Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

Atamalar izohi
Jevachi Qeva — qurol-aslaha) - qurol-aslahaxona boshlig‘i.
Pulemyot (ruscha — о‘qva metall otmoq) — o‘qni tez otadigan avtomatik qurol.
Savol va topshiriqlar
' 1. Jizzax qo‘zg‘oloni qay holatda boshlandi?

2. 
   Qo‘zg‘olon rahbariari kimlar edi va ular qanday yo‘l tutishdi?
   
3. 
   Jizzax qo‘zg‘oloni qanday bostirildi?
   
4. 
   Qo‘zg‘olonchilarning yengilishiga nimalar sabab bo‘lgan?
   

28. 
    §. TURbaSTONDA 1916-YILGI VOQEALARNING OQIBATLARI VA AHAMIYATI
    

‘olonnin Qo‘zg‘olon xarakteriga ko‘ra milliy-ozodlik ko‘ri- yengUish^sabablari nishida yuz berdi, chunki bu qo‘zg‘olonning va oqibatlari asosiy harakatlantimvchi kuchi xalq omma- si edi. Ular mustamlakachilik tartiblariga qar- shi qo‘lga qurol olib toptalgan haq-huquqlari, din-u diyonatlari uchun tengsiz kurash olib bordilar. Qo‘zg‘olonchilar Vatanning haqiqiy fi- doyi farzandlari ekanliklarini amalda isbotladilar. Mislsiz jasoratla- ri bilan Vatan tarixi sahifalaridan munosib o‘rin egalladilar. Mazkur qo‘zg‘olonlarga rus amaldorlaridan biri: «Urush frontlariga yangi bir Turkiston fronti qo‘shildi», - deb odkadagi vaziyatga baho bergan edi.
Qo‘zg‘olonchilar mustamlakachi hukumatga qarshi oddiy ish qurol- lari bilan jang olib bordi. Bundan tashqari ularning aksariyati dehqonlar, hunarmandlar bodganligi va harbiy sohadan mutlaqo bexabar ekanligi qo‘zg‘olonning magdubiyatga uchrashiga sabab bo‘ldi. Ular Turkiston- ning turli mintaqalarida mustamlakachilarga qarshilik ko‘rsatdilar. Shun-day bo‘lsa-da, qo‘zg‘olonchilaming taktik va strategik uquvsizligi, ahil- likda va birdamlikda harakat qilmasligi pand berdi.
Qo‘zg‘olon xalq ommasi uchun juda katta yo‘qotishlarni olib keldi. Birinchidan, aholisi qo‘zg‘olonda qatnashgan Jizzax atrofidagi qishloq- lar yondirib yuborildi, natijada ko‘pchilik uy-joysiz qoldi. Ikkinchidan, qo‘zg‘olon yoz faslida bo‘lib o‘tganligi bois ekinzorlar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari nobud bo‘ldi. Buning natijasida Turkiston aholisi 1916- 1917-yillar qish oylari uchun g‘amlaydigan oziq-ovqat zaxirasining kat­ta qismidan ayrildi. Uchinchidan, qo‘zg‘olon natijasida aholi orasida ko‘plab qurbonlar bo‘ldi.
Ushbu qo‘zg‘olon Turkiston xalqiga juda katta talafotlarni olib keldi. Ayrim maTumotlarga qaraganda, 1916-yilgi qo‘zg‘olon oqibatida Tur­kiston aholisidan 673 ming kishi oTdirildi, 300 mingdan ziyod aholi xo- rijga chiqib ketdi. 100 minglab kishining mol-mulki musodara qilinib, talon-toroj etildi.
Rossiyaning Birinchi jahon urushida ishtirok etishi, Turkiston oTkasidagi qo‘zg‘olonlar xalq turmushiga ham o‘zining salbiy ta’sirini koTsatdi. Podsho hukumati tomonidan Turkiston aholisining mardi- korlikka safarbar qilinishi mahalliy aholining katta qismini boquvchi- siz qoldirdi. Natijada bu davrda oziq-ovqat taqchilligi, narx-navoning koTarilishi tirikchilik qilishning qiyinlashishiga olib keldi. Shuning uehun ham mardikorlikka qarshi olib borilgan 1916-yildagi qo‘zg‘olonlar mahalliy aholining mustamlakaehilarning jabr-zulmlarga asoslangan si- yosati va urush oqibatlarining salbiy ta’siri natijasida sodir boTdi.
1916-yildagi qo‘zg‘olonlar podsho hukumati tomo-