Tarixiy taraqqiyot konsepsiyasi

1
 
Бориснёв С
.
В
.
Вестник Военного университета
. 2010. 
№ 
3 (23). 
С
. 81 - 87.
 
2
 А.М.НОВИКОВ, Д.А. НОВИКОВ “МЕТОДОЛОГИЯ” МОСКВА – 2007 62-bet

---

T A D Q I Q O T L A R
 
jahon ilmiy – metodik jurnali
 
 

http://tadqiqotlar.uz/ 

14-son_1-to’plam_May-2023
 
110 
umumlashtirishga o’rganilayotgan obyektning genezisini mazmun mohiyatini 
atroflicha tahlil qilishga imkoniyat yaratadi. Hozirgi kungacha tarixchi olimlarning 
ilmiy-nazariy bilimlarining saviyasi ular bajarayotgan ilmiy tadqiqotlarning sifatiga 
bevosita ta’sir qilishi tabiiy jarayon bo’lib qolmoqda.
“The word theory or "in theory" is sometimes used erroneously by people to 
explain something which they individually did not experience or test before. In those 
instances, semantically, it is being substituted for another concept, a hypothesis. 
Instead of using the word "hypothetically", it is replaced by a phrase: "in theory". In 
some instances the theory's credibility could be contested by calling it "just a theory" 
(implying that the idea has not even been tested) Hence, that word "theory" is very 
often contrasted to "practice" a Greek term for doing, which is opposed to theory”.
3
Ba’zida “Nazariya” yoki “nazariy” iborasi odamlar tomonidan ular o’zlari 
shaxsan sinab ko’rmagan yoki tajribadan o’tkazmagan narsalarni tushuntirisha xato 
foydalanadilar. Bunday hollarda semantic jihatdan u boshqa tushuncha “gipoteza” 
bilan almashtiriladi. Gipotetik so’zining o’rniga nazariy so’zi bilan almashtiriladi. 
Ayrim hollarda nazariyaning haqiqiyligiga shubxa qilish mumkin. Ba’zi hollarda 
nazariyanng ishonchliligini uni oddiy nazariya deb atab uning haqiqiyligini shubxa 
ostiga olish mumkin. ( G’oya hatto tekshirilmaganligini bila turb. ). Oqibatda nazariya 
so’zi ko’pincha “amaliyot’ so’ziga qarshi qo’yiladi.
Nazariya yoki “nazariyada” so‘zi ba’zan odamlar tomonidan avval boshdan 
kechirmagan yoki sinab ko‘rmagan narsani tushuntirish uchun noto‘g‘ri ishlatiladi. 
Bunday hollarda, u semantik jihatdan boshqa tushuncha, gipoteza bilan almashtiriladi. 
"Gipotetik" so'zini ishlatish o'rniga "nazariyada" iborasi bilan almashtiriladi. Ba'zi 
hollarda nazariyaning ishonchliligi uni "shunchaki nazariya" deb atash orqali e'tiroz 
bildirilishi mumkin (bu g'oya hatto sinovdan o'tmaganligini bildiradi).[6] Demak, bu 
"nazariya" so'zi ko'pincha nazariyaga qarama-qarshi bo'lgan "amaliyot" (yunoncha 
praksis, prᾶzís dan) grekcha qilish atamasi bilan qarama-qarshi qo'yiladi.)
Insonniing tafakkuri fikrkash asosida rivojlanadi. Fikrlash esa ma'lum bir tarixiy
voqelikni tasavvur qilishga imkon beradigan qandaydir bir tarixiy dalilni o'rganish 
asosida yuz beradi. Robin Kollingvud shunday ta'kidayi: "Tarixiy fikrlash- bu o'zligini 
anglash funksiyasi yoki vazifasini bajaradigan faoliyat ,tafakkur shakli, u faqat tarixiy 
fikrlashni anglaydigan ongga tegishli"
4
Demak, tarixiy ong tarixiy o'tmishni bilish 
uchun olingan bilimlar asosida shakllanadi.Tarixiy tafakkurni rivojlanishi uchun 
umum e’tìrof etilgan tarixiy taraqqiyot nazariyalarini bilish va ulardan tarìxiy 
taraqqiyot jarayonlarini o'rganishda yoki tahlil qilganda foydalanish ko'nikmasini 
3
David J Pfeiffer. Scientific Theory vs Law. Science Journal (on medium.com). 30 January 2017 
4