Tarix darslarida rivoyatlar va hikoyalardan foydalanish

2.2.O’zbekiston tarixi darslarida hikoyalardan foydalanish.

O'zbekiston tarixi darslarida hikoyalardan foydalanish, o'quvchilarga tarixiy voqealar va jamiyatning xususiyatlari haqida o'zgacha va qiziqarli tarzda ma'lumotlar ta'lim etish imkonini beradi. Hikoyalarning tarixiy asosli bo'lib, ular tarixiy holatlarni o'quvchilarga hayolga olib, ularning tarixiy voqealar bilan birgalikda hiss etishini ta'minlayadi. Quyidagi usullar O'zbekiston tarixi darslarida hikoyalardan foydalanishning amaliy usullarini ta'kidlaydi:

1. 
   Hikoyalar o'quvchilarni tarixiy holatlarga yaqinlashirish imkonini beradi. Hikoyalarni tasvirlash orqali, o'quvchilar tarixiy voqealarni o'zlarining o'z qo'llab-quvvatlagan dasturlar bilan o'ylash va tahlil qilishga rag'batlantiriladi.
   
2. 
   Tarixiy hikoyalardan foydalanish, o'quvchilarni tarixiy shaxslar bilan ahamiyatli tarixiy munosabatlarni his qilishga o'rgatadi. Hikoyalarni o'rganish orqali, o'quvchilar tarixiy shaxslar haqida ko'proq tafsilotlarga ega bo'ladi va ularning tarixiy voqealardagi rol va ta'sirlarini tushunishga imkon beradi.
   
3. 
   Hikoyalar tarixiy voqealar va shaxslarning tajribalarini o'quvchilarga o'zgacha usulda ko'rsatishga yordam beradi. Hikoyalardan o'quvchilar, tarixiy voqealarning tafsilotlarini va muhimliklarini o'rganish orqali, ularni tarixiy tahlil qilish va o'z fikrlarini ifoda qilishga rag'batlantiriladi.
   
4. 
   O'zbekiston tarixidagi hikoyalardan foydalanish, o'quvchilarni tarixiy siyosiy, ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy muhokamalarda qatnashishga ilhamlantiradi. Hikoyalardan o'quvchilar, tarixiy voqealar haqida tushunchalarini va fikrlarini o'zlarining o'zgacha tilida ifoda qilish orqali muhokamalarda ishtirok etishga tayyorlanishadi.
   
5. 
   Hikoyalardan foydalanish, o'quvchilarni tarixiy muhitda o'qish va o'rganishga tortishga o'rgatadi. Hikoyalar tarixiy muhitni yashash, uning madaniyati va tarixiy o'qitish uslubini o'zgartirish orqali o'quvchilarni tarixiy mavzular bilan bog'liqlantirish va ularning tarixiy muhokama qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
   

Hikoyalardan foydalanish, o'zbekiston tarixi darslarida o'quvchilarni tarixiy materiallarni qiziqish va qiziqishlarini oshirishga yo'l qo'yadi, ularning tarixiy tahlil qilish, fikr yuritish va tarixiy muhokamalarda qatnashishga qo'l qo'yishga imkon beradi.
Yurtimiz bugun jadal sur’atlar bilan rivojlanib borar ekan, uni taraqqiyot bosqichiga ko’tarish o’sib kelayotgan yosh avlodning qo’lida. Shunday ekan, o’z qarashlariga ega, mustaqil fikrlay oladigan,fikrlarini ijodiy, erkin bayon qila oladigan yoshlarni tarbiyalash biz o’qituvchilarning vazifasi sanaladi. Bu esa bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.
O’quvchini mustaqil fikrlashga va bu fikrlarini bayon eta olishga o’rgatmas ekanmiz, ta’lim jarayonida ijobiy natijaga erishish murakkab masalaligicha qolaveradi.
Xo’sh, qanday qilib o’quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish, ijodiy ishlashga o’rgatish mumkin?
Hammamizga ma’lumki, bu ishni amalga oshirish uchun, avvalo, o’qituvchining o’zi ijodiy ishlaydigan, o’quvchilarni mustaqil fikrlashga va ijodiy ishlashga o’rgatishning uslub va usullarini egallagan bo’lishi zarur.
Keyingi yillarda mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohatlarning asosini jahon ta’limi standartlariga javob bera oladigan ilg’or tajribalarni ommalashtirish hamda ta’lim-tarbiya jarayonida kam jismoniy kuch sarflab,yuqori samaradorlikka erishish yo’lida amaliy faoliyat olib borilmoqda.Hozirgi vaqtda umumiy o’rta ta’lim maktablari o’qituvchilari oldida turgan eng muhim va dolzarb vazifa o’quvchilarning ilm olishga bo’lgan qiziqishlarini orttirish,ularning tasavvurlarini kengaytirishdan iborat.Ana shu ishni amalga oshirish uchun bugungi kungacha bir qator tadbirlar bajarildiki,natijada umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi ta’lim samaradorligining muvaffaqiyatiga zamin yaratildi. Dars samaradorligining muhim shartlaridan biri bu -o’qituvchi va o’quvchilarning haqiqatni birgalikda izlashi va o’quvchilarning butun dars jarayonida faol ishtirok etishidir.Albatta,bu o’rinda o’qituvchiga yangi pedagogik texnologiyalar qo’l kelishi amaliyot ko’rsatib turibdi.
Hozirgi zamon har bir fan o’qituvchisi zimmasiga inson,uning jamiyatdagi o’rni va roliga har tamonlama qarash vazifasini yuklaydi.Buning uchun o’qituvchi ta’lim-tarbiyaning yangi shakllari,vositalari va usullarini egallashi va shu bilan birga o’zi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni yaratishga,shaxsni tarbiyalashning yangi a’nanaviy,samarali usullarini tanlashga harakat qilishi hamda ijodkor bo’lmog’i lozim.
Maktablarda o’qitilayotgan ijtimoiy,shu jumladan tarix fani o’zida oliyjanob fazilatlarni mujassamlashtirilgan insonni tarbiyalashda benihoya ahamiyat kasb etadi. Maktabda o’quvchi kishilik jamiyati bosib o’tgan yo’lni,ularning chet el bosqinchilariga qarshi,o’z ozodligi va baxt-saodati, porloq kelajagi uchun olib borgan kurashlari haqidagi asosiy ma’lumotlarni tarix darslaridan bilib oladi.Shu bilan birga tarix darslari o’quvchining hozirgi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni to’g’ri anglashga yordamlashadi.
Bizga ma’lumki tarix-juda qadimiy fanlardan biri hisoblanadi.Tarix fanini kelajakni ko’rsatuvchi „Ko’zgu” desak bo’ladi va bu ko’zguga qarab har qanday inson,jamiyat, xalq o’z kelajagini belgilab olishi mumkin. Hozirgi kunda O’zbekiston rivojlangan davlatlar qatoridan o’rin egallashi onson kechgani yo’q. Shuning uchun tarixni o’qitish jarayonida o’quvchilar bugungi kunning qadriga yetishini, o’tmishda yo’l qo’yilgan xatolarni takrorlamaslikni, o’tmishdagi xatolardan xulosa chiqarib olishini o’rgatish lozimdir . Qolaversa maktabda tarix fanini o’qitish orqali o’quvchilarda o’zlari mustaqil va ijodiy fiklashini rivojlantirishga , miliy ong va tafakkurni o’stirishga , eng asosiysi ma’naviy barkamol shaxsni , haqiqiy vatanparvar insonni tarbiyalab voyaga yetkazishga ahamiyat berish lozim .
Ta’lim-tarbiya jarayonida mazkur vazifalarni amalga oshirish uchun bugungi kunning pedagog hodimlari har bir darsda qiziqarli, samarali bo’lgan yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalanish kerak.
Bizga ma’lumki,tarix fanining asosini ma’lumotlar tashkil etadi.Ularni to’liq eslab qolishi o’quvchilar uchun bir oz qiyinchilik tug’dirishi mumkin (ayrim past o’zlashtiruvchi o’quvchilar ).Bu kabi ma’lumotlarni o’quvchilar xotirasida bir umrga esda qolishi,turli xil sahnali ko’rinishlar,qiziqarli o’yinli usullar,krossvordlar,guruhlar bilan ishlash,baxs-munozaralar olib borishiga bog’liq.
Men o’z darslarimda o’quvchining alohida xususiyatlariga e’tibor berishga,ko’proq o’zim yaratgan turli usullardan foydalanilgan holda yoritishga harakat qilaman. Sizga taklif etilayotgan “Mavzuga zamin”, “T.A.R.I.X.” o’yinli usullar tarix darslarni qiziqarli va samarali o’tishiga yordam beradi degan umiddaman.

XULOSA

Tarix darslarida rivoyat va hikoyalardan foydalanish talabalarni qiziqtirish va ularning tarixiy voqea va jamiyatlar haqidagi tushunchalarini oshirishda samarali yondashuv hisoblanadi. Hikoyalar va hikoyalar talabalarga shaxsiy hisoblar va istiqbollar orqali tarixiy voqealarni boshdan kechirish uchun noyob imkoniyat beradi. Tarix darslariga hikoya va hikoyalarni kiritish orqali o‘quvchilar tarixiy voqealar va shaxslar haqida chuqurroq tushuncha hosil qiladi.

Ushbu hikoyalar og'zaki an'analar, yozma hisoblar yoki hatto fotosuratlar yoki san'at asarlari kabi vizual tasvirlar shaklida bo'lishi mumkin. Ular o‘quvchilarga tarixiy vaziyatlarning yorqin tasvirini taklif etib, o‘sha davr odamlariga hamdard bo‘lishga, tarixiy voqealarning ahamiyati haqida tushunchaga ega bo‘lishga imkon beradi.
Hikoya va hikoyalardan foydalanish orqali talabalar tarixiy voqealarni tanqidiy tahlil qilish va sharhlashga undaydi. Ular turli nuqtai nazarlarni tahlil qilishlari, tarixiy shaxslarning motivlari va harakatlarini baholashlari va voqealar sodir bo'lgan kengroq ijtimoiy kontekstni ko'rib chiqishlari mumkin. Bu tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi va o'quvchilarni o'z fikrlari va talqinlarini shakllantirishga undaydi.
Bundan tashqari, hikoyalar va hikoyalar tarix darslarini yanada qiziqarli va esda qolarli qiladi. Ular qiziqish va intriga tuyg'usini yaratadi, o'quvchilar e'tiborini tortadi va tarixni o'rganishga bo'lgan muhabbatni kuchaytiradi. Tarixiy voqealarning hissiy va insoniy jihatlari bilan bog'lanish orqali o'quvchilar ma'lumotni eslab qolishlari va mavzuni chuqurroq tushunishlari mumkin.
Xulosa qilib aytish mumkinki, hikoya va hikoyalarni tarix darslariga kiritish o‘quvchilarga qimmatli foyda keltiradi. Bu ularning tarixiy voqealar haqidagi tushunchalarini oshiradi, tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi va mavzuga chuqurroq kirishga yordam beradi. Tarixni ko'proq o'zaro bog'lash va jozibali qilish orqali hikoyalar va hikoyalar mazmunli va ta'sirli o'rganish tajribasini yaratishga hissa qo'shadi.
O’qituvchi o’z bayonida badiiy adabiyotlardan foydalanish bilan birga o’quvchilarning sinfda va sinfdan tashqari badiiy asarlarni o’qishlari ustidan olib boradigan ishlariga doim nazorat qilib boradi. Badiiy adabiyot vositasida ma'naviy madaniyatini shakllantirishning pedagogika talablaridan biri, uning tarbiyaviy ta'sir kuchidan foydalanishda unga davr nuqtai nazaridan yondashishdir.
Klassik adabiyot namunalari mazmunida chuqur falsafiylik, farosatlilik ta’lim oluvchini uzoq o’tmishga sayohat qildiradi. Mualliflar o’z davrlarining turmush tarzlarini, hayotiy muammolarini, falsafiy ildizlarini badiiy ifodalashga, shu usuldan foydalangan holda xalqning moddiy va ma'naviy hayotini bir o’z bo’lsa-da, tashvishli masalalardan, bezovta kechinmalardan yiroqlashtirishga muvaffaq bo’lganlar. Klassik adabiyot namunalarining katta qismi poetik tarzda bunyod etilgan bo’lib, ular asosan g’azal, ruboiy, fard, tuyuq, to’rtlik, qissa, hikoyat, doston, qasida, muhammaslardan iborat, shuning uchun o’quvchidan nozik did, qunt, teran fikr asosida ularni o’rganish talab etiladi. Ahli zamon o’rtasidagi insonpavrvarlik, shirinsuxanlik, qadr-qimmat, do’stlik va birodarlik, Vatan ishqi, xalq farovonligi va komil inson masalasi klassik adiblar ijodidagi bosh mavzusi hisobladi.
Xulosa qilib aytganda, o‘qitish jarayonida badiiy manbalardan foydalanish usullarining samaradorligi ta’lim oluvchi tomonidan ta’lim beruvchilarning tarixiy ma’lumotlarni bilish faoliyatini o‘qitish vazifalari va maqsadlariga muvofiq tashkil eta olish ko‘nikmalarini egallaganlik darajasiga bog’liq bo‘ladi.