Tarjima tildagi matnning ma’nosini izohlashni oʻz ichiga olgan faoliyat; semantika esa til belgilarining maʼnosi yoki talqini, masalan, ramzlar, soʻzlar, iboralar yoki rasmiy taqdimotlar kabi jihatlarga ishora qiladi

Tarjima – tildagi matnning ma’nosini izohlashni oʻz ichiga olgan faoliyat; semantika esa til belgilarining maʼnosi yoki talqini, masalan, ramzlar, soʻzlar, iboralar yoki rasmiy taqdimotlar kabi jihatlarga ishora qiladi. Yaxshi tarjimonlar matnda ifodalangan xabarni mutlaqo boshqa madaniyat xususiyatlari bilan singdirilgan maqsadli tilga moslashtira olishlari kerak. Ushbu jarayon natijasida qabul qiluvchi tarjima bilan duch kelganini sezmasligi kerak. Shu sababli, har qanday tarjimon faxrlanishi mumkin boʻlgan haqiqiy muvaffaqiyat yakuniy matnni oʻzgarish jarayonidan oʻtgan mahsulot sifatida emas, balki yangi konstruktsiya deb hisoblaydigan oʻquvchining koʻziga koʻrinmaslikdir. Baʼzi hollarda talabalar va hatto professionallar uchun protsedura biroz qiyinlashishi mumkin. Demak, ushbu mavzuda leksik va semantik muammolar tufayli matn tarjimasini bajarishda talabalar tomonidan asosiy muammo va ularning muammolari keltiriladi. Ingliz tiliga tarjima qilishda bir nechta kamchiliklar boʻlishi mumkin. Umumiy darajada, chet tilini oʻrganish jarayonida boʻlgan talabalar tilga koʻra farq qiladigan semantik muammolarni hal qilishlari kerak; bu muammolar terminologik oʻzgarishlar, sinonimiya va antonimiya, baʼzi atamalarning koʻp maʼnoliligi, yozuvda lugʻat va semantikaning kamligidir. Xuddi shunday muammo ham aniqlanganki, bu oʻquvchilarning oʻzlashtirishning pastligi bilan bogʻliq leksika va semantikadagi ana shu toʻsiqlar, yuqorida sanab oʻtilgan boshqa toʻsiqlar bilan bir qatorda matnlarning ma’no va semantikasini taqsimlashdagi oʻzgarishlar, okabulani yaxshi bilmaslik tufayli tarjimalarni amalga oshirish. Chalkashliklar va tilni bilmaslik bilan bogʻliq toʻsiqlarni engib oʻtish uchun talabalarda ushbu koʻrsatkichni yaxshilash strategiyalarini ishlab chiqish zarur. Oʻquvchilarning qoʻyilgan toʻsiqlarni yengib oʻtishlari uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Bu muammoning asosiy sabablari sifatida amaliyot, oʻqish va oldingi tadqiqotlarning etishmasligi, shuningdek mavzularni bilmaslikni koʻrsatishi mumkin va tarjima qilinadigan matnga oid atamalar, maʼno komponentlarining turlicha taqsimlanishi, turlicha qoʻshma soʻzlar maʼnolari, leksik tanloviga koʻra ekvivalent, turli xil soʻzlar bilan hisoblanmaydigan soʻzlar hamda oʻquvchilarda tarjima jarayonini murakkablashtiradigan boshqa sabablar. Tarjimon unga gapirayotgan ovozni matndan tortib olishga harakat qilishi kerak ritmni, modulyatsiyani, uslubning kadensini, ohangini uzatish. Soʻzlarning orqasida koʻp narsa bor, masalan, kinoya, qaygʻu, aks sadolar va nozikliklarning butun majmuasi. Tarjimon shuningdek, sukunatlarni, soʻzlar orasidagi boʻshliqlarni uzatishi kerak. Hamma narsa semantik qiymatga ega. Til jismoniy xususiyatga ega komponent, shahvoniy va boshqa aqliy yoki ideal. Biz ikkalasini ham saqlab qolishga harakat qilishimiz kerak. Albatta, bu leksik-semantik muammolarni tushuning Terminologik alternativalar, neologizmlar, semantik boʻshliqlar, kontekstli sinonimiya va antonimik, semantik qoʻshnilik va leksik tarmoqlar nafaqat oʻquvchi va tarjimonga foyda keltiradi, balki muallifga xotirjamlik keltiradi. Axborot eng maqbul tarzda uzatiladi. Yangi texnologiyalar va ommaviy axborot vositalari (shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar orqali) orqali bizga keladigan anglikizmlar, neologizmlar, kreditlar va transfertlarning katta oqimi ham oʻz ichiga olishi va fonetik va grafik oʻzgarishlarga duchor boʻlishi kerak. Leksik semantikani „soʻz maʼnosini oʻrganish“ deb taʼriflash mumkin, ammo amalda u koʻpincha leksik (yaʼni mazmuni) soʻz maʼnosini oʻrganish bilan shugʻullanadi, aksincha, grammatik (yoki vazifaviy) soʻzlarning maʼnolari. Bu shuni anglatadiki, leksik semantiklar ot, feʼl va sifatlarning ochiq sinflariga va koʻproq „mazmunli“ aʼzolarga qiziqishadi. ergash gap va ergash gap sinflari (masalan, bitdi, lekin emas). Shunday qilib, leksik semantika asosan grammatik soʻzlarning aniqlik va modallik kabi qoʻllanilishidan kelib chiqadigan masalalarni koʻrib chiqishdan ozod qilinadi. Tarjimaning asosiy maqsadi “maʼno” boʻlganligi uchun maʼno nazariyasini oʻrganish juda muhimdir.Semantika tilshunoslikning uni oʻrganuvchi boʻlimidir.Shunday qilib, tarjimada semantika juda muhim rol oʻynashini koʻrishimiz mumkin.Bundan tashqari, leksemalar ham maʼno nazariyasini oʻrganishdir. Ma’no ifodalovchi asosiy gap boʻlaklari: ot, fe’l, sifat va boshqalar.Funksiyali soʻzlar leksemalarni devordagi gʻishtlarni qotib qolishi kabi bir-biriga bogʻlab turadi.Leksemalar tushunchalarni ifodalaydi;vazifali soʻzlar son va koʻplik, oʻtmish kabi grammatik vazifalarni belgilaydi. , hozirgi, kelasi, zamon kabilar.Grammatik vazifalar koʻpincha old qoʻshimcha va qoʻshimchalar yordamida yasaladi.Sodda va birlik maʼnoli leksemalar tarjimon orzusi.Koʻp maʼnoli soʻzlar, koʻp maʼnoli leksemalar chalkashlik keltiribgina qolmay, balki notoʻgʻri tarjima qilishga, xatolikka olib kelishi mumkin. axborot va madaniy gaffes. Ushbu soʻzlarning eng keng tarqalgani omofonlar, omograflar va polisemiyalar sifatida belgilanadi.
Tarjima haqida ilk nazariy fikrlar dastlab qadim Rimda yuzaga kelgan edi. Yunon va lotin tillarini mukammal bilgan Aristotel, Sitseron va Goratsiy tarjima jarayonida soʻz ketidan quvish yaramaydi, ularning maʼno ifodalarini avval tarozida oʻlchab, keyin tarjima qilish maʼqul, degan fikrni bildirganlar. Keyinchalik Italiyada Bartolomeo va Manetti, Fransiyada dyu Belle va Malerb, Angliyada Bekon va Drayden, Germaniyada Gyote va Gumboldt, Rossiyada Lomonosov va Sumarokov tarjima xususida oʻz nazariy tushunchalarini bildirib oʻtganlar.

Xullas, to XX asrga qadar “tarjima” soʻzi muayyan maʼno kasb etib, faqat tarixiy, falsafiy va adabiy asarlar oʻgirmasiga nisbatan qoʻllanilib kelingan, ogʻzaki tarjimonga nisbatan esa turkiyda “tilmoch”, slavyanlarda “tolmach”, nemis tilida “dolmetschen”, ingliz va fransuz tillarida “interpret” atamalari ishlatilgan.

Xulosa qilib aytganda, tarjima va tarjimashunoslik ilmi oʻtgan XX asrda keng taraqqiy etdi, umumfilologik fan tarzida eʼtirof qilindi. Uzoq davom etgan bahs-munozaralardan keyin tarjima nazariyasining lingvistik tamoyillari peshqadamlikni qoʻlga olgan boʻlsa-da, XXI asr boʻsagʻasida nazariya birmuncha tanazzulga yuz tutib, amaliyotdan ortda qola boshladi. Bu fikrni bevosita oʻzbek tarjimashunosligi xususida ham aytish mumkin. Sababi, soʻnggi oʻn-oʻn besh yil ichida tarjima nazariyasi muammolariga bagʻishlangan yirik ilmiy tadqiqotlar yaratilmadi hisob. Yosh olimlar tomonidan himoya qilinayotgan nomzodlik dissertatsiyalari jahon tarjimashunosligi ilmi andozalari darajasida emas. Bir soʻz bilan aytganda, mustaqillik yillari “tarjima amaliyoti bir qadar jonlandi-yu, tarjimaning nazariy asoslari, yoʻnalishlari, istiqbollarini oʻrganish, tadqiq etish birmuncha susaydi” (X. Doʻstmuhammad).