Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли

U=D-I+S-O  
Bunda: 
U-asosiy ishlab chiqarish fondlarining 
buzilishi yoki to’la yo’qotilishida zararining umumiy summasi; 
D-sug`urta bahosi bo’yicha mulkning haqiqiy qiymati; 
I-mulkning jismoniy eskirish summasi; 
S-mulkni qutqarish va uni tartibga keltirish bo’yicha xarajatlar; 
O-keyinchalik foydalanish uchun yaroqli bo’lgan mulk qiymati. 
Aylanma ishlab chiqarish fondlari bo’yicha zararni aniqlash uchun quyidagi 
formula qo’llaniladi: 
U=D-O+S  
Bunda: U-zararning umumiy summasi; 
D-sug`urta holati davrida mulkning haqiqiy qiymati; 
O-mulkdan foydalanish uchun yaroqli va qolgan qimat; 
S-mulkni qutqarish bo’yicha va uni tartibga keltirish bo’yicha xarajatlar. 
Tabiiyki sug`urtalashdan maqsad ko’rilgan zararni qoplash hisoblanadi. 
Buning uchun eng avvalo tarif stavkalarini bilish kerak. 
Tarif stavkalari sug`urta puliga nisbatan belgilanadi. 
Tarif stavkalari juda ko’p va xilma xil. Ularni quyidagicha guruhlarga 
ajratish , tarmoqlashtirish mumkin: 

---

34 
1.Sanoat va boshqa xo’jalik tarmoqlari bo’yicha. Bu tarmoqlar tarif jihatdan 
3 guruhga bo’linadi: 
1)neft va kimyo, metallurgiya sanoati; 
2)tog` sanoati, atom energiyasi; 
3)mashinasozlik, qurilish, oziq-ovqat sanoati. 
Stavkalar tarmoqlar xillari bo’yicha 0,2 dan 0,15% ga tarmoqlanadi. 
Yong`inga qarshi sug`urtalanganda yana bir foiz qo’shiladi. 
Korxonalar mol-mulkini sug`urtalashda qo’llaniladigan tarif stavkalari
2.2.2-jadval 
№ 
Sug`urta hodisalari turlari 
1 
guruh 
korxonalar 
2 guruh 
korxonlar 
1 
Favqulodda tabiiy ofatlar 
0,3 
0,3 
2 
Yong`in 
1-1,5 
0,8-1 
3 
Mol-mulkni o’g`irlash 
1-1,5 
1-1,5 
4 
Transport vositalarini o’g`irlash 
2 
2 
5 
Yo’l transport hodisasi natijasida transport 
vositalarining shikastlanishi 
2 
2 
Manba:
17
Jadvaldan
sug`urta 
hodisalari 
turlaridan 
Yong`inga 
qarshi 
sug`urtalanganda ushu jadvaldan foydalaniladi. 
2.Mol-mulkning to’la yoki qisman sug`urtalanishi bo’yicha: Bunda mol-
mulkning hammasi emas, balki bir qismi sug`urtalansa asosiy tarif stavkasiga 1 
foiz qo’shiladi. 
3.Mol-mulkning bir necha sug`urta hodisalaridan sug`urtalanishi bo’yicha: 
Masalan: trasport vositalari bo’yicha tarif stavkasiga 2 foiz va har bir boshqa 
sug`urta hodisasi uchun yana 0,5 foiz qo’shiladi. 
Ana shu stavkalar asosida sug`urta hodisasidan ko’rilgan zarar uchun 
qoplama xisoblanadi. 
Sug`urta stavkalari quyoidagicha: 
17
Суғурта иши.Маъруза матни. Ш. Мамажонов, Д. Инамова.

---

35 
2.2.3-jadval