Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor, professor Teshaev O. R

13. Motivatsiya
Davolovchi jismoniy tarbiya - jismoniy mashqlarning organizmga ta'sir etish mexanizmini, turli kasalliklarda davolash, asoratlarining oldini olish va organizmning qarshiligini oshirish maqsadida qo‘llanilishini, davolash va reabilitatsiya davrida DJTning harakat tartibotlarini, vosita va shakllarini to‘g‘ri tanlashni va qo‘llashni o‘rgatadi.
Hozirgi kunda yurak-qon tomir kasalligi o‘lim va nogironlikning asosiy sababchisi bo‘lib qolmaqda. Har yili bu kasallikning soni va og‘irligi o‘sib bormoqda, u ko‘p hollarda yoshlarda, aynan ishlashga moyil yoshda uchramoqda. Yurak-qon tomir kasalliklardan ayniqsa yurak ishemik kasalligi (stenokardiya, miokard infarkti) e'tiborga loyiqdir, chunki u yurak mushaklarining o‘tkir yoki surunkali disfunksiyasi bilan bog‘liqdir. Ko‘p hollarda bu kasalliklar belgisiz kechishi mumkin. Hozirgi kunda yurak-qon tomir kasalliklarining ko‘payishi va yosharib borishi, bu kasallikni kompleks davolashga va kasallikning oldini olishga katta e'tiborni qaratishga oilb kelmoqda.
Xozirgi kunda turli terapevtik kasalliklarni, davolash va oldini olish jarayonlarida o‘z vaqtida reabilitatsion dasturlarni tanlash va tavsiya etish vrachning asosiy vazifasi bo‘lib hisoblanadi. Shifoxona va ambulator sharoitida bemorlarni kompleks reabilitatsiyasida, organizm sistemalari va ichki organlarining turli kasalliklarida va patologik oldi holatlarida organizmga ta'siriga asoslangan holda davolovchi jismoniy tarbiya usullarini qo‘llash muhim ahamiyatga ega.


14. Tashqi va ichki fanlararo bog‘liqlik:
DJT fani bo‘yicha ta'lim berish vertikal integratsiya bo‘yicha normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya, ichki kasalliklar propedevtikasi, gorizontal integratsiya bo‘yicha bioximiya, fakultativ terapiya, travmatologiya va ortopediya, jismoniy tarbi va shifokor nazorati fanlari bilan uzviy bog‘langan.
15. Mashg‘ulot mazmuni
15.1. Nazariy kismi
DJTning o‘ziga xos xususiyatlari yoki davolash usullari:
-DJT tabiiy biologik davolash usulidir. Bunda davolash jarayonida tabiiy bo‘lgan harakatlar va tabiiy omillardan foydalaniladi;
-butun davolanish jarayonida bemorlar faol ishtirok etadilar;
-DJT patogenetik davolash usulidir. Jismoniy tarbiya vositalari yordami bilan kasalliklrning patogeneziga ta'sir ko‘rsatiladi. Masalan : bronxial astmada bronxlarning torayishi (spazmi) kuzatiladi. Beriladigan maxsus mashqlar yordamida bronxlarning torayishiga ta'sir etib, yo‘qotiladi. Bunda o‘pka ventilyasiyasi oshiriladi, drenajlovchi nafas mashqlari yordamida turib qolgan sekretlar haydaladi;
-DJT nospetsifik davolash usulidir. Davolash maqsadida beriladi-gan mashqlar spetsifik ta'sir qilish bilan bir vaqtda, organizmning umumiy reaktivligi,modda almashinuv jarayonlari,organlarning qon bilan ta'minlanishlarini kuchaytiradi;
-DJT funksional davolash usulidir. Patologik jarayonning rivojlanishi hisobiga organ va sistemalarning funksional holatlarida buzilishlar kuzatiladi. DJT vositalari bilan buzilgan funksional holatlar yaxshilanadi va tiklanadi. Masalan : jarohat vaqtida singan suyaklarga gips qo‘yiladi, bunda yaqin bo‘lgan ikki bo‘sh bo‘g‘im fiksatsiyalanadi. Natijada uzoq vaqtga qo‘yilgan gips bo‘g‘imlardagi harakatlarni chegaralaydi, ularning qon bilan ta'minlanishi buziladi va mushaklar atrofiyaga uchraydi. Bemorlarga beriladigan jismoniy tarbiya vositalari bu holatlarni kamaytirishga, yo‘qotishga va funksiyasini yaxshilashga va qisqa vaqt davomida tiklashga qaratiladi. Davolovchi gimnastika muolajasi gips qo‘yilgan birinchi kundan boshlab ochiq joylarga, bo‘sh bo‘g‘imlarga beriladi. Gips olinganidan so‘ng har xil mashqlar beriladi (tuzatuvchi, mexanotera-piya, muvozanatga, koordinatsiyaga va h.z) va ular yordamida buzilgan funksiyalar yaxshilanadi va tiklanadi.

Davolovchi jismoniy tarbiyaning ta'sir mexanizmlari:

1.Neyro-reflektor-gumoral ta'sir – jismoniy mashqlar nerv retseptorlarining nospetsifik qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib hisoblanadilar. Ular nerv retseptorlariga ta'sir etib, markazga intiluvchi yo‘l orqali MNSga boradilar. U yerda gipofiz-gipotalyamus sistemasi orqali o‘tib, retikulyar formatsiya va po‘stloq ostida joylashgan har xil markazlarga ta'sir etib, impulslarni o‘zgartirilgan holda markazdan qochuvchi nerv yo‘llari orqali patologik o‘chog‘iga qaytib tushadi va quyidagilarga olib keladi:
-qon va limfa aylanishi yaxshilanadi;
-modda almashinuv jarayoni faollashadi;
-biologik aktiv moddalarning ajralishi kuchayadi;
-regeneratsiya va reporatsiya jarayonlari yaxshilanadi;
-to‘qima trofikasi yaxshilanadi.
Bunday ta'sirlar natijasida og‘riq susayadi va qoladi, yallig‘lanish holatlari kamayadi, spazmalitik ta'sirni yuzaga keltiradi.
2.Kompensator (to‘ldiruvchi) ta'sir – bunda organizmdagi patologik o‘zgarishlar o‘rni to‘ldiriladi va patologik jarayonning avj olib ketishining oldi olinadi. Masalan : nafas organlari kasalliklarida, nafas jarayonida ishtirok etuvchi mushaklarga mashqlar beriladi, ya'ni diafragmaga, qovurg‘alar oralig‘iga, yelka kamariga, orqa mushaklariga. Hazm organlari kasalliklarida qorin oldi mushak pressiga mashqlar, tos tubi organlari kasalliklarida oraliq va anus sfinkteriga mashqlar va h.z.
3.Trofik ta'sir – qo‘llanilayotgan jismoniy tarbiya vositalari ta'sirida tomirlar kengayadi, qon aylanishi yaxshilanadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, natijada jarohatlangan joyning trofikasi yoki oziqlanishi yaxshilanadi.

Davolovchi jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi:

1.Jismoniy mashqlar
2.Tabiatning tabiiy omillari
3.Davolovchi massaj
4.Mehnat bilan davolash
Jismoniy mashqlar.
Jismoniy mashqlar DJTning asosiy vositasi bo‘lib hisoblanadi.