Tarmoqlararo dinamik balans modeli Reja: Milliy iqtisodiyotda tarmoqlarning o`rni

Tarmoqlararo dinamik balans modeli
Reja:
1. Milliy iqtisodiyotda tarmoqlarning o`rni.
2. Tarmoqlararo balansning umumiy tuzilishi.
3. Balans modellaridagi matematik bog`lanishlar.
4. Tarmoqlararo balans qismlarining xarakteristikalari.
5. Bevosita moddiy xarajatlar koeffitsiyentlarini aniqlash.
6. Mehnat xarajatlari koeffitsiyentlarini aniqlash.


Tarmoqlararo balans modeli – bu matritsaviy makroiqtisodiy model.
Tarmoqlararo balans modeli – milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini o`z ichiga olgan va optimal proportsiyalarni aniqlaydigan matematik modeldir.
Tarmoqlararo balans modeli yordamida – milliy iqtisodiyotning yalpi mahsuloti aniqlanadi.
Tarmoqlararo balans modelida bevosita xarajatlar – bir birlik mahsulotni ishlab chiqarishga sarflanadigan xarajatlardir.
Tarmoqlararo balansning matematik modeli – bu matematik tenglamalar sistemasidir.
Milliy iqtisodiyot darajasidagi tarmoqlararo balans (TAB) da milliy daromadning yaratilishi va taqsimlanishi, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tarmoqlar o`rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari xamda ijtimoiy mahsulotning ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi o`z aksini topadi. Xalq xo`jaligida mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlanishi tarmoqlararo balansining matematik modeli.

Iste’mol tarmoqlar Ishlab chiqarish tarmoqlari	1	2	3	...	n	Pirovard mahsulot	Yalpi mahsulot
1 2 3 ... n	X11 X21 X31 ... Xn1	X12 X22 X32 ... Xn2	X13 X23 X33 ... Xn3	... ... ... ... ...	X1n X2 n X3 n ... Xn n	Y1 Y2 Y3 ... Yn	X1 X2 X3 ... X n
Ish haqi Sof daromad	v1 m1	v2 m2	v3 m3	... ...	vn mn	vc mc	- -
Yalpi mahsulot	X1	X2	X3	...	Xn	-	X

Balans tuzishda quyidagilarga asoslanamiz:
a) ishlab chiqarish tarmoqlarini i harfi bilan iste’molchi tarmoqlarni j harfi bilan tartiblaymiz; i=1,2,3,...,n; j=1,2,3,...,n.
b) xalq xo`jaligining har bir tarmogi balansda ishlab chiqaruvchi xamda iste’molchi sifatida qatnashadi;
v) ishlab chiqarish tarmoqlariga balansdagi muayyan bir qator, iste’molchi tarmoqlariga esa muayyan bir ustun mos keladi.
X<sub>ij</sub> kattaliklar i-tarmoqda ishlab chiqarilgan va j-tarmoqda iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatini ko`rsatadi.
Tarmoqlararo balansning satrlarida moddiy ishlab chiqarishning har bir tarmogidagi yillik mahsulot xajmining taqsimlanishi o`z aksini topadi. Masalan, 1-tarmoq qatoridagi X<sub>11</sub>, X<sub>12</sub>, X<sub>13</sub>,..., X<sub>1n</sub> kattaliklar elektroenergiya tarmogi mahsulotining shu tarmoqning o`zida, kumir sanoatida va barcha boshqa tarmoqlarda sarflangan mikdorini ko`rsatadi. Elektroenergiyaning moddiy ishlab chiqarishdan tashkaridagi sarflanishi, ya’ni sunggi (pirovard) iste’molni y<sub>1</sub> ko`rsatadi. Pirovard iste’mol shaxsiy (xususiy) va ijtimoiy iste’moldan tashkil topadi.
1-satrdagi barcha kattaliklar yigindisi xuddi 1-ustundagi kattaliklar yigindisi kabi natijaga, ya’ni yil davomida ishlab chiqarilgan elektroenergiya mahsulotining qiymat ko`rinishiga teng bo`lishi kerak:
(1)
Xuddi shuningdek ixtiyoriy olingan ishlab chiqarish tarmogi uchun:
(2)
Tarmoqlararo balans modeli to`rtta qism - kvadrantlardan iboratdir.