Тарихий манбашунослик

8.3. Форс тилининг тарихий манбаларда тутган ўрни 
Форсий тилнинг тарихий манбаларда тутган ўрни. 
Форсий тилдаги тарихий манбалар. 
Форсий тилдаги тарихий манбаларнинг умумий хусусиятлари ва аҳамияти. 
8.3.1. Форсий тилнинг тарихий манбаларда тутган ўрни 
Араб халифалигининг сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий қудратининг
заифлашуви ва маҳаллий ҳокимларнинг кучайиши аста-секин марказий 
ҳукумат номигагина Бағдодда бўлиб, унинг ўлкалардаги ноиблари деярли 
мустақил давлатлар сифатида фаолият кўрсата бошладилар. Бу эса маданият, 
илм-фан соҳасига катта таъсир ўтказди. 
Номигагина халифаликка қарам мамлакатларида аввал оддий халқ 
орасида, аста-секин лдимдар ва давлат аёнлари ва раҳбарлари орасида араб 
тили билан форс ва туркий тилларининг истеъмол этилиши, кейинча араб 
тили дин ва диний билимлар тилига айланиб, айниқса шеърият ва тарихда 
форсий ва туркий тиллар маълум мавқега эга бўлиб, уларда илмий, бадиий ва 
тарихий асарлар яратилди, давлат ҳужжатлари юритила бошланди. Бора-бора 
форсий тил давлат тили даражасига кўтарилиб, бу тилда жуда катта ҳудудда 
бадиий ва тарихий асарлар яратилди. 
Масалан, Низомиддин Шомий ва Шарафуддин Али Яздийнинг 
“Зафарнома” асарлари, Мирзо Улуғбек раҳнамолиги ва иштирокида битилган 
“Тарихи улуси арбаъ” (“Тўрт улус тарихи”), Муҳаммад Мирхонднинг “Равзат 
ус-сафо” (“Жаннат боғи”), Мирзо Ҳайдарнинг “Тарихи Рашидий” ва 
бошқалар форсий тилда битилди. Мовароуннаҳрда форсий ва туркий тил 
доимо ёнма-ён истеъмол этилар эди. 
24
Динори адлия – Мирзо Улуғбек даврида зарб этилган олтин танга пул, вазни 4,4 гр.га тенг.
25
Аҳмедов Б. Ўзбекистон тарихи манбалари, 74-75 бетлар.

---

Бизнинг тарихимизга оид салмоқли тарихий манбалар аввал араб 
тилида яратилган бўлса, айниқса давлат раҳбарлари ёки ҳокимлар араб 
бўлганларида, кейинча форсий тилда битилдиким, бу тил илмий доиралар, 
мадраса ва мактабларда умумий тараққиёт даражасини белгиловчи зарурат 
сифатида ўргатилар ва ХIХ охиригача, зиёли оилаларда врвб тили дин ва 
“Қуроъни карим” тили сифатида, шеърият ва бошқа соҳалар учун форсий ва 
лна туркий тиллари истеъфода этилар эди.