Tarixi, tuzilishi, texnik xavfsizlik


N azorat  uchun  savollar


Download 0.76 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/8
Sana19.02.2017
Hajmi0.76 Mb.
#771
1   2   3   4   5   6   7   8

N azorat  uchun  savollar:

1.  ARPANET  nima?

2.  Yerning  sun’iy  yo'ldoshi  fazoga  nechanchi  yilda  uchirilgan  va  bu  hodisa 

Internetning  yaratilish  tarixi  bilan  qanday aloqadorlikka  ega?

3.  Tarmoq  birinchi  galda  qanday  maqsadlarni  ko'zlab  yaratilgan?

4.  Dastlabki  tarm oq  otalari  deb  kimlarni  aytish  mumkin?

5.  Internetning  yaratilish  tarixidagi  asosiy  sanalarni  keltiring.

6.  Internetning  ta ’lim  tizimida  qo'llanilishi  nimadan  boshlangan?

7.  Internet  50  mln.  auditoriyaga  necha  yilda  erishdi?

10

I  b o b  .  In te rn e t  va  ww w  yaratilishi  tarixi

1 .2 .  Dunyoni  z a b t  e tg a n   o ‘ rg im ch a k   t o ‘ ri: 

y ara tilis h i,  ishlash  tam o yillari

In te rn e t  va  «WWW»  tu sh u n - 

chalari  bugungi  kunda  k o ‘pchilik 

u ch u n  sinonim dek tuyuladi,  am m o 

t a ’k id la s h   j o iz k i,  W o rld   W id e 

W eb — o ‘rgim chak to ‘rining paydo 

b o ‘lganiga  atigi  20  yil  b o ‘lm oqda, 

v a h o la n k i,  g lo b a l  ta r m o q n i n g  

aksariyat boshqa servislari  «nafaqa» 

yoshida.


World  Wide  Web  (o ‘rgim chak 

to ‘ri,  www)  shubhasiz,  In tern etn in g   eng  yorqin,  qulay  va  om m abop  

qism idir.  W W W ning o ‘ziga xosligi va bosh  yutug‘i  shundaki,  u qisqa vaqt 

ichida  o ‘zidan  oldingi  tarm o q   xizm atlarini  chetga  surib,  u lar  o ‘rnini 

egallay  oldi  va  hozirgi  kunda  o ‘rgim chak  t o ‘rining  m azkur  «sahifalari» 

yordam ida biz elektron  p och tad an  foydalana olam iz, yangiliklar to ‘plam i 

bilan  tan ish am iz,  arxivdagi  fayllar  bilan  ishlaym iz.  ...Serverlar,  saytlar, 

sahifalar,  m illion,  m illiard  hisob  birligidagi  m atn ,  grafika,  m u ltim ed ia 

k o ‘rin ish id a g i  a x b o ro tla r  y ig ‘in d isi...  Bu  q u rilm a n in g   a rx ite k tu ra si 

insonni  larzaga soladi va  hayratlantiradi.  O dam zodning butun  dunyo m a’- 

l u m o tla r in i,  in s o n iy a t  m in g la b   y illa r  d a v o m id a   te r ib ,  d o n a la b , 

z a rra c h a la r d a n   ib o ra t  t o ‘p la n g a n   b ilim la r  y ig ‘in d isin i  to k c h a la rg a  

joy lash tirib,  yaxlit  bir  jo y d a  m ujassam   etish  orzusi  n iho yat  ro ‘yobga 

chiqdi.


A m m o  o ‘rgim chak  to ‘rining  asosiy  vazifasi  katta  hajm dagi  m a’lu ­

m otlarni bir yerga to ‘plashgina em as,  (buni jah o n n in g  yirik kutubxonalari 

ham   uddalaydi),  asosiy  m aqsad,  ushbu  m a ’lum otlarni  tezko r  yetkazish, 

kerakli  qism ini  aniq  izlab  topish  texnologiyasini  yaratish  edi.  C hunki 

kutubxona  m ulki  boMmish  qog‘ozda  bitilgan  kitoblarda  qanchalik  ko‘p 

axborot b o ‘lm asin,  ulardan yaxlit axborot hududini tashkil etib b o ‘lmaydi. 

Axir,  uyni  faqatgina  qum   yoki  loydan  qurib  b o im ay d i-k u !  Sham olning 

bir esishi bir zum da bunday uyni vayronaga aylantiradi.  Internet esa nafaqat 

qisqa m u d d atd a axborot olish, balki  istalgan  katta-kichik  asarning kerakli 

betigacha topish, bu m asala b o ‘yicha boshqa m anbalarni ham  ko‘rib chiqish 

im konini tu g ‘diradi.

11


INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

U shbu vazifani  am alga oshirish  uchun dunyoni zabt etgan  o ‘rgim chak 

to ‘rining  «giperssilka»  (hyperlink),  o ‘zbek  tiliga tarjim a qilganda «gipe- 

ryo‘llanm a» yoki  «giperhavola» g‘oyalari asos b o id i.U n in g  kashfiyotchilari 

sifatida  u ch   olim ning  ism ini  keltirish  m um kin.  U lar  Duglas  Engelbart, 

Ted  N e lso n   va T im   B erners-L i.  Ix tiro ch ilarn in g   h a r  b iri  g ip erm a tn  

texnologiyasi  rivoji  u ch u n  salm oqli  hissa  q o ‘shgan.  K om pyuter asrining 

buyuk  kashfiyotchisi  professor  D uglas  E ngelbart  1968-yilda  Stenford 

universitetida  b o ‘lib  o ‘tgan  konferensiyada  ilk  b o r  «m atnning  alohida 

qism lariga yoMlanmalar kiritilgan yangi  «nam unasi»ning ishlash tam oyilini 

nam oyish  etdi.  U ning  g ‘oyasiga  asosan,  bir  m atn  ichida  q o ‘shim cha  bir 

n ec h ta boshqa m atnlarga y o ‘llanm a berilgan b o ‘lib,  m axsus so ‘zlar ortida 

yashiringan m a ’lum otni  ochib  o ‘qish  m um kin  edi.  Y a’ni,  k o ‘rinib turgan 

m atn   o rtid a  sanoqsiz  q o ‘shim ch a  m a ’lum otlarni  top ish   u ch u n ,  kitob 

singari  alohida  betlarni  qidirib  topish  talab  etilm asdan,  ularga  asosiy 

sahifada berilgan  g ip eryo'llanm alar  orqali  o ‘tish  va yana orqaga qaytish 

im koniyati  yaratilgan  (2-rasm ).

Д

S.

2 -ra s m .  Giperyo'llanmaning  sxematik  ko'rinlshi. 

12

I  b о b .  In te rn e t  va  ww w  yaratilishi  tarixi

A fsuski,  E n g e lb a rt  g ‘o yasi  o m a d siz lik k a   u c h ra b ,  u n in g   ish lari 

sin o v d an   o ‘tk azish   b a h o n a si  b ila n   uzoq  m u d d a tg a   «vaqt  qutisi»ga 

so lin ib ,  c h e tg a  surib   q o ‘yildi.  O lti  y ild an  s o ‘ng  (19741)  g ip e rm a tn  

g ‘oyasi  pro fesso r  T ed   N e lso n n i  q iziq tirib   q o ‘ydi.  O lim   u n i  batafsil 

o ‘rg a n ib   c h iq ib ,  o ‘z  k o n s e p s iy a s in i  E n g e lb a rtd a n   fa rq li  o i a r o q ,   j 

kengaytirilgan  ta rz d a   « C o m p u te r  L ib /D re a m   M ach in e»   k ito b i  o rq ali 

om m aga taq d im  etdi.  Q o ‘llanm a dastu rchilar orasida o m m alash di,  lekin 

global  ta rm o q   h ali  ibtidoiy  k o ‘rin ish d a  b o ‘lgani  sababli,  uni  am alga 

o s h iris h n in g   im k o n i  b o ‘lm ad i.  F a q a tg in a   17  y ild a n   k eyin  (19 91 ), 

S hveysariya  yadroviy  fizika  lab o ra to riy asi  x o dim i  T im   B ern e rs-L i, 

E n g e lb a rt  va 

N e ls o n n in g   g ‘o y a la rin i 

y uzag a  c h iq a rd i.  A y n an   u 

g ip e rm a tn   tili  —  H T M L   d astu rlash   tilin i  (H y p e r  T ext  M arkup  L a n ­

guage)  h a m d a H T T P   (H y p e rte x t  T ra n sfe r  P ro to c o l)  g ip e rm a tn n i 

y ub orish  va  qabul  qilish  p ro to k o lin i  y aratib ,  u nin g   asosid a  d u n y o n i 

zabt  etg an   o ‘rg im ch ak   t o ‘ri  tiz im in in g   ishlash in i  y o ‘lga 

q o ‘ydi  va 

W W W g ip erm a tn   tizim in in g   u ch in ch i  otasiga  ay lan d i.D em ak ,  shun day  

qulayliklari  tufayli  In te rn e t  h ec h  b ir bosm a  n ash rd a  m avjud  b o ‘lm agan 

fazilati  bilan   ajralib  tu rad i.

X o ‘sh ,  g ip e ry o ‘lla n m a la r  n im a ,  u la rn in g   a h a m iy a ti  q a n d a y ?  

G ip ery o 'lla n m alar  —  o 'rg im ch ak   to 'rin i  hosil  qiladigan  m exanizm dir, 

aynan  ular  In ternetnin g  barch a  resurslarini  bir-biriga  bog‘lovchi  vosita 

hisoblanadi.  G iperhavolalarni  nafaqat  istalgan  veb-huijatda,  balki  grafik 

elem en tlar  (surat,  anim atsiya,  foto  va  h .k .)d a  uchratish  m um kin,  ular 

ustida «sichqoncha» tugm asini bosib,  foydalanuvchi xohlagan veb-sahifaga 

qisqa vaqt ichida o ‘tishi,  unda berilgan y o ila n m a la r orqali esa yana boshqa 

cheksiz m anbalarga chiqishi  m um kin.

G ip e ry o ila n m a n in g   tuzilishi  m urakkab  em as. H a r  bir  giperhavola 

ikki  qism dan  iborat:

Birinchisi  —  k o ‘zga k o ‘rinadigan b o ‘lib,  foydalanuvchilar q o ‘llashlari 

uchun qulay ravishdabelgilanadi.  U istalgan  m a’lum otni jam lashi mum kin: 

m a’ruza,  ju m la,  so ‘z,  kichik  belgi,  fotosurat  va  hokazo.  U larni  oddiy 

m atndan  ajratish  oson,  giperyo‘llanm alarni  yashirib  turgan  m atn,  so ‘z 

o datd a boshqa rangda va tagiga chizilgan  holda b o 'la d i  (giperyo‘llanm a). 

S ichqonchani  unga  y o ‘naltirilsa,  odatdagi  k o ‘rsatkich  barm oq  tasviriga 

a lm a sh a d i,  u n in g   y o rd a m id a   y o ‘lla n m a n i  ta n la b ,  k ich ik   «oyna»da 

havolaning  m anzilini  k o ‘rish  m um kin.

Ikkinchi  qism   esa  foydalanuvchiga  ko 'rinm ay di  va  u  giperyo‘llan- 

m an in g   qaysi  m an zilg a  y o 'n a lis h   b eray o tg an in i  k o ‘rsatadi.  M az k u r 

m a’lum ot  bir  necha  turdagi  m anzillarni  k o ‘rsatishi  m um kin:



13

INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

U shbu vazifani am alga oshirish uchun dunyoni zabt etgan  o ‘rgim chak 

to ‘rining  «giperssilka»  (hyperlink),  o ‘zbek  tiliga taijim a qilganda «gipe- 

ryo‘llanm a» yoki «giperhavola» g‘oyalari asos b o ‘ldi.U ning kashfiyotchilari 

sifatida  uch  olim ning  ism ini  keltirish  m um kin.  U lar  Duglas  Engelbart, 

T ed  N elso n   va T im   B ern ers-L i.  Ix tiro ch ilarn in g   h a r  biri  g ip e rm a tn  

texnologiyasi  rivoji  uchun  salm oqli  hissa  q o ‘shgan.  K o m pyuter asrining 

buyuk  kashfiyotchisi  professor  D uglas  Engelbart  1968-yilda  Stenford 

universitetida  b o ‘lib  o ‘tgan  konferensiyada  ilk  bor  «m atnning  alohida 

qismlariga yo‘llanm alar kiritilgan yangi  «nam unasi»ning ishlash tam oyilini 

nam oyish  etdi.  U ning  g ‘oyasiga  asosan,  bir  m atn  ichida  q o ‘shim cha  bir 

n ech ta boshqa m atnlarga yo ‘llanm a berilgan  b o ‘lib,  m axsus so ‘zlar ortida 

yashiringan  m a ’lum otni  ochib  o ‘qish  m um kin  edi.  Y a’ni,  k o ‘rinib turgan 

m atn  o rtida  sanoqsiz  q o ‘sh im cha  m a ’lum otlarni  topish  u c h u n ,  kitob 

singari  alohida  betlarni  qidirib  topish  talab  etilm asdan,  ularga  asosiy 

sahifada berilgan  giperyo‘llanm alar  orqali  o 'tish   va yana orqaga qaytish 

im koniyati  yaratilgan  (2-rasm ).

Л

2 -ra s m .  Giperyo'llanmaning  sxematik  ko'rinishi. 

12

I  b о b .  In te rn e t  va  ww w  yaratilishi  tarixi

A fsuski,  E n g e lb a rt  g ‘oyasi  o m a d siz lik k a   u c h ra b ,  u n in g   ish lari 

sin o v d an   o ‘tk a z ish   b a h o n a si  b ilan   u zoq   m u d d a tg a   «vaqt  qu tisi»ga 

so lin ib ,  c h e tg a s u rib   q o ‘yildi.  O lti  y ild an  s o ‘ng  (19741)  g ip e rm a tn  

g ‘oyasi  p ro fesso r  T ed   N e lso n n i  q iziq tirib   q o ‘ydi.  O lim   un i  batafsil 

o ‘rg a n ib   c h iq ib ,  o ‘z  k o n s e p siy a s in i  E n g e lb a rtd a n   fa rq li  o 'la r o q , 

k eng ay tirilgan  ta rz d a   « C o m p u te r  L ib /D re a m   M ach ine»   kitobi  orqali 

om m aga taqd im   etdi.  QoM lanma d astu rch ilar orasida o m m alash di,  lekin 

global  ta rm o q   h ali  ib tid oiy   k o 'rin is h d a   b o ‘lgani  sababli,  uni  am alga 

o sh irish n in g   im k o n i  b o ‘lm ad i.  F a q a tg in a   17  y ild an   keyin  (19 9 1 ), 

S hveysariya  yadroviy  fizika  lab o ra to riy asi  x o d im i  T im   B ern e rs-L i, 

E n g e lb a rt  va 

N e ls o n n in g   g ‘o y a la rin i 

yuzaga  c h iq a rd i.  A y n an   u 

g ip e rm a tn   tili  —  H T M L   d astu rlash   tilin i  (H y p e r  T ext  M arkup  L a n ­

guage)  h a m d a   H T T P   (H y p e rte x t  T ra n sfe r  P ro to c o l)  g ip e rm a tn n i 

yu bo rish   va  qabul  q ilish  p ro to k o lin i  y aratib ,  u n in g   aso sida  d u n y o n i 

zabt  etg an   o ‘rg im ch ak   t o ‘ri  tiz im in in g   ish lash ini  y o ‘lga 

q o ‘ydi  va 

WW W  g ip e rm a tn   tizim in in g   uch in ch i  otasiga  ay lan d i.D em ak ,  shu nd ay 

qu layliklari tufayli  In te rn e t  h ec h  b ir bo sm a  n ash rd a  m avjud  b o ‘lm agan 

fazilati  b ilan  ajralib  tu rad i.

X o ‘sh ,  g ip e ry o ‘lla n m a la r  n im a ,  u la rn in g   a h a m iy a ti  q a n d a y ?  

G ip ery o ‘llanm alar  —  o 'rg im ch ak   to ‘rini  hosil  qiladigan  m exanizm dir, 

aynan  ular  In tern etn in g   barch a  resurslarini  bir-biriga  bog‘lovchi  vosita 

hisoblanadi.  G iperhavolalarni  nafaqat  istalgan  veb-hujjatda,  balki  grafik 

elem en tlar  (surat,  anim atsiya,  foto  va  h.k.)d a  u chratish  m um kin,  ular 

ustida «sichqoncha» tugm asini bosib,  foydalanuvchi xohlagan veb-sahifaga 

qisqa vaqt ichida o'tishi,  unda berilgan yoMlanmalar orqali esa yana boshqa 

cheksiz m anbalarga chiqishi  m um kin.

G ip ery o ‘llanm aning  tuzilishi  m urakkab  em as.  H ar  bir  giperhavola 

ikki  qism dan  iborat:

Birinchisi  —  k o ‘zga ko‘rinadigan b o ‘lib,  foydalanuvchilar qo'llashlari 

u chun qulay ravishda belgilanadi.  U  istalgan m a’lum otni jam lashi  mum kin: 

m a ’ruza,  ju m la,  so‘z,  kichik  belgi,  fotosurat  va  hokazo.  U larni  oddiy 

m atn d an   ajratish  oson,  giperyo‘llanm alarni  yashirib  turgan  m atn,  so ‘z 

od atd a boshqa rangda va tagiga chizilgan  holda b o 'ladi  (giperyo‘llanm a). 

S ich qo nch ani  unga  yo‘naltirilsa,  odatdagi  k o ‘rsatkich  barm oq   tasviriga 

a lm a s h a d i,  u n in g   y o rd a m id a   y o ‘lla n m a n i  ta n la b ,  k ich ik   «oyna»da 

havolaning  m anzilini  k o ‘rish  m um kin.

Ikkinchi  qism  esa  foydalanuvchiga  k o ‘rinm aydi  va  u  giperyo‘llan- 

m an in g   qaysi  m an zilg a  y o ‘nalish   b eray o tg an in i  k o ‘rsatadi.  M azk u r 

m a’lum ot  bir  n echa  turdagi  m anzillarni  ko ‘rsatishi  m um kin:



13

Istalgan odam,  hatto siz ham provayder bo‘lishingiz mumkin.  Buning 

uchun  ko‘pgina  telefon  tarm oqlarini  birlashtira  oladigan  kuchli  server 

kerak  bo‘ladi.  Eng  muhimi  esa  —  ajratilgan  aloqa  kanalidir.  Xuddi  shu 

kanal  provayderni  oddiy  foydalanuvchilardan  ajratib  turadi.

Provayderlar bir  necha o ‘n  va yuz  ming  mijozga  xizmat  ko‘rsatish  va 

axborotlarni  yuborish  uchun  maxsus,  yuqori  tezlikdagi  aloqa  kanallari, 

m asalan,  o p tik   to la li  k ab ellar  yoki  s u n ’iy  y o ‘ldosh  alo q alarid an  

foydalanadilar.  M azkur kanallar bir vaqtning o ‘zida  Internetda yuz,  ming 

va  undan  ortiq  foydalanuvchilarga  hech  qanday  m uam mosiz  ishlash 

imkonini  beradi.  H ar  bir  davlatda  Internet  tizimining  ishlash  sifati  esa 

ushbu  kanallarning  o ‘tkazuvchanlik  qobiliyatining  kuchiga  bog'liq. 

Masalan,  0 ‘zbekistonda  Internetdan  foydalanish  boshlangan  dastlabki 

davrlarda m a’lumot yuborish va qabul qilish tezligi unchalik katta boimagan. 

Keyinchalik  texnik  ta ’m inot  va  uskunalarning  yangilanishi,  bu  sohaga 

e’tiborning  ortishi,  mutaxassislarning  ko‘payib  borgani  sayin  Internetda 

ishlash sifati va  kanallarining o ‘tkazuvchanlik qobiliyati yildan-yilga ortib 

bormoqda.  Quyidagi  rasmda ushbu ko‘rsatkichlar rivojlanishda namoyon 

etilgan.


IN TER N ET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXN IK  XAVFSIZLIK

2002-yil


8,5  M b /s

2008-yil


------ /  

511  M b / s

2009-yil

------/  

8 2 0   M b /s

2010-yil


2010-yil

2011-yil


aprel

------ /  

noyabr

------ /  



yanvar

1,3 G b /s

1,9  G b / s

2,5  G b /s

^.. . 

,  ....


J

4 -ra s m .  0 ‘zbekistonda  Internet  tarm og'iga  ulanishni  ta ’minlovchi  xalqaro 

kanallar  o'tkazuvchanlik  qobiliyatining  rivojlanish  bosqichlari.

Shunday qilib,  Internet provayderlar mijozlarga quyidagi xizmatlarini 

taqdim   etadi:

•  Internet  resurslaridan  foydalanish;

•  elektron  pochta xizmati;



16

•  shaxsiy veb-saytlarni  Internetga joylashtirish;

•  internet  orqali  konferensiyalar  tashkil  etish;

•  internet  qidiruv  tizim laridan  foydalanish.

Bugun  zamonaviy  provayderlar  Internet  bilan  ta ’minlashning  bir 

qancha  turlarini  taqdim   etmoqda.  M amlakatimizning  ko‘p  hududlarida 

D ial-up,  AD SL,  lokal  tarm oq  orqali  ulanish  imkoni  mavjud  b o ‘lsa, 

poytaxt  va  yirik  shaharlarda,  shuningdek,  mobil  Internet,  W i-Fi,  3G, 

4G  kabi  ulanish  turlari  joriy  etilgan.  Bularning  barchasini  birm a-bir 

ko‘rib  chiqamiz.

Internetga  ulanish  turlarining  hammasi  ikki  katta  guruhga  mansub: 

seansli  ulanish  va  doimiy  ulanish.

Internetga  ulanish

✓  

4

Seansli  ulanish 



D o im iy   ulanish

II  b o b .   Internet  bilan  ishlash  asoslari



5-ra s m .  Internetga  ulanish  turlari.

Seansli ulanish. 

Mazkur ulanish turida foydalanuvchi  Internetga doimiy 

emas, qisqa muddatga telefon tarmog‘i orqali ulanadi. To‘lov esa Internetda 

qancha m uddat bo ‘lishga qarab,  ya’ni soatbay amalga oshiriladi.

M a’lum otlar tarm oq  orqali  analog  aloqa tartibida  uzatiladi.

Doimiy ulanish. 

Bunda kom pyuter  Internetga doimiy va tezkor kanal 

orqali  ulangan  bo ‘lib,  yuborilayotgan  va  qabul  qilinayotgan  m a’lumotlar 

raqamli  tartibda  b o ‘ladi.  T o ‘lov  esa  faqat  «trafik»  —  qabul  qilingan 

m a’lumotlar  hajmi  uchun  amalga  oshiriladi.

Bu  ikki  xildagi  ulanish  nafaqat  Internetdan  foydalanish  vaqti  bilan, 

balki tarm oqning ishlash tezligiga ko‘ra ham  farqlanadi.  Bundan tashqari, 

doimiy ulanish rejimida sizning kompyuteringiz Internetda toMaqonli qayd 

qilinib, o ‘zining doimiy  IP-  manzili (shaxsiy raqami)ga ega bo'ladi  hamda 

mazkur  aloqadan  boshqalar  ham  foydalanishining  imkoni  mavjud.  Bu 

ayniqsa,  kom py u ter  server  hiso blan ib,  u  veb-saytning  faoliyatini 

t a ’m inlovchi  asosiy  vosita,  fayl  arxivlari  saqlanadigan  kom pyuter 

bo‘lganida muhimdir.  Seansli ulanish turida IP-manzil  kompyuterga faqat

2

-



11-13

17

/ V .   & 9



Д о   f c

IN TER N ET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEX N IK  XAVFSIZLIK

Internetdan  foydalanish  vaqti  uchungina  ajratiladi,  shu  sababdan,  u 

dinam ik  IP-m anzil deb yuritiladi.

Hozirda  0 ‘zbekistonda  mavjud  provayderlar  ro'yxati:

LSarkorTelecom^

...  


Internet tervtce

 provider

CA LL CEN TER

^TShTT

UZBEKTELECOM



a

SHARQ STREAM 

@ C O MNET

S O H O  

1  

• 

1



1"PS

ЙШМШЯЮИИШЩ}



tlnunv

Connect

-   Sarkor  Telekom

-   TShTT  (Toshkent  shahar  telefon  tarm og'i)

-   Sharq  Strim

-   Komnet

-   SOXO  Netvorks

-  TPS (Texno pro sistem)

-   Platinum  Konnekt

Билайн-


evo

в

Bilayn  (Golf  Strim)

—  EVO

Ars  Inform



18

II  b o b .   In te rn e t  bilan  ishlash  asoslari

i, 


Sarkor  

те)есогУ Mamlakatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritayotgan yetakchi 

provayderlardan  biri  bu  —  Sarkor  Telecom   kom paniyasidir.  Sarkor 

Telecom  1996-yilda tashkil etilgan b o lib ,  1997-yilda 0 ‘zbekistonda yangi 

simsiz  tarm oq  texnologiyalari  —  Radio  Ethernet  (802.11  standarti)ni 

joriy  etdi.  1999-yilda  m azkur  texnologiya  In te rn e td a n   korporativ 

foydalanish  uchun  faol  q o ila n a   boshladi.  2001-yilda  CISCO  Systems 

texnologiyalari asosida  D ial-U p ulanish xizmatini va shu bilan birgalikda 

ISDN  (ingl.  Integrated  Services  Digital  Network) xizmat ko‘rsatish bilan 

integratsiyalashgan  raqamli tarm oq texnologiyasi joriy etildi. Yangi hajmi 

1  M bit/s b o lg an  xalqaro optik tolali kanaldan foydalanish yo‘lga qo‘yilib, 

kelgusida и 2  M bit/s ga kengaytirildi.  2002-yilda yana bir xalqaro kanal — 

o'tkazuvchanligi  3  M bit/s gacha boMgan  China-Telecom dan  foydalanish 

boshlandi.

M amlakatda  birinchilardan  b o ‘lib  Internetga  ulanish  bilan  bog‘liq 

bir  qator  yangiliklarni  olib  kirgan  provayder  aynan  Sarkor  Telecom , 

desak adashmaymiz.  2003-yilda kompaniya tom onidan Toshkent shahrida 

ADSL kanali kiritildi va shu bilan birga 0 ‘zbekistonda birinchi bor Internet 

kartalar bo‘yicha ro‘yxatdan o ‘tish va to ‘lovni amalga oshirish boshlandi. 

2005-yilda  esa  uyda  foydalanish  uchun  m oijallangan  yuqori  tezlikdagi 

extrem e  —  ADSL  Internet  xizmati  ishga  tushirildi.  2007-yilda  Sarkor 

Telecom  o ‘z  abonentlariga  qulaylik yaratish  maqsadida  PayNet  elektron 

to ‘lov tizimi orqali ADSL ulanish uchun on-layn tartibda to ‘lovni  amalga 

oshirish  imkoniyatini  yo‘lga qo ‘ydi.  Shu yilning o ‘zida  0 ‘zbekistonda ilk 

bor  yangi  «TRAFIC»  xizmati  joriy  qilindi.  2008-yilda  elektr  aloqa 

xizmatlari  konvergensiyasi  tamoyilini  amalga  oshirish  uchun  kompaniya 

122  XXXX  prefiksi  bilan  o ‘z  telefon  numeratsiyasini  kiritdi.  Bu  kabi 

keyingi avlod tarmoqlarining oldingilaridan farqi  undagi m a’lumotlaming 

ikki qism:  abonentlar kommutatsiyasi va xizmat  ko‘rsatishni ta ’minlovchi 

signal  axborot va  abonentga tegishli  foydali  m a’lum otlar  (ovoz,  video va 

boshqa m a’lumotlar)ni jamlovchi axborotdir.

2009-yilda  Sarkor  Telecom   kompaniyasi  tom onidan  Internetdan 

FT T B /F T T H   (Fiber  To  The  B uilding/H om e)  texnologiyasi  asosida 

foydalanish  joriy  etildi.  FTTB /FTTH  

(ingl.  Fiber  To  The  Building/ 

House)  —  «tolaning har bir uyga kiritilishi»  m a’nosini anglatuvchi  atama 

telekommunikatsiya provayderlari tomonidan keng ko‘lamli  majmuasifatida 

Internetga  tezkor  kirish  xizm ati,  telefondan  foydalanish,  televizion 

signallarni  qabul  qilish  kabi  xizmatlarni  amalga  oshirishga  m o‘ljallangan 

telekom m unikatsiya  tizim ini  anglatadi.  M azkur  o ‘zgarishlar  qatorida



19

INTERNET:  TARIXI,  TUZILISHI,  TEXNIK  XAVFSIZLIK

0 ‘zbekistonda  birinchilardan  b o ‘lib  kom paniya  tom onidan  «shaxsiy 

xonadon»  ta rif  rejasini  avtom atik  ravishda  o ‘zgartirish, 

T U N G  I 

U N L I M —  tungi  bepul  va  cheksiz  trafik  va  «Super-tugma»  xizmatlari 

yo‘lga  q o ‘yilib,  natijada  Internet  foydalanuvchilarga  qator  qulayliklar 

y a ra tild i.  B u g u n g a   k e lib ,  S a rk o r  T e le c o m   a b o n e n tla r i  u c h u n  

«Qo‘ng‘iroqlar  markazi»  (Call-center)  xizmat  ko‘rsata  boshladi.  FTTB/ 

FTTH texnologiyasi asosida Internetga ulanish tartibi Toshkent shahrining 

oltita tumanida joriy qilindi.

Amalga  oshirilgan  sa’y-harakatlar  natijasida  tashqi  kanallarning 

o ‘tkazuvchanligi  tobora  ortib  bordi:  2007-yilda  u  36  M bit/s  ni  tashkil 

etgan bo‘lsa,  2008-yilning oxirida 83  Mbit/s ga ortdi,  2009-yil yakunlariga 

ko‘ra  115  M bit/s,  2011  yil  boshga  kelib  esa  175  M bit/s  ni  tashkil  etdi. 

Abonentlarga  xizmat  ko‘rsatishni  takomillashtirish  va  Internetga  ulanish 

tizimini  doimiy  rivojlantirib  borish  natijasida  bugun  Sarkor  Telecom 

0 ‘zbekistonda  yetakchi  provayder  hisoblanadi.  Bugun  u  o'zining 


Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling