Таркибида терпеноидлар бўлган доривор ўсимликлар ва маҳсулотлар

Dorivor preparatlari. Damlama: mahsulot achchiq ekstrakt va ishtaha 
ochuvchi, o’t haydovchi hamda tinchlantiruvchi yig’ma-choylar tarkibiga kiradi. 
 
Qoqi ildizi – Radices Taraxaci 
 
Qoqi ildizi yer ustki qismi bilan – Radicas Taraxaci cum herba 
 
O’simlikning nomi. Dorivor qoqi – Taraxacum officinalis Web. 
Oilasi. Astradoshlar – Asteraceae
Ko’p yillik, sut-shirali o’t o’simlik. Ildizi kam shoxlangan o’q ildiz. Bargining 
hammasi ildizoldi to’pbargdan tashkil topgan. Bargi oddiy, barg plastinkasi 

---

59 
lantsetsimon, patsimon kesik bo’lib, asos qismiga tomon torayib boradi. Barg 
bo’laklarining uchi barg asosiga qarab yo’nalgan. Gul o’qi tuksiz, ichi kovak, 
silindrsimon, uzunligi 15–30 sm. Gullari savatchaga to’plangan. Savatchaning 
o’rama barglari ikki qator joylashgan, gullarining hammasi tilsimon. Gultojisi 
5 tishli, tilla rangli, otaligi 5 ta, onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. 
Mevasi – uchmali pista. 
May-iyul oylaridan tortib, to sovuq tushgunga qadar gullaydi. 
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot ildizdan, yoki alohida 
ildiz bilan birgalikda o’simlikning er ustki qismidan tashkil topgan.
Ildizi o’q ildiz, shoxlanmagan, uzunasiga burishgan, mo’rt, ustki tomoni 
qo’ng’ir, qari ildizlari esa to’q qo’ng’ir rangda bo’ladi. Ildizi hidsiz, achchiq 
mazaga ega. 
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Spirt va glitserinda yumshatilgan 
ildizni ko’ndalangiga va uzunasiga (tangental) kesib preparat tayyorlanib 
mikroskop ostida ko’riladi. Ildiz ko’ndalang kesimida gruppa holida aylana 
bo’ylab joylashgan yumaloq sut naylarini ko’rish mumkin. Tangental holda 
kesilgan preparatda esa sut naycha shaklida shoxlangan va bir-biri bilan birlashgan 
holda uchraydi. Sut naylari yod ta’sirida sariq – qo’ng’ir rangga, sudan-III eritmasi 
ta’sirida esa (bir oz qizdirilgandan so’ng) qizil rangga bo’yaladi. 
Ildiz tarkibida inulin bor. Inulin borligini Molish reaksiyasi yordamida 
aniqlash mumkin. Buning uchun ildizdan kesib olingan a-naftolning spirtdagi 20% 
li eritmasidan 2-3 tomchi (yoki timol eritmasidan) va kontsentrlangan sulfat 
kislotasidan 2-3 tomchi tomizilsa, inulin saqlaydigan hujayralar binafsha yoki qizil 
rangga bo’yaladi.