузлари эрим айдиган шаклга утганлиги сабабли 
илдиалартупрокдан темирни ололмайди. Бундай Усимликларга биронта 
темиртузининг паст концемтрацияли эритмаси пуркалса, улар яна яшил 
рангга кира бошлайди. Хлороз ходисаси бошк^а минерал элементлар (азот, 
марганец, м ис, рух, молибден, к а л и й , олтингугурт ва б о ш кал ар ) 
етишмаганлигидан хам содир булиши мумкин.
Умуман, хлорофиллнинг синтези \а м , бузилиши \ам ти ри к хужай- 
ралардаги мураккаб модда алмашинув ж араёнининг йуналиши асосида 
содир булади. Усимликларда хлорофиллнинг умумий микдори уларнинг 
курукогирлигига нисбатан 0,6-1,2 ф о и зн и ташкил килади.

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling