Tarixiy antropologiya

4. Antropologiya va tarix 
Etnotarix 
xususida 
qisqa 
so‗z 
yuritilganda 
tarix 
va 
antropologiya aloqalariga to‗xtalib o‗tilgan edi. 
Odamlar va jamiyatlarga ta‘sir ko‗rsatuvchi ikki
tarixiy o‗zgarish omillari: kadrlar va shakldagi o‗zgarishga ham 

---

12 
to‗xtalib o‗tish joizdir. Odamlar ma‘lum bir jamiyatga tug‗ilish
va ko‗chib o‗tish natijasida qo‗shiladilar va ulardan hayotdan
ko‗z yumish yoki ko‗chib chiqish natijasida ayriladilar. Bu
kabi o‗zgarishlar kadrlarda - shaxslarda kuzatilib, tizimda
aytarlik ko‗zga tashlanarli o‗zgarish kuzatilmasligi mumkin.
Tarixiy o‗zgarishning ikkinchi turida ijtimoiy tizim o‗z
tuzilishi va shaklini o‗zgartirishi mumkin. Bu narsani to‗satdan,
radikal amalga oshirilgan inqilob olib kelishi mumkin. Yoki
bo‗lmasa bu o‗zgarish avlodlar osha amalga oshishi, 
shaxslarning yangiliklari natijasida shakldagi o‗zgarish sekin-
asta amalga oshishi mumkin. 
5. Madaniy va ijtimoiy antropologiya. 
Amerika va Britaniyada antropologiyaga nisbatan qarashlardagi 
farq ijtimoiy antropologiya va madaniy antropologiya yo‗nalishlarini 
yaratilishiga olib kelgan. Muammoga alohida to‗xtalib o‗tirmasdan 
ularni bitta medalni ikki tomoni bilan qiyoslash, har ikkisi bir borliqni 
turli xususiyatlarini o‗rganishini takidlashimiz joiz.  
Ijtimoiy antropologiya etnik guruhlarning o‗zaro munosabatlari va 
ijtimoiy jarayonlarini o‗rganadi. Uning predmeti inson hayotining 
ijtimoiy tizimlarini, insonning an‘anaviy va zamonaviy jamiyatlardagi 
hayotini tadqiq qilishdan iborat. Uning aniq obyekti sifatida ma‘lum 
hududda yashab o‗z siyosiy qurilmasi (tashkilotiga) umumiy madaniyati 
va tiliga ega bo‗lgan insonlar guruhi hisoblanadi. 
Madaniy antropologiyaning predmeti inson va madaniyati 
munosabatlarini 
tadqiq 
qilish 
bilan 
chegaralanadi. 
U 
inson 
madaniyatining kelib chiqishi (genezis), tuzilishi (morfologiyasi) va 
taraqqiyoti (xilma-xillik va yuksalishi) muammolarini aniq tarixiy 
sharoitdagi ijtimoiy tashkilotlarda tadqiq qiladi. Bu borada sotsium 
inson va madaniyatning mavjudligini (borligini) ta‘minlaydi. 
Shu bilan birgalikda xorijiy adabiyotlarda: antropologiya, madaniy 
antropologiya va ijtimoiy antropologiya bitta fanning turli nomlari degan 
tushuncha ham mavjud. Ammo har uchala yo‗nalishni diqqat bilan tahlil 
qilinsa, bunday qiyoslash nisbiy va talabga javob bermasligi ma‘lum 

---

13 
bo‗ladi. Amalda ―antropologiya‖ atamasi G‗arbda ham Rossiyada ham 
mavjud va deyarli bir xil ma‘noni angalatadi. 
Fizik antropologiyadan farqli ravishda madaniy antropologiya 
dastlabki paytdanoq insonning jismoniy belgilari emas, uning 
madaniyatini 
shakllanishini 
o‗rgana 
boshladi. 
Uning 
tarixiy 
antropologiya bilan aloqasi dala etnologik tadqiqotlar ma‘lumotlarni o‗z 
kansepsiyalarini tekshirish va tasdiqlash uchun ishlatishidir. Tarixiy 
antropologiya esa o‗z navbatida madaniy antropologiya ma‘lumotlarini 
o‗zining nazariy qarashlarini shakllantirishda qo‗llaydi. 
Tarixiy 
antropologiyaning