Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

СОВУК^К^ ЧИДАМЛИ УСИМЛИКЛАР.
Бу гуру\га барча урта ик^пимли 
\удудларда таркалган иссиксевар усимликларни киритиш мумкин 
(бодринг, помидор, ловия, ковун, ерёнгок ва бошкалар).Улар +3 +5"С 
да колдирилса, бир неча кундан кейин нобуд булади. Т ропик ва субтро­
п и к усимликлар 
\ам
0°С дан бироз юкори булган \ароратда кучли ши- 
кастланади ва нобуд булади. Какао усимлиги +
8
°С да, гуза майсалари 
+ 1+ 3° С да бир кеча-кундуз сакпанганда нобуд булади. Иссиксевар 
Усимликларга совук \арорат (0°С дан юкори ^арорат даражалари) таъсир 
эттирилганда, улар аввал, сулий бошлайди ва тургор \олатини йУкота- 
ди. Масалан, бодринг барглари +3°С даучинчи куни сулийди ва улади. 
Д ем ак, сувнинг транспорт тезлиги \ам бузилади. Аммо барглар сув би- 
лан етарли даражада таъминланганда \ам совукдан улади.
Иссиксевар усим ликларнинг совуктаъсиридан нобуд булишининг 
асосий сабаблари: нуклеин кислоталари ва оксил синтезининг бузили- 
ш и, протоплазма к о в у ш к о м и ги н и н г к^гарилиши ва натижада мембра- 
налар Утказувчанлигининг бузилиши, ассимилятор о ки м и н и н г тухта- 
ш и , ферментлар ф аолиятининг Узгариши ва натижада диссимиляция 
жараёнларинингкучайиши, хужайрадаза^арли моддаларнингтупланиши 
ва бошкалар. Совук \арорат таъсирида фотосинтез жараёни тухтаб крлдди, 
синтез жараёнларига нисбатан гидролиз жараёнлари жадаллашади. Совук 
кароратда заифлашган и л ди з бугзида патоген микроорганизмлар 
ривожланиб, усимликни шикастлайди ва нобуд килади. Танасида бундай 
Узгаришлар кучсиз буладиган ёки булмайдиган усимликлар совукка 
нисбатан чидамли булади.
Иссиксевар усимликларнинг совукка чидамлилигини нисбатан оши- 
ри ш усуллари \ам тавсия этилган.
Х.Х.Енилеев (1955) тавсияси буйича, гуза майсаларининг совукка 
чидамлилигини ош ириш учун экишдан олдин чи гит 
20
соат давомида 
0,25 фоизли аммоний нитрат эритмасида ивитилади. Ж.Х.Хужаев (1985)
www.ziyouz.com kutubxonasi


тавсияси буйича, Fy
3
a майсаларининг совукка чидам лилигини оши- 
риш учун экишдан олдин 24 соат мобайнида микроэлементларни
0,001 фоиз мис сулфат ва 0,05 фоиз марганец сулфат тузлари эритма- 
сида ивитилади. Бу чигитлардан униб чи ккан майсаларда аджайра ци- 
топлазмасининг ковуш кокуш к даражаси камаяди, ферментлар фаол- 
лиги ошади, хлорофилл синтези ва фотосинтез жараёни жадаллаша- 
ди, натижада моддалар алмашинуви жадаллашиб, майсалар меъёрда 
ривожланади. Калий угитлари 
\ам
совукка чидам лиликни оширади. 
Иссиксевар усим ликларнинг нишлаган уругларини совукка чиниц- 
тириш усуллари \ам таклиф этилган. Масалан, бодринг, помидор, 
Ковун каби усим ликларнинг нишланган уругларига бир неча кеча- 
кундуз давомида 12 соатдан +1+5°С ва +10+20иС \ароратбилан ишлов 
берилганда уларнинг совукка чидамлилиги сезиларли даражада ошади.
УТА СОВУККА Ч И ДА М Л И УС И МЛ И КЛАР.
Табиий шароитда 0°С 
дан паст\арорат таъсирида шикастланмайдиган усимликларни ута со­
вукка чидамли усимликлар гуру\ига киритиш м ум кин. Ута совук асосан 
кузда ва кишда содир булади.
Купчилик усимликлар куз ва киш ойларини уруг туганак ва илдиз- 
поя \олида утказади ва зарарланмайди. Кузги эки н ва дарахтлар куз *ам 
Киш фаслларини очик жойда Утказади. Ш у н и н г учун улар ута совук 
таъсирига учрайди, айримлари шикастланади ёки нобуд булади.
Совук урган усимликлар тургор \олатини йУкотади, барглари кУнгир 
тусга кириб, куриб колади. Ута совук таъсиридан уларнинг шираси муз- 
лайди, натижада ><ужайра ва тукималарида салбий узгаришлар бошланади. 
Тукималарида буладиган салбий узгаришларга карши етарли даражада чи­
дамли булмаган усимликлар куп зарарланади ва *атто нобуд булади.
Н.А.Максимов (1913) утказган тадкикотларнинг курсатишича, Ута 
совук таъсирида муз кристаллари факат ^ужайра ораликларидагина эмас, 
балки цитоплазмада \ам \осил булади. Муз кристаллари томонидан сув 
тортиб олган цитоплазма биоколлоидлари сувсизланиб зарарланади.
Сунгги йилларда утказилган купчилик тадкикотлар асосида, уга совук 
таъсиридан Усимлик тУкималарида муз \осил булиш жараёнларини уч 
гуру^га булиш мумкин.
Б И Р И Н Ч И ГУРУХ _ Ута совук шиддатли ва жуда паст булиб, усим- 
ликларга бирданига таъсир этади. Бундай таъсирдан цитоплазма суви 
музлайди. Хосил булган муз кристаллари оксил мицеллаларни шикаст- 
лайди. Цитоплазма сувсизланиши натижасида микротузилмалар зарарла­
нади ва бундай эдокайралар нобуд булади.
И К К И Н Ч И ГУРУХ “ Ута совук жуда паст булиб, усимликларга тез 
таъсир этиши сабабли муз кристаллари ^ужайра девори билан плазмолемма 
Уртасида \осил булади. Бундай таъсирдан хржми йир и кр о к муз кристаллари 
\осил булса, хужайра мембранаси зарарланади ва танлаб угказувчанлик 
Кобилияти бузилади. Муз кристаллари кайта эригандан сунг\ам \ужайра
www.ziyouz.com kutubxonasi


сув ва моддаларни саклай олмайди. Бундай хужайралар нобуд булади. Агарда 
Хосил булган муз кристаллари к и ч и к булса, улар мембраналари 
зарарланмайди ва кбайта эригандан кейин тириклигини сак^аб долади.
У Ч И Н Ч И Г У Р У * — \арорат аста-секин пасая бошласа ва узок МУД- 
датли булса, дастлаб хужайралараро бушликдаги сув музлайди. 
9 з
навба- 
тида бумуалар цитоплазмадаги сувни \ам шимиб олиб йириклашади. 
Аммо хужайрага кучли салбий таъсир этмайди. Кайта эриш жараёнида сув 
яна цитоплазмага утади ва хужайралар тириклигини саклаб долади. Маса- 
лан, И .И .Туманов ра\барлигида усимликлар физиологияси институти- 
нинг фитотрон совутгичларида ок; кайин ва карагай дарахтларининг нов* 
дапарини аста-секин ва изчиллик билан — 195°Сгача музлатиб, кейин 
эритил ганда новда хужайралари тириклигини саклаб долган.
Жуда паст харорат (—200°С гача) бирданига тезлик билан таъсир 
этса, танадаги сув зудлик билан ойнасимон-аморф холатга ^тади. Бу 
Ходиса ветрификация дейилади. Бу жараёнда муз кристаллари хосил 
булмайди. Кбайта суюлтириш жараёнида цитоплазмада муз кристаллари 
Х о с и л
булишига 
йул 
кУйилмаса, хужайралар'тириклигини саклаб дола- 
ди. Ш ун и н г учун хам бу усулдан айрим органларни узок муддатга саклаш 
учун фойдаланиш мумкин. Чунки ойнасимон-аморф холда котиб долган 
тУкималар Узинингхаётийлигини узоксаклайди.

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling