Ташкил этилмаган ташлама лар киради. Улар корхоналарнинг тозалаш қурилмалари билантўла таъминланмаганлиги, материалларни ташиш тўғри ташкил этилмаганлиги, хомашёларнисақлашқоидаларигаетарлиамалқилинмаслигинатижасидаҳосилбўлади

Саноат ташламаларининг кимёвий таркиби ёнилғи турига (қаттиқ, суюк, газсимон) вауни ёндириш усулларига кўра турлича бўлади. Кўмир, нефть, газ ёнилғилари ёнганда турлисабабларигакўратўлаёнмайди.Шунингучунсаноаткорхоналариданатмосферагакаттамиқдорда чала ёнган заррачалар (қурум, кул, чанг) ва зарарли газлар (углерод қўш оксиди),углеводородлар, олтингугурт бирикмалари, олтингугурт (II) оксиди, азот оксидлари чиқади.Қуйидаги расмларда Ўзбекистон Республикаси худудида жойлашган саноат корхоналариданатмосферагаташланадиганчиқиндиларнингсолиштирма миқдорларикелтирилган.
Саноаткорхоналариташламаларинииккигуруҳга бўлишмумкин.Биринчигуруҳга
«ташкил этилмаган ташлама»лар киради. Улар корхоналарнинг тозалаш қурилмалари билантўла таъминланмаганлиги, материалларни ташиш тўғри ташкил этилмаганлиги, хомашёларнисақлашқоидаларигаетарлиамалқилинмаслигинатижасидаҳосилбўлади.Иккинчигуруҳга ташкилэтилганташлама»лармансуб.Бундайташламалармахсустутунмўрилари,дудбўронлар, вентиляция тизимлари кабиларни ташкил этиш орқали камайтирилади. Айниқса,кимё, металлургия, нефтниқайта ишлашсаноати ва қурилиш материаалари ишлаб чиқаришкорхоналарининг ташламалари жуда хавфли. Токсик моддалар инсон организмига ҳаво орқаликириб, шу ондаёққонга сўрилади. Уларнинг хавфлилик даражаси ошқозон-ичак тракти орқалибўладигантаъсирданбирнечамартакучлибўлади.
Қораваранглиметаллургиякорхорналаричанг,олтингугуртгази,углеродваазотоксидлариниҳавогачиқаради.Алюминийсаноатиэсаатмосфераҳавосинифторбиланифлослантирувчиманбаҳисобланади.
Америкаолимларимаълумотларигакўра,цементзаводларидабиртоннацементмаҳсулотини ишлаб чиқариш мобайнида тахминан 100 кг. цемент чанги ҳавога чиқарилади.Цемент заводлари жойлашган ҳудудлар ҳавосининг ифлосланишикорхона атрофидаги 1000метргачабўлганминтақанингтупроқваўсимликларқопламиникучлидаражадаишданчиқишига олиб келади. Цемент чанглари тупроқ устида йиғилиб, унинг ичигача кириб борадива тупроқ юзасида ўзига ҳос техноген қатлам шаклланади.Иссиқлик электр станциялариданолинадиган электр қуввати асосан кўмир, мазут, газ каби ёнилғилар ёнишининг ҳосиласидир.Масалан,бирквт/соатэлектрқувватиолишучун290-350граммкўмиркеракбўлади.Табиийки,тошкўмирнингёнишинатижасидаучувчанчанг,қурум,кулпайдобўлади.Бумураккаб аралашмалар заҳарли газлар билан бирга атмосфера ҳавосига тарқалади. Тошкўмиртаркибидаги олтингугурт ёниш жараёнида сульфид ангидридига айланади,у эса ўз навбатидаҳавохавзасигатушиб,униифлослантиради.Моддаларёнишиданҳосилбўлганюқоридаражали ҳарорат аланга атрофида ҳаводаги азот билан бирикиб тажаввузкор азот оксидигаайланади.Атмосфераҳавосигаучибчиқадиганисгазивауглеводородларсалмоғиёнилғи(кўмир) ёндирилаётган жараёнга боғлиқ бўлади. Тошкўмир қанчалик тўла-тўкис ёнса,чиқиндимоддаларшунчаликкамбўлади.Маълумотларгақараганда,1000мВтқувватгаэгабўлганиссиқликэлектростанцияларийилдавомида3800тоннатурлитаркиблизарарличиқиндиларниатмосферагачиқарибташлайди.Шунингдек,биртоннатошкўмирёнгандаҳавога 83,4 кг. олтигугурт оксиди, 44,1 кг. азот оксиди, 374 кг. чанг, 1,1 кг. ис гази, 0,4 кг.углеводородларва0,01кг.альдегидларажралиб чиқади.
Ўзбекистонреспубликасиҳудудидажойлашган2600данортиқкорхоналарданйилига
164мингтонна150турдагиифлослантирувчимоддаларҳавогачиқарибюборилмоқда.Улардан 87%и республиканинг асосий саноат потенциали ҳисобланган Тошкент, Қашқадарё,Бухоро, Фарғона, Навоий вилоятларида жойлашган корхоналар хиссасига тўғри келади.1987йилдасаноаткорхоналаритомониданатмосферагаташланганчиқиндилармиқдориреспубликада аҳоли жон бошига 150-211 кг. ни ташкил қилган бўлса, 1996 йилда Ўзбекистонбўйичаатмосферагатурғунваҳаракатланувчиманбалардан1,8миллионтонназарарлимоддалар ташланган. Бу кўрсаткич 1991 йилдагидан 2 миллион тонна, 1995 йилдагидан эса 165мингтоннакамдемакдир.Табиатнимуҳофазақилиштадбирлариниамалгаоширишнатижасидажами32,7мингтонначиқиндиташланиб,шунданишлабчиқаришцехлари,участкалариваобъектларинитухтатибқўйишҳисобига3,58мингтоннаташламаларқисқарган. (Келтирилган маълумотларда атмосферага авиация, темир йўл, дарё транспортлари,ҳайвон сақлаш мажмуалари, шахсий иситиш печлари, чиқиндихоналарни ёндирилиши, каръерчангларивабошқаифлослантирувчиманбаларданчиқариладиганташламаларҳисобгаолинмаган) Умумийифлослантирувчиташламаларининг53%ниуглеродоксиди,15%иниолтингугурт ангидриди ва 15% ини юқори токсиклик ҳоссасига эга бўлган моддалар, 8 % иниуглеводородлар,5%иниқаттиқмоддаларва 4%иниазотоксидлариташкилқилади.
Турғунманбаларданатмосферага150данзиёдзарарлимоддаларчиқарибюборилмоқда.Шулардан84%иниТошкент(300мингтонна),+ашқадарё(214мингтонна),
Бухоро(99мингтонна),Фарғона(57мингтонна)ваНавоий(47мингтонна)вилоятларидажойлашганкорхоналархиссасигатўғрикелади.
Ноқулайметеорологикшароитларнатижасидаатмосферадачиқиндигазларконцентрацияси ошиб бориб, қалин токсик туманлар ҳосил бўлишига сабаб бўлмоқда. Токсикмоддаларнинг тўпланиши ҳисобига оғир хасталиклардан нобуд бўлиш холлари кузатилмоқда.Ҳавони ифлослантирувчилар умумий толиқишни, иш фаолиятини камайтиришни, йўтал, бошайланиши, овозни бўғилиши, ўпка ва кўзнинг турли касалликларини, организмнинг умумийзаҳарланишини,организмникасалликларгақаршикурашишқобилиятинисусайишиникелтирибчиқаради.Йирикшаҳарларҳавосидасаноатташламалари,автомабилларданчиқадиган газлар: қурум, кул, тутун, чанглар ўзига ҳос қуёш спектрининг ультрабинафшақисминиатмосферанингқуйиқатламларигаетибкелишиниқийинлаштиради.Масалан,Париж шаҳридан унча узоқда жойлашмаган саноат корхоналари ҳудудларида ультрбинафшанурлар 0,3 % ни, узоқда жойлашган завод ва фабрикалар ҳудудларида эса 3,0 % ни ташкилқилади.Ультрабинафшанурларнингетишмовчилигиболалардарахитваавитаминозкасалликларини ривожланишига сабаб бўлмоқда. Кимёвий моддаларнинг инсон организмигамутаген,концероген,аллерген,атеросклеротик,эмбриотоксиквахаттожинсиймутациятаъсирлари аниқланган. Пестицидлар мунтазам меъёрдан 3-4 ва 9 марта кўп қўлланилганҳудудлардаюрак-томиртизиминингкасалланишдаражаси1,2ва2,2мартаошганлигимаълум. Ўсимликларни ҳимоя қилишда қўлланиладиган кимёвий воситалар билан жигар васийдикйўлларикасалликлариникелибчиқишиўртасидаўзвийбоғлиқликмавжуд.Келажакда пестицидларни ишлатиш натижасида болаларнинг нобуд бўлиши, аҳоли ўртасидабронхит, бронхиал астма, авитаминоз ва бошқа касалликларни кескин ортиб бориши башоратқилинмоқда.Бронхит,бронхиал астма,ўпка, юрак-томир касалликларинингкелиб чиқишсабабикўпхоллардаатмосфера ҳавосинингифлосланишидандир.
АтмосфераҳавосинингчиқиндиларбиланифлосланишиХХасрданэътиборантезсуръатлар билан борганлиги қайд этилган.Катта шаҳарларда атмосфера ҳавоси таркибидагичанг миқдорини ҳар хил бўлиши шаҳарларни озодалигига, кўкаламзорлаштирилганлигига,саноат корхоналарининг катта-кичиклигига ҳамда уларни шаҳар ҳудудида жойлашганлигигабоғлиқ.Ҳавонингчанглиёкитуманлибўлишивауларнингқуёшрадиациясигатаъсиришаҳармуҳитиниўзгартирибюборади,ҳавоҳаракатинисекинлаштиради,унингнисбийнамлигини камайтириши ҳам мумкин. Шаҳарни қуюқ туман босиши ҳам хавфлидир, чункитуман томчилари таркибидаги заҳарли моддалар инсон организмига киргач, салбий таъсиркўрсатади.Жумладан,нафасйўлларинингшиллиққабатларинияллиғлантириб,турликасалликларни келтириб чиқаради. Шундай туманли кунларда беморларнинг аҳволи кескинёмонлашади. Масалан, сурункали бронхит, эмфизема, тумов касалликларига дучор бўлганбеморларўзларини ёмон хисқиладилар. Атмосфераҳавосидаги чангзаррачалари инсонорганизимиганохуштаъсирқилади.Чангларнингасоратиулартаркибидагикимёвиймоддаларнинг биологик фаоллигига, табиатига, физик жихатигабоғлиқ бўлади. Масалан,ҳаводагичангтаркибидақўрғошин,маргимуш,марганец,кадмий,фтораэрозоллариорганизмга тушиб, сурункали касалликларни пайдо қилади. Жумладан, камқонлик, флюороз,полиартрит,полиневриткабикасалликларкелибчиқади.Айниқса,радиоактивликҳусусиятига эга бўлган чанглар ўта хавфлилиги билан ажралиб туради. Радиоактив чангларнақадархавфлиэканлигиниЧернобильфожиасиваСемипалатинскполигониасоратларимисолида кўришмумкин.
Заҳарлибўлмаганйирикдиаметрличангзаррачаларикўзвабуруннингшилиққабатларига тушиб, уларни жарохатлайди, яллиғланиш жараёни бурунда, томоқда, кекирдакдава бронх найларида кузатилади. Бундай холлар ўткир ва сурункали ринит, ларингит, фарингит,трахеит, бронхит ёки трахеобронхит, ларинготрахит каби касалликларни келтириб чиқаради.Нафасйўллариорқалиўпкагакварцчангларитушсапневмокониозкасаллигини,электрстанцияларданчиқадиганқурумлартаркибида14,9-19,7%атрофидакремнийқўшоксидимоддасинингбўлишиэсасликозкасаллигиникелтирибчиқаради.
Атмосферадагизарарлиқўшимчаларқуёшнингультрабинафшанурларинитутибқолади.Йирикшаҳарлардақуёшнингтўғринурланишинисекинлаштиради.Атмосфераҳавосиниифлосланишиунингэлектрикҳоссаларини,ионтаркибиниўзгаришигаолибкелади.
Америка қўшма штатларининг бир қатор штатларида ўтказилган кузатиш натижалари шуникўрсатадики, барча тадқиқот ўтказилган шаҳарларда яшовчи болаларўртасида ҳавоси анчатоза бўлган районларда яшовчи болалардагига нисбатанўпка касаллиги кўп кузатилади.Бухолинсонорганизмигаолтингугуртгазивасульфатларнингзарарлитаъсирибиланизохланади. Барча мамлакатларда ўпка эмфиземаси билан оғриганлар сони ошиб бормоқда,аллергиккасалликларўсмоқда.Бунингасосийсабабисаноаткорхоналариданчиққанташламалардир. Дунё бўйича инсонларнинг 10 фоизи аллергенлар таъсирига учраган. Рак-ўтган асрнинг касаллигидир. Бу ҳам атмосфера ҳавосида катта миқдорда концероген, мутагенватеротогенмоддаларнингмавжудлигибиланбоғлиқ.Полицикликароматикуглеводородлар(ПАУ)ҳамкаттахавфтуғдиради.Атмосфераҳавосиниконцерогенуглеводородларбиланифлосланишивасаноаткорхоналари,транспорт,шаҳарсозликниривожланишиўртасидаўзвийбоғлиқликмавжуд.Ҳавоситозақишлоқжойларидараккасаллиги билан касалланиш шаҳарлардагидан, айниқса, катта шаҳарларидагидан анча паст.Ўпка раки билан касалланиш эхтимоли айниқса, чекувчи шаҳарликларда чекмайдиган қишлоқаҳолисигақараганда10мартаюқори.
Атмосфераҳавосиниифлосланишиҳайвонларни,қушваҳашоратларнинобудбўлишига сабабчи бўлади. Ишлаб чиқариш короналаридан ташланадиган фторидлар таъсиридабирқатормамлакатлардаасаларилар,қўйлар,йирикшахлиҳайвонларвауйпарран-даларинингёппасигақирилибкетганлигиҳисобгаолинган.Ҳавотаркибидафторконцентрациясини юқорилиги инсон ва ҳайвонлар тишларининг тез тўкилиб кетишига сабаббўлиб,уларнинг овқат хазм қилиш органлари ва умуртқа суякларини касалланишига олибкелади.Шунингдек, ўлган ҳайвонларни сўйиб ички аъзолари ўрганилганда, кўпинча нафасолишйўлларинишикастланишикузатилган.Чорваҳайвонларинингнаслберишвамахсулдорлигини пасайиб кетишига, ҳашоратларни жумладан, асаллариларни камайишига, сувхавзаларида балиқларни нобуд бўлишига ҳам ҳавонинг фтор бирикмалари билан ифлосланишисабаб бўлиши мумкин. Ветеринария хизмати ходимлари маълумотларига кўра, қўй ва йирикшохлиҳайвонларалюминийзаводлариданчиқадиганфторитданзаҳарланади.Уларҳавоорқали тупроқ ва ўтлоқларга тушади. Бундай яйловларда боқилган ҳайвонлар фторли кахексиябиланкасалланади.
1980йилларнингбошларидақўшниТожикистондаалюминийзаводиниишгатуширилишибиланЎзбекистоннингСурхондарёвилоятигақарашликўпгинатуманларидаэкологикжихатдантангаҳволвужудгакелди.Заводатмосферагакўпмиқдордафторливодород, углерод оксиди, олтингугурт гази, азот оксидларини чиқариб ташлаган. ВодийнингюқориқисмидаТожикистоннингЎзбекистонбиланчегарасидажойлашганзаводнингчиқиндилари тоғдан водий томонга эсадиган шамол билан бирга Республиканиннг чегарадошбўлганСухондарёвилоятинингСариосиё,Узун,Денов,Олтинсойтуманлариҳудудидгатарқалган. Фторли водороднинг чорва моллари ва полиз экинларига салбий таъсири ошибборган.Зикр этилган ҳудудларнинг баъзи хўжаликларида помидор, қарам, бодринг ва узумкабисабзавотвамеваларҳосилдорлигиникамайиши,ипакқуртиданпиллаетиштиришнипасайишикузатилган.Анорвахурмоларсифатигажиддийтаъсиркўрсатган,аҳолисаломатлиги ёмонлашган. Швецарияда ҳам ана шундай завод атрофида боқилган махаллийаҳоличорвамолларинингтўртданучқисми9йилмобайниданобудбўлганлигимаълум.Франция ва Италиянинг бир қатор районларида атмосферанинг доимий димиқиши натижасидатутбаргитаркибидафтормиқдоринингмеъёрдан20мартаортибкетганлигианиқланган.Бундайбаргларбиланбоқилганипакқуртлариниэсаипакҳосилқиладиганелимсимонмоддалар ишлаб чиқарадиган аъзоларининг ишдан чиқиши кузатилган. Саноат чиқиндиларитаркибида фторитлар ва арсенитларни бўлиши, асалариларни кўп қирилиб кетишига сабаббўлади. Йирик шохли қора молларни мишяк билан заҳарланиши оқибатида улар баданидаяралар кўпаяди. Дунёнинг аксарият мамлакатларида атмосфера ҳавосини олтингугурт газлари,мишяк ва симоб билан зарарланиши натижасида ёввойи ҳайвонлар, жумладан, жайронлар,кийиклар,қуёнлар,фазанвабошқапаррандаларнинобудбўлганлигитўғрисидакўплабмаълумотлармавжуд.
Ўсимликлар учун ҳавони ифлослантирувчи олтингугурт, фтор бирикмалари, углеродоксиди,хлорвауглеводородларўта зарарлидир.Уларқишлоқ хўжалигиваўрмонларга,боғлар ва паркларга катта зарар етказади. Фотосинтез жараёнини бузади,ўсимликларни ўсиши варивожланишинисекинлаштирадиваохир-оқибатдауларқурийди.Жудаозмиқдордагиолтингугуртангидридиҳамўсимликларгатаъсиркўрсатишианиқланган.Донлиўсимликлардан арпа ва сули, полиз экинларидан карам, кўкатлар, редиска бундай газларга энгсезгирҳисобланадилар.Атмосфераниифлосланишиоқибатидакартошка,қандлавлагиси,помидор, нўхат, тамаки, ер ёнғоқ, соя, люцерна, узум, апелсин каби экинларнинг ҳосилдорлигикамаяди.Кўплабмеванавлариҳавониортиқчагазланганлигиданбаргларикичраяди,эртакунда баргларини ташлаб юборади. Моддалар алмашинувининг бузилиши ҳисобига кейингийиллардауларниўсишиваҳосилқилишисекинлашади,сифатибузилади.Атмосфераҳавосиниифлослантирувчимоддаларнитирикорганизмларгаваўсимликларгатаъсириниўрганган илмий тадқиқот муассасаларининг маълумотлари шундан гувохлик берадики, ранглиметаллургиякорхоналарижойлашганҳудудларатрофидаетиштирилганбуғдойнингҳосилдорлиги40-45%га,таркибидагиоксилэса25-35%гакамаяди,крахмалэсааксинчаошади.Бундайкорхоналаржойлашганҳудуднинг25-50км.радиусдагиермайдонларидаетиштирилган полиз экинлари ва картошка таркибида С витамини миқдори кескин камаяди.Ҳавога олтингугурт, фтор ва мишьякли ташламалар чиқарадиган саноат корхоналари атрофидажойлашган ўрмонлар сезиларли даражада шикастланади, манбага яқин жойлардаги дарахтларқурийди.
Баргларичангвақурумлардансувдаювилгандарахтлардакечадиганфотосинтезжараёнианчаюқори(4,155-4,372 г/м³)бўлади.Барглариювилмагандарахтлардакечадиганфотосинтез3,022-3,245г/м³ниташкилқиладиёкитахминан25%гакамаяди.Ифлос-лантирувчи манбадан 350 метрузоқликда жойлашган дарахтларнинг ҳар бир квадрат метрбарглари юзаси 95-129 миллиграмгача чанг ва қурумларни тутиб қолади ва вақт ўтиши биланёмғирнатижасидаювилади.Баргларгачангйиғилишиўсимликларнингтуригабоғлиқваривожланишдавридавомидаўзгарибтуради.+айиндарахтиэнгкўпчангтутибқолишҳусусиятига эга. Унинг барглари юзаси бир сутка давомида 0,85-0,99 г/м³ чангни(ок акация эса0,57-0,6г/м³)тутибқолади.
Ҳар йили Ўзбекистон ҳудудида жойлашган манбалардан ҳавога 4 миллион тоннага яқинзарарли моддалар қўшилмоқда. Уларнинг ярми углерод оксидига, 15 фоизи углеводородларга,14 фоизи олтингугурт қўш оксидига, 9 фоизи азот оксидига, 8 фоизи қаттиқ моддаларга ва 4фоизга яқини ўзига ҳос ўткир заҳарли моддаларга тўғри келади. Арид иқлимли минтақадажойлашганЎзбекистонРеспубликасидатез-тезчангбўронлариниқўзғатибтурувчи,атмосфераничангтўзонгабулғатувчи+орақумва+изилқумсаҳроларидекйириктабиийманбалар мавжуд. Сўнгги 30-40 йил мобайнида Орол денгизинингқуриб бориши туфайлиунингқуригантубиданчангватузкўчадиганяна бирманба пайдо бўлди.
Ўзбекистон Республикасининг Олмалиқ, Охангарон, Андижон, Бухоро, +ўқон, Навоий,Самарқанд,Фарғона ваЧирчиқкабисаноатлашганшаҳарларидафторидлар,қўрғошин,бенз(а)пирин, олтингугурт қўш оксиди, углерод ва азот оксидлари, хлор ва фторли водородлар,азотқўшоксиди,аммиаквачангмиқдорирухсатэтилганчегаравиймиқдор(РЭЧМ)дан^{юқорилигичақолмоқда.Ўсимликларучунбундайгазларайниқса,SO}2^{вачангянадазарарлидир. ҲаводагиSO}2^{ни ўсимликлар учун токсиклик даражаси инсонлар учун кўзда}тутилганмеъёрдан(0,5мг/м³)25мартаюқори.
Ҳавонинггазтаркибиниўзгаришигегиеникнуқтаиназарданхавфлиҳисобланади.Ҳавода қандайдир нохуш хид сезилса ва у нафас йўллари орқали организмга кўпроқ кирибқолса, албатта касаллик содир бўлади. Шундай газлар ҳам борки, улар ўта заҳарли бўлишигақарамай,сирахидибўлмайди.Жумладанисгазиниинсонсезаолмайди.Кўпинчашаҳарҳавосига саноат корхоналари жуда кўп турли ҳусусиятли хидсиз ва хидли газ аралашмаларичиқарибташлаши мумкин.Каттаиндустриалшаҳарларгакирибкелингандаҳавотаркиби,унинг мусаффолиги бузилганлигини сезиш мумкин. Масалан, Олмалиқ, Чирчиқ, Навоий вабошқашаҳарларҳавосинингтаркибидаўнваунданзиёдгазлармавжуд.Уларсаноаткорхоналаридан, автотранспорт воситаларидан ажаралиб чиқадиган зарарли газлардир. Ҳавотаркибидаги зарарли газлар тўғридан-тўғри нафас йўлларига кириб, ўпканинг алвеолаларига вақонгаўтади,ёҳудшилиққабатидагинамликларбиланбирикиб,унияллиғлашимумкин.Ўзбекистондаолибборилганилмий-тадқиқотишларинатижаларинишунитасдиқлайдики, заҳарли газлар кўпинча ёши ўтган кишиларга, шунингдек, ёш болаларга анча кескин таъсирэтади, улардакасалликлар хийла оғир кечади. Маълумотлар шаҳар аҳолиси ўртасида нафасйўллари касалликларини тарқалиши билан атмосфера ҳавосининг ифлосланиши орасида ўзвийбоғиқликмавжудлигиникўрсатади.Саноаткорхоналарижойлашганшаҳарлараҳолисиўртасидатурликасалликларкўплабучрайди.Шуниҳамайтишкеракки,шаҳарҳавоситаркибидазаҳарлимоддаларкамбўлсада,лекинсурункалиравишдамавжудлигитурлихасталикларникелиб чиқишигаолиб келади.
Хуллас, атмосфера ҳавосининг зарарли газлар,қурум, туманлар билан ифлослани- шиўз навбатида мазкур ҳудуддаяшовчи кишилар организмига асоратли таъсир кўрсатмасданқолмайди.ЎзбекистонРеспубликасигидрометеорологиямарказиберганмаълумотларгақараганда, Олмалиқ ва Фарғона, шунингдек, Навоий ва +ўқон шаҳарлари ҳавосининг зарарлимоддаларбиланифлосланишибўйичаэнгифлосҳаволишаҳарларгуруҳигакиради.Ўзбекистонда турғун манбаларданҳавога ташланадиган чиқиндилар 1.3 млн. тоннага етди.Жумладан,сульфатангидриди535.8минг,углеводород 427минг,азот оксиди94.1минг,қаттиқ заррачалар 317.4 минг тоннани ташкил этади. Ана шу зарарли моддалар асосратиданЎзбекистон шаҳарларида умумий касалликлар 1.5 баробарга бронхиал астма эса 20 фоизгаортган.Болалар организминингюқумликасалликларигақарши курашишимконияти25-37фоиз пасайиб кетганлиги кузатилади. Чирчиқ шахрида қон касалликлари билан оғриганлар 4.7баробар, эндокрин безлар касаллиги 1.9 баробар, қон босимининг ошиши 4.5 баробар, юракишимиякасаллиги2.2бараварортганлигимаълум.Фарғонашахрида1982-1988йиллармобайнида нафас йўли касалликлари жуда ошганлиги аниқланган. Сурхондарё вилоятинингСариосиёдарасиҳудудидагиТожикистоннингМирзоТурсунзодашахридажойлашганалюминий заводи чиқиндиларининг асорати туфайли бу ерда чақалоқлар туғилгач, бир ёшгаетмайнобудбўлишхолатлари1.5марта,туғма касалликларэса1.8марта кўпайган.
Қуйидаги жадвалда газсимон ташламаларни тозалаш учун мўлжалланган қурилмалар тавсификелтирилган.