«Tasdiqlayman» O’quv ishlar bo’yicha Direktor o’rinbosari

Kon’yunksiya («va»)

A	V	A va V
1	1	1
1	0	0
0	1	0
0	0	0

Diz’yunksiya («yoki»)
A	V	A yoki V
1	1	1
1	0	1
0	1	1
0	0	0

Inkor etuvchi

A A emas

1 0

0 1

Bilimlar omborini yaratishning asosini axborotlar, qoidalar va dasturlar tashkil etadi. Ularning dinamikasini ko’zdan kechiradigan bo’lsak, axborotlar sust, qoidalar vositachi, dasturlar esa faol faoliyat ko’rsatadi. Foydalanuvchining maqsadi ular vositasida bilimlar omboridan yangi bilim olishdir.

Hozirgi kunda bilimlar omboridan amaliyotda foydalanish, tinimsiz rivojlanmoqda. Mantiqiy-lingvistik modellardan foydalanish, avtomatlashgan tizimlar bir so’z bilan aytganda «sakrab» o’zgarishiga olib kelmoqda va «intellektual interfeys»ni yaratish imkonini bermoqda. «Interfeys» («interface») ikki so’z «inter»-xalqaro va «face»-hodim, shaxs degan so’zlar birikmasidan olingan bo’lib, universal tarjimon ma’nosini anglatadi. U muloqot vositalari, bilimlar ombori va dasturchi tushunchalarini o’zida mujassamlashtiradi. Interfeys yordamida kompyuter bilan bevosita muloqot qilish imkoniyatiga ega bo’linadi. Ekspert tizimlari yordamida kompyutyerda mavjud bilimlardan foydalangan holda murakkab tizimlardagi jarayonlarni anglash, tashxis qilish, yechimlarni qabul qilish, turli ishlarning rejalarini, farazlarini ishlab chiqish va tekshirish, shuningdek, matematik modellarni ishlatish murakkab bo’lgan hollarda ma’lum yechimlarni va qoidalarni ishlab chiqish mumkin bo’ladi.

Bilimlar omborini unda qo’llaniladigan interfeysga ko’ra shartli ravishda uchga ajratish mumkin.

Birinchisi—intellektual axborotli tizimlari. Bu tizim orqali ish joyidan turib bilimlar omboridan kerakli axborotni izlash va tarmoq kutubxonalaridan foydalanishi mumkin.

Ikkinchisi—hisoblash-mantiqiy tizimlar. Ular yordamida modellarning murakkabligiga qaramasdan boshlang’ich ma’lumotlar asosida boshqarishning ilmiy masalalarini rejalashtirish va loyihalashtirish masalalarini hal qilish mumkin.

Uchinchisi—ekspert tizimlar. Ekspert tizimlar—xulosa chiqarish qoida va mexanizmlari yig’indisiga ega bo’lgan bilimlar omboridan o’z ichiga olgan sun’iy intellekt tizimi.

Intellektual axborotli izlash tizimlari muloqotni tabiiy tilga juda yaqin ko’rinishda olib borish imkonini beradi.

Hisoblash-mantiqiy tizimlar esa dasturlarni to’plashni tashkillashtirish prinsipiga asoslangan.

Intellektual interfeysning asosiy yutuqlariga bilimlar omborining keng tarqalishi, ma’lumotlarning dasturlardan ajratilishi va kompyuter bilan ishlashda muloqotning yangi tartibi hosil bo’lganligi kiradi.

Intellektual interfeysni boshqacha nom bilan ham atash mumkin. Masalan, foydalanuvchi interfeysi yoki foydalanuvchi muhiti (vositasi). Uning vazifasi xotiradagi axborotlar va foydalanuvchining qulay muloqotini ta’minlashdan iborat.

Foydalanuvchi interfeysini yaratishda quyidagi bosqichlar amalga oshiriladi:

1. 
   Axborotlar (ob’yektlar) bilan amallarni bajarish, fayllar bilan ishlash va jarayonlarni amalga oshiruvchi buyruqlar tilini yaratish;
   
2. 
   Axborotlar (fayllar) va barcha tashqi qurilmalarning yagona buyruqlar tizimini tashkil etish;
   
3. 
   Axborotlar kiritish va chiqarish dasturlarining universalligi, foydalanishning soddaligi, ihchamligini ta’minlash;
   
4. 
   Xotiradagi ma’lumotlarni tahlil qilish va qayta ishlash imkoniyatlarini yaratish.
   

Hozirgi zamon jamiyatida axborotlar oqimi kun sayin ko’paiyb bormoqda. Ayniqsa, bozor iqtisodiyoti sharoitida ba’zi turdagi axborotlarning dolzarbligi yanada oshmoqda. Masalan, jahon bozoridagi bir barrel neftning bahosi qancha yoki bir tonna oliy sifatli paxtaning narxi qancha, kabi savollarga tez va to’g’ri javob topish katta ahamiyatga ega bo’ladi.

Bilim olish va bilim berish sohasida ham jiddiy o’zgarishlar ro’y bermoqda va bu sohadagi axborotlar ko’pchilikda qiziqish o’yg’otmoqda. Xullas, biror sohada tez va qisqa vaqt ichida eng kerakli bilimlarni o’zlashtirish, ya’ni bilimlar bozoridagi munosabatlar jiddiy o’zgardi.

Bu borada pedagogik dastur vositalarini tuzish va undan dars jarayonida foydalanish bilim olish sifatini tubdan o’zgartiradi. Shunday ekan, darsdagi o’quv materialini tushuntirishdan boshlab, uyga vazifalarni berishgacha bo’lgan barcha jarayonlarni avtomatlashtirish ehtiyoji tug’iladi.

Pedagogik dastur vositalarini tuzish uchun qanday texnik uskunalardan foydalaniladi?

Pedagogik dastur vositalarini shartli ravishda uchta: uskunaviy dastur vositalari, nazorat qilish dastur vositalari va o’rgatishni takomillashtiruvchi dastur vositalari kabi asosiy guruhlarga ajratish mumkin.

Uskunaviy dastur vositalari foydalanuvchining qandaydir bir yo’nalishdagi masalalarni yechishga mo’ljallangan dastur qobiqlaridir (masalan, Power Point dasturi). Bunday dasturlar o’qituvchi tomonidan ma’lumotlar omboridagi ma’lumotlarni qayta ishlagan holda ma’lum darslarni yaratish (savol va javoblar to’plamini ifodalash, chizma va rasmlarni hosil qilish hamda harakatlantirish, ovozli va rangli effektlarni namoyish etish) imkonini beradi.