Tashishlarni tashkil etish va transport logistikasi” kafedrasi “texnik ijotkorlik asoslari” fanidan ma’ruzalar kursi andijon-2021-yil

O`zbekistonda ilmiy muassasalar turlari va ularning asosiy vazifalari

O`zbekistonda bir qancha ilmiy tadqiqot institutlari mavjud bo`lib, bu institutlarning xar biri o`zining ilmiy yo`nalishlari bo`yicha tadqiqot ishlari olib borishadi.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi e`lon qilinganidan so‘ng ilmiy-tadqiqot ishlarining tashkiliy tarkibi qayta ko‘rib chiqilib, zaruriy islohotlar o‘tkazildi. Bizning mamlakatimizda ilmiy-tadqiqot ishlarining olib borilishida quyidagi tarkibiy tizimlar ishtirok etadilar:
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Fan va Texnologiyalar markazi.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi va uning bo‘limlari.
Tarmoqlar bo‘yicha ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot institutlari.

Oliy o‘quv yurtlari.

Ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladigan alohida tarkibiy tuzilmalar.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi Oliy Attestatsiya Komissiyasi.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan tarkibiy tuzilmalarning har biri oldiga aniq belgilangan vazifalar qo‘yilgan bo‘lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining fan va texnologiyalar markazi mamlakatimizda olib boriladigan tadqiqotlarning barcha asosiy tashkiliy moliyaviy ishlarini boshqarib boradi, fanning istiqbolli yo‘nalishlarini rejalashtiradi, muvofiqlashtiradi va davlat byudjetidan mablag‘ bilan ta`minlanishini tashkil etadi va bajarilishini nazorat etib boradi. Bundan tashqari, zarur hollarda fan va texnikaga oid qonunlar bo‘yicha Oliy Majlisga, muhim qarorlar bo‘yicha Vazirlar Mahkamasiga kerakli takliflar kiritadi.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi (1.1-rasm) mamlakatimizda fundamental va amaliy tadqiqotlar yo‘nalishida olib boriladigan ilmiy izlanishlarni muvofiqlashtirib boradi, ularning amaliyotga joriy etilishiga ko‘maklashadi, ilmiy jamoalar o‘rtasidagi aloqalarni tashkil etadi, xalqaro ilmiy aloqalarni o‘rnatadi va shunga o‘xshash vazifalarni amalga oshiradi.
Fanlar Akademiyasining bo‘limlari va tarmoqlar bo‘yicha ixtisoslashgan institutlari fan(lar)ning konkret sohalari va yo‘nalishlari bo‘yicha kompleks ilmiy-tadqiqotlar olib boradilar, ularning ishlab-chiqarishga tadbiq etilishida ishtirok etadilar, ilmiy kadrlar tayyorlaydilar, turli ilmiy anjumanlar tashkil etadilar va o‘tkazadilar; mustaqil ravishda o‘z yo‘nalishlaridaga tadqiqotlar uchun investitsiyalarni davlat byudjetidan tashqari manbaalardan jalb etish bo‘yicha ishlarni amalga oshiradilar.
Oliy o‘quv yurtlarida birinchi darajadagi vazifa yuqori malakali bakalavr va talaba kadrlar tayyorlash bo‘lsa, keyingi o‘rindagisi ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishdir. Oliy o‘quv yurtlarning ko‘p sonli va yuqori malakali olimlari fan va texnikaning barcha ustivor yo‘nalishlarida samarali ilmiy izlanishlar olib boradilar.
Ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladigan alohida tuzilmalar qatoriga turli tayanch stansiyalari, uchastkalar, maxsus sharoitlarda tadqiqot ishlari olib boruvchi ko‘chma ekspeditsiyalar va shu kabilar kiradi; bunday tuzilmalar o‘ziga xos sharoitlarda ishlaydi, ba`zan maxsus topshiriqlar asosida izlanishlar, tekshirishlar va kuzatuvlar olib boriladi.
Oliy Attestatsiya Komissiyasi fanning tasniflangan yo‘nalishlari bo‘yicha ilmiy ishlar natijalari asosida himoya qilinuvchi dissertatsiyalar himoya qilinishini, shu jumladan, ixtisolashtirilgan Ilmiy Kengashlarning tarkibini tashkil etadi, tasdiqlaydi, ularning ishni nazorat etadi, ilmiy darajalar va unvonlar beradi va boshqa tashkiliy ishlarni bajaradi.
Xozirgi, butun dunyo mamlakatlari iqtisodiy notekis rivojlanayotgan davrda, ularning taraqqiy etilganlik darajalaridan qat`iy nazar ishlab chiqarishda asosiy ro`l o`ynaydi. Buning sababi xammaga ma`lum bo`lgan ishlab chiqarishda insonning og`irini yengil qilibgina qolmasdan, ishlab chiqarishning barcha tarmoqlari uchun xayotiy zarur bo`lgan xom ashyo etishtirib berishida xamdir.
Zamonaviy jamiyatda xar bir shaxs tarakkiylashib borayotgan fan va texnikaning o`sib borayotgan ta`siri ostidadir. Ilm, fan va texnika xozirgi davrga kelib shunchalik tezlashib rivojlanib bormoqdaki, uni tangentsial funktsiyaga qiyoslasa bo`ladi. Yaqin yaqindagina faraz xam qilish qiyin bo`lgan narsalar bugungi kunda shubxa keltirmaydigan voqiylikka aylanmoqda.
Zamonaviy sanoat yoki qishloq xo‘jalik korxonalarida (ularda) xar xil fanlar yutuqlari qo`llaniladigan texnikalar ishlamoqda va buning aksini tasavvur xam qilib bo`lmaydi. Xattoki ishlab-chiqarish texnologik jarayonlari, ularni tashkillashtirish va bajarishlarda xam ko`plab fan yutuqlari qo`llanilmoqda.
Bugungi kunda xalqning ”Ilm xayotning xaqiqiy tarkibiy elementi bo`lib qolsa edi” degan orzusi to`liq amalga oshdi. Bunga sanoat texnikalari va mashinalari, xozirgi xar xil ko`rinishdagi transportlar, televizor, radio, xavo telefoni va sanab oxiriga yetib bo`lmaydigan shu kabi narsalar misol bo`la oladi.

Hay’at kollegiyasi FA Hay’ati Bosh ilmiy kotib FA Vitsa prezidenti FA Prezidenti G V A FA TARMOQ (SOHA) BO`LIMLARI B Ixtisoslashgan ITI Ixtisoslashgan ITI Ixtisoslashgan ITI LAR LIM BO` BO` LIM LAR BO` LIM LAR Laboratoriyalar Stansiyalar poligonlar Tayanch uchastkalar

1.1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining tarkibiy tuzilishi
Zamonaviy muxandis, ayniqsa ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash bo`yicha ilm - fan natijalarisiz biron ish qila olmaydi. Masalan zamonaviy sanoat texnikalaridan foydalanish murakkab ishlarni bajaruvchi sanoat dastgohlari, ularning ishlatish xossalarigina emas, ularning texnik qarovi va ta`mirlanishdagi jami jarayon ilmiy talablarga javob berishi shart, ular ilmiy asosda tuzilib bajarilishi zarur. Bu ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashda mexnatni ilmiy uyushtirish demakdir.
Bo`lg`usi, xattoki bugungi injiner o`z mexnat faoliyatida ko`plab marta xar xil ishlab chiqarish xamda sanoat texnikalarini sinash, tadqiqotlar olib borishlariga to`g`ri keladi. Shuning uchun xam u xozirgi zamonning o`zidayoq kechiktirmasdan nazariy va amaliy ilmiy tadqiqot ishlarini uyushtirish va olib borishda ko`nikmalar xosil qilishlari kerak. Shulardan kelib chiqib bo`lg`uvsi injenerlarni zamonaviy jamiyatda ilmiy tadqiqotning moxiyati va uyushtirilishi bilan strukturasi, asosiy metodlari va shular kabi boshqa keng qamrovli japxalari bilan tanishtirish zarurdir. Bulardan tashqari ilmiy ijodiy izlanish asoslari fanining maqsadi tajribaviy ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish, ularning natijalarini analiz qilish, nazariy xulosalar bilan taqqoslash, tadqiqot natijalarini rasmiylashtirish, xayotga tadbiq etish, tadqiqot mobaynida kelib chiqishi mumkin bo`lgan foydali model ixtiro va kashfiyotlarga patent olishga talabnoma tuzish va ularning xuquqiy asoslariga o'rgatishdir.

3.