Таянч докторант, Р. М. Янгибоев тфд проф, Б. Х. Баймуратов

ТАНДАЛАШ
таянч докторант, Р.М.Янгибоев
тфд. проф, Б.Х.Баймуратов

Xozirgi kunda barcha ishlab chiqarish korxonlari zamonaviytandalash nashinalari bilan jihozlangan.

Prof. E. Sh. Alimboev va prof. A. B. Ishmatovlar ipak iplarni tandalashda gardishli g’altakdan ipni chuvatishda ballonda hosil bo’lgan taranglikni quyidagi formuladan aniqlashni tavsiya etadi:
,
Bu yerda: T₀-ballonning yuqorigi va oxirgi nuqtasidagi ipning tarangligi; T_x-ballonning maksimal uzoqlikdagi nuqtasidagi ipning tarangligi; -ipning yuqorigi burchagidagi egilish burchagi; -ipning texnik massasi; Z-ipning chuvatish nuqtasidan yo’naltiruvchi ko’zchasigacha bo’lgan masofa; r-ballon radiusi.
,
Bunda: -ballon hosil qiluvchi ipning tarangligi. [1]

Prof. E.D. Efrimov bobinadan tandalashda taranglik qo’zg’almas shaybali taranglovchi qurilmadan so’ng quyidagi formulada ifodalaydi:

,
Bu yerda: -taranglovchigacha bo’lgan taranglik; -forforga ipning shqalanish koeffitsienti; -shaybaga ipning ishqalanish koeffitsienti; -ipning qurilma korpusidan o’tishda aylanib o’tish burchagi; -fosfor barmoqdan aylanib o’tish burchagi; 𝛾-qurilmadan chiqishda yo’naltiruvchidan aylanib o’tish burchagi; Q-shayba og’irligi.
Hisoblashdan so’ng shu formulani Efremov quyidagi ko’rinishga keltirdi:

Zamonaviy tandalash mashinalarida taranglik tanda romlarida barcha iplar uchin bir xil miqdorda beriladi. Manyovrli tansalash jarayonida rezina va polyester iplari birgalikda o’raladi. Natijada barabanga nuqsonli o’raladi.
Bu nuqsonlarni bartaraf etish uchun quyidagi vazufalarni bajarishimiz lozim.

1. 
   Mahalliy basalt iplarini tandalash jarayonini muqobillashtirish.
   
2. 
   Barabanga o’ralayotgan piltaning bir tekisda o’ralishini ta’minlash
   
3. 
   Manyovrli tandalashda rezina va poliyester iplarining tarangligini me’yorlashtirish.
   

Ushbu ish “TMT” kafedrsi laboratoriyasida zamonaviy piltalab tandalash BENINGER mashinasida, tandalash ishlari bajarildi. Bazalt iplarini tandalashda taranglikni muqobillash muhim muammodir. Bazalt iplarini tandalashda tandalash tezligi turli qiymatlarda bajarildi. Tezlik oshgan sari iplarning tarangligi ortib boradi va uzilishi ko’payadi (1-jadval). Bizga ma’lumki tandalash romlari barcha iplarga bir xil taranglik beradi
Bazalt iplarini tandalashda asosiy muammolardan biri bu ip taranglovchi moslamalardan o’tganda ipga shikast yetishi va flamentlarga ajralib ketishidir. Bu muammoni bartaraf etish uchin iplar tarangligini kamaytirishimiz kerak. Ip tarangligini kamaytirsak piltalar zichligi kamayib ketadi. Buning uchun tandalash tomlarida qo’chimcha taranglik beruvchi moslama o’rnatishimiz lozim. Taranglovchi moslamaga shunday talab qo’yishimiz kerakki iplarga shikast yetkazmagan holda taranglikni ta’minlab berishi lozim. Romda bobina va taranglovch shaybalar orasiga yo’naltiruvchi o’rnatilib bu yo’naltiruvchidan iplar ma’lum burchak ostida o’tkaziladi. Yo’naltiruvchi moslamaning burchagi oshgan sari ipning tarangligi ham mos ravishda ortib boradi. Natijada ip turiga mos taranglik rostlanadi.
Tandalash tezligi, iplarni tarangligini rostlash natijasida sifatli o’rama olishimiz mumkin bo’ladi.
Manyovrli tandalash jarayonida esa turli hossadagi iplarni tandalash kerak bo’ladi. Bu esa sifatli o’rama olishni qiyinlashtiradi. Rezina va poliyestr iplarini tandalashda rezina cho’zilishini hisobiga barabanga sifatsiz o’raladi. Buni bartaraf etish uchun rezina iplariga qo’shimcha taranglovchi moslama o’rnatiladi.
Quyidagi jadvalda turli iplar uchun tezlikni va taranglikni o’zgarishi keltirilgan.
1-jadval

Тезлик, м/мин	Резина	Полиэстер	Пахта	Базальт
50	23	15	12	60
100	30	16	14	65
150	34	18	15	67
200	34	20	16	69
250	34	21	18	70
300	38	22	19	73
350	39	23	20	75
400	41	24	21	78
450	42	25	22	82
500	43	26	23	85

4. 
   Rezina iplari uchun qo’shimcha taranglovchi moslama o’rnatish kerak bo’ladi.
   

5. 
   Manyovrli tandalashda poliyestr iplari re
   

Adabiyotlar

1. 
   B.X.Boymuratov “To‘qima hosil qilish jarayonlari nazariy asoslari” Toshkent, TTYeSI 2022y. 330-b
   
2.