Тарихий манбашунослик

12.3.4. Мажмуъайи васойиқ
“Мажмуъайи васойиқ”(“Васиқалар тўплами“) – Самарқанд қозихонасига тегишли ва ХУ1 асрнинг охирида тузилган ҳуқуқий ҳужжатлар, васиқалар тўпламидир. Унда жамъи 735-та ҳужжат бўлиб, хронологик жиҳатдан 1588-1591 йилларни ўз ичига олади. Ушбу ҳужжатлар турли ижтимоий-иқтисодий масалалар, мерос тақсимлаш, касб-ҳунар, шогирдлик билан боғлиқ, савдо дўконлари, ер-сув ва ҳовли-жойни ижарага қўйиш каби масалаларни расмийлаштиришга бағишланган. Ҳужжатларнинг яна бир муҳим томони шундаки, уларда ХУ1 асрда Самарқандда амалда бўлган касб-ҳунарлар, заргарлик, кулолчилик, рангрезлик, атторлик, кимухгарлик, читбофлик, сангтарошлик, шамширларлик, қоғоз ишлаб чиқариш, зардўзлик, саррожлик, дурадшорлик, кулоҳгарлик, саҳҳофлик-муқовасозлик, хаттотлик, китобфурушлик ва тўқсондан ортиқ касб-ҳунар ҳақида маълумот мавжуд.
“Мажмуъайи васойиқ”нинг яхши қўлёзмаси ҳозирда ЎзРФА Шарқшунослик институтининг хазинасида 1386 тартиб рақами билан сақланмоқда. Ҳужжатларнинг бир қисми рус ва ўзбек тилларига таржима қилиниб, чоп этилган. Абдурауф Фитрат ва В.С.Сергеев улардан фақат 36 нафарини танлаб олиб рус тилига таржима қилганлар ва 1937 йили Тошкентда нашр этганлар. Ҳужжатлардан 237 таси, яъни тахминан учдан бир қисми шарқшунос олим Б.Иброҳимов (1908-1978 йй.) тарафидан ўрганилиб, ўзбек тилига таржима қилинган эди. Бу иш 1982 йили Б.Аҳмедов, О.Жалилов, М.Каримова, Т.Файзиев ва Г.Остонова тарафидан нашрга тайёрланди ва чоп этилди. Ундай айрим намуналар қуйида келтирилди:


12.3.5. ХАТТИ ИҚРОР
Ҳижрий 997 йил зулҳижжа ойи бошида (1589 йил октябр ойининг биринчи ярмида) мулло Абдулбоқий Хожи боқий ўғли ўз амакиваччаси сағир Мирҳоди марҳум хожа Опоқ ўғли тарафидан унинг ишларини (қози) маҳкамасида амалга ошириш учун тўла ҳуқукли эканлиги шаръан мулло Қурбон Муҳаммад Али нажжорларнинг тўғри гувоҳликлари билан исбот қилингани ҳолда, Самарқанд шаҳри ва унга тобеъ ерларнинг қозилар қозисининг ноиби ва вилоятнинг адолатли ҳокими, Аллоҳ унинг соясини узун қилсин, ҳузурига келиб, шаръан тўғри иқрор бўлдики, сағирнинг Самарқанддаги Масжиди нигорон маҳалласида жойлашган, чегаралари аниқ бўлган ва иморат қилишга яроқли бир бўлак ерини Мирза Дўстим Бахтибий ўғлига бир мисқоллик 63 динорга сотди.
(Ушбу) жойнинг чегаралари ғарбий, шимолий ва шарқий тарафдан жлйни сотиб олувчининг ҳовлисига ва жануб тарафдан катта жамоа кўчасига туташдир.
Ҳар иккала тараф ўзига тегишлини олди, (яъни) олувчи жойни, сотувчи эса пулни олди. Шаръан келажакда (бир бирини) алдамаслик шарти билан мазкур жойнинг баҳоси шу кунлардаги нарх-навога тўғри ва адолатлидир. Ушбу савдода алдаш ва бузуқ шарт йўқ. Бу савдо сағирнинг кундалик эҳтиёжи ва нафақасига харж қилинади. Ҳар иккала томон юзма-юз туриб иқрор бўлдилар (ва тузилган ҳужжатни) тасдиқ қилдилар.
Ушбу савдо-сотиқ ишончли кишилар ҳузурида бўлди.
Қози муҳри.