Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

jVjilli -ozodlik oxirida iqtisodiy qiyinchiliklar va xalq-
harakatlarining ma’naviy jihatdan kamsitilishi, mahalliy urf-
boshlanishi odatlarga zid bodgan qarorlarning qabul qilinishi
— natijasida Turkiston Rossiya imperiyasining milliy-
ozodlik harakatlari avj olgan markazlaridan biriga aylandi. (Odkaning turli joylarida kodarilib kelayotgan bu qo‘zg‘olonlarning harakatlanti- ruvchi kuchi, asosan, dehqonlar, shahar hunarmand-kosiblardan iborat aholining kambag‘al qismi boddi. Bu harakatlarda vatanparvar ruhoniy- lar, milliy g‘ururini yo‘qotmagan mulkdorlar, savdogarlar ham ishtirok etdilar.) Mustamlakachilikka qarshi odkaning turli joylarida norozilik chiqishlari bodib turdi. Jumladan, 1878-yili Mingtepada (hozirgi Mar- hamat tumani) mustamlakachilarning siyosiy va iqtisodiy zulmiga qarshi Yetimxon boshchiligida qo‘zg‘olon kodarildi. Uni mustamlakachi huku- mat kuch bilan bostirdi. 1879-yilning kuzida mahalliy aholi Farg‘ona vi- loyat boshqarmasi binosi oldiga ochiqchasiga norozilik bildirib yigdldi. Ular Margdlon uyezdida soliq to‘plash noqonuniy tusga kirganligiga qarshi chiqib, soliqlarning kamaytirilishini qatdy talab qildilar.
Qo‘zg‘olon kuchayib ketishi eh- timolini sezgan podsho hukumati ko- missiya tuzib, vaziyatni o‘rganishga kirishdi. Komissiya viloyatda paxta ekishning keng kodamda avj oldiri- lishi, natijada boshqa muhim ekinlar keskin kamayganligi bunga sabab bo‘l- ganini ma’lum qilgan.
1880-yilning noyabrida aholi ham- ma soliqlarni todaganligiga qara-
may, Xo-jand uyezdmmg boshlig'i то-g-on qurilishi. xix a»r ож1П
Xo‘jand va 0‘ratepa tumanlaridagi
aholidan qo‘shimcha yer solig‘i olinishini e’lon qildi. Buning oqibatida sabr kosasi todgan aholi Rahmonqulihoji, Mirkarimboylar boshchiligida odamlar uyezd boshligdning mahkamasiga borib, adolatsiz soliqni bekor qilishni talab qildi. Bunga javoban boshliq mirshablarga namoyish rah- barlarini hibsga olishni buyurdi.
Talonehilik, soliqlar va jabr-zulm avjiga chiqqanligi sababli 1882- yilning boshlarida Namangan aholisi ma’murlarga qarshi bosh kodarib chiqdi. Bu safar ular uyezd boshligdning uyini o‘rab oldilar. Uyezd ma’murlari harbiy bodinmani yordamga chaqirib, namoyishchilami qat- tiq jazoladi.
1885-yilning yozida Farg‘ona vodiysida xalq qo‘zgolonlari qaytadan avj olib, Andijonda Darvishxon boshchiligida qo‘zg‘olon kodarildi. Endi qo ‘ zg ‘ olonchilar kurash usullarini о ‘ zgartirib, boylar va volost boshliqlari- ning qarorgohlariga hujum uyushtirdilar. Shu yillarda qo‘zg‘olon birin- ketin butun viloyatga yoyildi.
1896-yilda Namangan uyezdining Oqsuv-Shahrixon volostidagi Nay- manchi, Ko‘hna mozor, Langarbob qishloqlarida aholining mingboshilar saylovlaridagi noroziligi oshkora qo‘zg‘olonga aylanib ketdi. Turkistonda podsho hukumatining hukmronligi, amalga oshirayotgan mustamlakachi- lik siyosatiga qarshi odkaning har bir joyida mahalliy aholi tomonidan turli kodinishdagi norozilik harakatlari olib borildi.