MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI “TARIXSHUNOSLIK, MANBASHUNOSLIK VA TARIXIY TADQIQOT USULLARI” yo‘nalishi 1-kurs magistiri JUMANAZAROVA GULRUX TOLIB QIZI MUSTAQIL ISHI Mavzu: Xitoy solnomalarida O’rta Osiyo Kirish - Xitoy va O’rta Osiyo xalqlari o’rtasida juda qadimdan savdo aloqalar yo’lgan qo’yilgan. Buyuk ipak yo’li bunda asosiy yo’l bo’lagan. Ot, choy, ipak, tuya, mato va boshqa narsalar bilan savo qilishgan. O’rta Osiyo tabiati va hayvonot olami Xitoy tarixchilarini qiziqtirib kelgan. O’z kitoblarida bu haqida manbalar qoldirgan.
Xitoy manbalari haqida so‘z boshlashdan oldin shuni alohida qayd etib o‘tish kerakki, ular ham xitoy hukm dorlarining m aqsad va manfaatlarini ko'zlab yozilgan, boshqa xalqlarning tarixi ko‘p hollarda bir taraflama yoritilgan. Lekin, xitoy manbalarida bo'lib o'tgan voqealarning vaqti va joyi, bir-biriga qarshi tuigan qo'shinlaming umumiy soni aniq ko'rsatiladi. Qadimiy O‘zbekistonning uzoq o'tmishdagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o'rganishda quyidagi xitoy manbalari muhim rol o'ynaydi. - Xitoy manbalari haqida so‘z boshlashdan oldin shuni alohida qayd etib o‘tish kerakki, ular ham xitoy hukm dorlarining m aqsad va manfaatlarini ko'zlab yozilgan, boshqa xalqlarning tarixi ko‘p hollarda bir taraflama yoritilgan. Lekin, xitoy manbalarida bo'lib o'tgan voqealarning vaqti va joyi, bir-biriga qarshi tuigan qo'shinlaming umumiy soni aniq ko'rsatiladi. Qadimiy O‘zbekistonning uzoq o'tmishdagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o'rganishda quyidagi xitoy manbalari muhim rol o'ynaydi.
Sima Syan - “ Shi S zi” (“Tarixiy esdaliklar”) xitoy tarixshunoslarining otasi hisoblanadigan Sima Syanning 130 bobdan iborat asaridir. Sima Syan - (taxminan miloddan awalgi 145 yoki 135—86-yillar) Lunm in (hoziigi Shensi viloyati) shahrida saroy tarixchisi Sima Txan oilasida tug'ilgan, mamlakat bo'ylab ko'p sayohat qilgan, otasi vafot etgandan keyin (miloddan awalgi 108-yili) uning o'miga saroy tarixchisi sifatida qabul qilingan. Miloddan awalgi 98-yili imperatorga qarshi chiqib, sarkarda Li Linni himoya qilgani uchun qattiq jazoga tortilib, saroydan quvib yuborilgan. Lekin, u ruhiy tushkunlikka tushib qolmadi va bo'lajak tarixiy kitobi ustidagi ishni davom ettirdi. Ko'p vaqt o'tmay, Sima Syan yana saroyga taklif etildi va imperator Bosh mahkamasi boshlig'i etib tayinlanadi, kitobini yozib tamomlashga sharoit yaratib beriladi. Lining “Shi Szi” nomli asarida Xitoyning qadim zamonlardan to miloddan awalgi I asr boshlariga qadar o'tgan tarixi bayon etilgan. Asarda O'zbekiston, uning 123-bobida xususan Faig'ona va uning qadimiy xalqi hayoti haqidagi qimmatli ma’lumotlar mavjud. “Shi Szi”ning to'la matni olti jild qilib 1959-yili Pekinda e’lon etilgan. Rus tiliga taijima etilib (I.Ya.Bichurin, L.S.Vasilyev, L.S.Perelomov, Yu.L.Krol va boshqalar), 1972, 1975, 1984, 1986-yillari chop etilgan. E.Shavann (1865-1905) tomonidan fransuz tiliga taijima qilinib, 1895- 1918-yilIari 5 jildda bosmadan chiqqan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
