Tanlangan texnologik ishlab chiqarish jarayonining bayoni

4. Tayyor mahsulot tavsifi
Sintezlash jarayonini tayyor mahsuloti GOST 6221 – 82 talablariga javob beruvchi sintetik ammiakdir. Azot vodorod bilan bir necha xil birikma hosil qiladi, ulardan eng muximi ammiakdir. Ammiak molekulasining tuzilishi piramida shaklida bo’ladi. Kimyoviy bog’lanishi qutubli musbat zaryad vodorod atomlarida, manfiy zaryad azot atomida to’plagan. Shu tufayli ammiak molekulalari orasida vodorod bog’lanish hosil bo’ladi. Vodorod bog’lanishlar borligi tufayli ammiakning suyuqlanish va qaynash temperaturasi nisbatan yuqori, bug’lanish issiqligi ham katta bo’ladi, u asosan oson suyuqlikka aylanadi. Toshko’mir tarkibida 1 dan 2% gacha azot bo’ladi. Toshko’mir quruq haydalganda bu azotning qariyb hammasi ammiak va ammoniy tuzlari tariqasida ajralib chiqadi.

Quruq haydashda, chiqadigan boshqa gazsimon mahsulotlardan ammiakdan va ammoniy tuzlaridan ajratib olish uchun koks gazi suvdan o’tkaziladi. Bu ammiakli yoki boshqacha qilib aytganda, gazli suvdan ohak qo’shib qizdirib olingan ammiak odatda sulfat kislotaga yuboriladi, ammiakni sulfat kislotaga yuborish bilan birikib, ammoniy sulfat hosil qiladi. Uzoq vaqtgacha gazli suv ammiak hosil qilgan birdan – bir manba bo’lib keladi. Ammo XX asrning boshlarida sanoat ammiak olishning mutlaqo yangi usullari tashkil etildi. Bu usul atmosfera azotini bog’lashga yoki boshqacha qilib aytganda, fiksatsiya qilishga asoslangan. Bu kashfiyotlar inson hayoti qanchalik katta ahamiyatga ega bo’lganligini tushunish uchun, avvalo azotning hayotiy protsesslardagi roli tug’risidagi ravshan tasavvurga ega bo’lishi kerak.

Yuqori aytib o’tilganidek, azot oqsil moddalarning tarkibi, albatta kiradi, oqsil moddalar esa har qanday tirik mavjudotning oziqlanishi uchun zarur moddalardan. Ammo atmosferada erkin azot zahiralari nihoyat ko’pligi amalda bitmas – tuganmas bo’lganligiga qaramay hayvonot ham o’simliklar ham bu azotdan oziqlanishi uchun bevosita foydalana olmaydi.

O’simliklar azotni tuproqdan oladi, azot har – xil organik birikmalar ham bo’lib ular asta – sekin nitrat kislota tuzlari va ammoniy tuzlariga aylanadi. Bu tuzlar tuproqdagi suvda erib o’simliklar ildizlariga so’riladi, undan keyin o’simlik hujayralarida oqsillariga va azotning boshqa murakkab birikmalariga aytiladi. Hayvonlar azot hatto tuzlar hamda o’zlariga olmaydi. Hayvonlarning ovqatlanish uchun o’simlik yoki boshqa hayvonlarga beradigan oqsil moddalar kerak. Oqsil moddalar o’rnini boshqa hech qanday birikmalar bosa olmaydi.

Azot odatdagi temperaturada vodorod bilan birikmaydi. Ammo azot vodorod aralashmasidan elektr uchquni o’tkazilsa, muayyan miqdor, ammiak hosil bo’lishi ilgaridan ma’lum edi. Bu reaksiyani batafsil o’rganish uchun elektr uchquni o’tkazilganda ammiak hosil bo’libgina qolmay, u teskari, ya’ni NH₃ = N₂ bilan H₂ ga ajralishi ham sodir bo’lishini ko’rsatadi. N₂ bilan H₂ orasidagi reaksiya qaytar reaksiya bo’lib, muvozanat qaror topadi.

N₂ + 3H₂ ↔ 2NH₃ + 22 kal

Yuqori temperaterada ammiak kam hosil bo’ladi.

4.1-jadval

Temperatura ^0C	Ammiak konsentratsiyasi muvozanati %	Temperatura ^0C	Ammiak konsentratsiyasi muvozanati %
300	70,96	500	26,44
350	59,72	550	19,13
400	47,00	600	15,77
450	35,12