Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

kuchayishi tuyg‘ularini so‘ndirishni asosiy vazifa deb hi-
— soblagan. Bu vazifani amalga oshirmay turib, o‘z
hukmronligini osongina saqlab boTmasligini podsho hukumati yaxshi bilar edi. Har qanday mustamlakachi davlat harbiy va bosqinchilik yoTi bilan bosib olgan hududning boyliklaridan o‘z manfaati yoTida foydala- nishga harakat qiladi. Turkistonda ham xuddi shu taxlitda ish yuritilib, odkani Rossiya imperiyasining asosiy xomashyo bazasiga aylantirish- ga kirishildi. 0‘lkada sanoat ishlab chiqarish rivojlana borib, kapitalis- tik munosabatlarga asta-sekin yoT ochilayotgan boTsa-da, bu xalqning moddiy ahvolini yaxshilamadi, balki korxona xo‘jayinlari, savdogarlar, amaldorlarning boyishiga yoT ochib berdi.
Yer-mulkning boylar va yirik savdogarlar qoTida to‘plana borishi kam yerli dehqonlarning, chorakorlarning ko‘payishiga sabab boTdi. Sudxo‘rlik mislsiz darajada avj oldi. Qarz beruvchi kassa mablagTaridan faqat ayrim vositachilar - boylar, sudxo‘rlar, savdogarlar va shunga o‘xshash yulg‘ichlar foydalanib, uni o‘zlari xohlaganlaricha tasarruf qi- lardilar. Paxtani sotib oluvchilar dehqonning nihoyat darajada muhtoj boTib qolganligidan foydalanib, kelasi yil hosiliga juda past narx belgi- lab, qarz berardi. Sudxo‘r changaliga tushib qolgan dehqon xo‘jalik mus-
taqilligidan mahmm bo‘lib, qarz bergan kishi nimani buyursa, shuni ekishga majbur edi.
Qarz va nasiyalardan foydalanish avj olgan sari dehqonlaming ahvoli to- bora yomonlashib, qashshoqlikka yuz tutgan. Ular qarzlar tufayli o‘z yerlarini sotib yuborishga majbur bodganlar.
^ ... Turkistonning mustamlakaga aylan-
tinlisni naraqat dehqonlaming, balki minglab oilalarning tirikchiligini tebratib turgan hunarmand-kosiblarning ham ahvolini og‘irlashtirdi. Rossiya sanoati tomonidan ishlab chiqarilgan uy-ro‘zg‘or buyumlari, ayniqsa, to‘qimachilik mahsulotlari bilan 0‘rta Osiyo bozorlarining toddirilishi natijasida hunarmandchilikning ko‘plab turlari inqirozga uchradi. Bn vaqtga kelib iqtisodiy qiyinchiliklar, ya- shash sharoitining yomonligi, soliqlarning ko‘pligi, mehnat majburiyatla- rining ogdrligidan mahalliy aholining ahvoli yomonlashib ketdi. Bunday holat kambag‘allar safining yanada ko‘payishiga olib keldi. Bularning barchasi o‘lka xalqlarining siyosiy mustamlaka zulmiga tushishi, milliy davlatchilikning yo‘qotilishi va hukmron ma’muriyat tomonidan har to- monlama kamsitilishiga sabab boddi.