Tashkent university of information technologies named after muhammad al-kharezmi independent work

1
Filiallar
2	Talaba
3	Dekanat
4	Fakultet
5	Hodimlar

1.2 Jadval

Filiallar obyektining hususiyatlari

ID	Filiallar	Hududi	Tizimi	Guruhlar soni	Talabalar soni
1
2

1.3 Jadval

Talaba obyektining hususiyatlari

ID	F.I.Sh	Hududi	Telefon raqami	Kursi	Guruhi
1
2

1.4 Jadval

Dekanat obyektining xususiyatlari

^ID	Xodimlari soni	Yo’nalishlar taqsimoti	Dekanat hududi	Xodimlar maoshi
1
2

1.5 Jadval

Fakultet obyektlari xususiyatlari

ID	Xodimlari soni	Fakultet tartib raqami	Fakultet hududi	Fakultet nomi
1
2

1.6 Jadval

Xodimlar obyektlari xususiyatlari

ID	F.I.Sh	Yoshi	Yashash manzili	Lavozimi	Telefon raqami
1
2

Quyidagi rasmda aloqalar (obyektlar orasidagi munosabatlar)ning korinishi keltirilgan

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.

1.1 rasm “Oliy ta’lim muassasasi” obyektli modeli elementlari orasidagi obyektli munosabatlar.

Modelni qurishda “aloqa mavjud obyektni, jarayonni yoki hodisani,

abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bolib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar toplamidan qiymatlar qabul qilinadi.
“Mohiyat – aloqa modelidagi boglanishlarga, ikki mohiyat ortasidagi har bir boglanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).
Loyiha haqidagi axborot diagramma korinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – tortburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yonalishsiz qirralar bilan boglanadi.
“Mohiyat – aloqa modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida tola axborotga ega bolish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini toldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan song lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.
Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.
Bu model diagramma ko„rinishda bo„lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.
Vazifalar
1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variantga muvofiq mavzu uchun mohiyat aloqa diagrammasini yarating.
2.Predmet soha bo`yicha ob‘yektlarni aniqlang.
3.Tanlangan ob'ektlarining atributlarini aniqlang.
4.O`b‘yektlar o'rtasidagi bog`lanishni aniqlang.
5.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).

Nazorat savollari:
1. Predmet soha tushunchasiga tarif bering.
2. Mohiya-aloqa modeli deganda nimani tushunasiz?
3. Mohiyat-aloqa modelida asosiy elementlar tushunchasini aniqlang.
4. Mohiyat-aloqa modeli ma`lumot bazasi strukturasi qanday aniqlanadi?
5. Mohiyat-aloqa modeli diagrammasi qanday tasvirlanadi?
2-Laboratoriya ishi.
Mavzu: Relyatsion ma`lumotlar bazasini loyihalash.
Ishdan maqsad: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modeli uchun jadvallar tizimini ishlab chiqishni o`rganish va ob`yektlarni bog`lanish munosabatlarini tahlil qilish.
Masalani qo`yilishi: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidagi barcha ob`yektlarni relyatsion modelini ishlab chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:

1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1 munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.

2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.
3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta nusxasi mos keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob`ektning bir nechta nusxasi mos keladi.
4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday munosabat o’rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.
Yuqoridagilarga tayangan holda ob`yektlarni yaratib olamiz (PS bo`yicha).

Relyatsion yondashuv asosiy tushunchalari:

1.Ma’lumotlar toifasi – relyasion MB saqlanadigan ma‘lumot qiymatlari;
2.Domen – domenlar ma‘lumotlarni ayrim asosiy turlarini aniqlash orqali o‗rnatiladi;
3.Atributlar – jadval ustunlar nomlari;
4.Bog’lanish – relyation so’zidan olinib munosabatni bildiradi; 5.Birlamchi kalit – bu kalit tashqi MB bilan bog’lanishni o’rnatish uchun xizmat qiladi. Relyatsion MB munosabatlarni o`zaro bog`langan to`plamidir. Har bir munosabat kompyuterda fayl ko`rinishida tasvirlanadi.Vanihoyat shunday qilib quyida ko’rib chiqqan barcha o’rganganlarimizni pastdagi misollar orqali ko’rib chiqamiz.