Tasdiqlayman” О’quv ishlari prorektori

Тўхтатилган қудуқда температуранинг тақсимланиши
Тўхтатилган қудуқда температуранинг тақсимланишини ундаги суюқликни ўзоқ вақт тинч сақлагандан сўнг аниқлаш лозим бўлади. Қрида бўйича, тўхтаб турган қудуқда температуранинг тақсимланиши (восита ўлчаш йўли билан аниқланади.
Амалий ҳисоблар учун температуранинг чуқурлиқда ўзгаришини қуйидаги формула бўйича аниқлаш мумкин:
t_x=t_қат-(L-x) (III.39)
бунда t_х — х чуқурлиқдаги температура, ⁰С; t_қат — L чуқурлиқда жойлашган қатламдаги температура, ⁰С; Г — ўртача геотермиқ градиент, град/м қуйидаги формула бўйича аниқланади:
Г=( t_қат- t_н.қ)/(L-h_н.қ) (III.40)
бунда: t_н.қ- нейтрал қатламнинг температураси, °С; h_н.қ — нейтрал қатлам чуқурлиги, м.
Қуп йиллиқ мутлоқ зона мавжуд бўлганда геотермиқ градиент қуйидаги формула бўйича аниқланади:
Г=( t_қат -t_м)/(L-h_м), (III.41)
бунда t_м — мўзлаган грунт температураси, °С; h_м — мўзлоқ зонанинг щетқи чегараси чуқурлиги, м.
(111.41) формуладан фақат кўп йиллиқ мўзлоқ зонанинг пастқи чегарасининг геотермиқ градиентини аниқлаш учун фойдаланилади.
Кўп йиллиқ мўзлоқ зонада геотермиқ фадиентни қуйидаги фор­мула бўйича баҳолаш мумкин:
Г=( t_м- t_н.қ)/(h_м- t_н.қ). (III.42)
Қудуқ ишлаётган пайтда қатламдаги температуранинг ўзгари­шини қуйидаги формула бўйича аниқланади

бунда t_қат t_t моc равишда қатлам ва қудуқ туби температураси, ⁰С; D_i - қатламдаги Жоул-Томсон коэффициенти, ⁰С/(кгс/см²); R_қ,
R_қ — мос равишда чегара ва қудуқ радиуслари, м; р_қат р_т — мос равишда қатлам ва қудуқ туби босими, кгс/см²; Н— қатламнинг тешилган қалинлиги, м; G — газнинг умумий сарфи, кг/соат; хажмий сарфи маълум бўлганда қуйидаги формула бўйича аниқланади:

— газнинг нисбий зичлиги; Q — газнинг хажмий сарфи, минг м Усут (0°С да); С_ги. — қатлам шароитида газнинг иссиқлик сиғими, ккал/кг °С; II.7-бандга мувофиқ, аниқланади; — ишлатиш бошлангандан бери қудуқнинг ишлаган вақти, соат; С_и.с. — тоғ жинсларининг хажмий иссиқлик сиғими, ккал/м^{3 0}С.
Умуман тоғ жинсларининг иссиқлик сиғими С_и.с. кам ўзгаради ва қуруқ жинслар учун 0,18 дан 0,20 ккал/кг °С гача ўзгариб туради. Намлиқ билан туйиниш жинсларнинг иссиқлик сиғимининг ортишига олиб келади. Амалий ҳисоблар учун жинсларнинг намлиқ билан туйинганлигини ҳисобга олган ҳолда С_и.с. 0,3 ккал/кг °С га ёки 700 ккал/м³ "С га тенг деб қабул қилинади.
Тоғ жинсларининг иссиқлик ўтқазувчанлиги, худди иссиқлик сиғими сингари, нафақат жинсларнинг хусусиятларига, балқи унинг нам билан туйинганлигига ҳам боғлиқ. Жинсларнинг иссиқлик ўтқазувчанлиги унинг скелетининг зичлигига боғлиқ ҳолда III.9-расм бўйича аниқланади.
Намликнинг иссиқлик ўтқазувчанлиқ коэффициентига таъсири ни Ш.10-расм бўйича аниқланадиган тўзатиш коэффициентига қупайтириш билан ҳисобга олинади. Тўзатиш коэффидиенти нинг намликка таъсирини аниқлашда намликнинг хажмий фоизи жинснинг ғоваклигига тенг деб қабул қилинади.

6-маруза