Tayorlagan: Boqijonov Azizbek
Download 19.02 Kb.
|
Azizbek fiz
|
Mavzu: Dia, Para va Ferromagnetizm tabiati. Tayorlagan: Boqijonov Azizbek Qabul qilgan: Tulakova Saida Reja: Magnetizm nima: Diamagnetizm: Paramagnetizm: Ferromagnetizm tabiati: Magnetizm (magnit soʻzidan) — elektr toklarning oʻzaro taʼsiri, toklar va magnitlar yoki magnit momentga ega bulgan jismlar orasidagi mavjud oʻzaro taʼsir jarayonida sodir buladigan hodisalar. Bu taʼsir magnit maydonga bogʻliq. Magnit maydon esa mikrozarralar (elektron, proton, neytron) ning elementar magnit maydoni tufayli paydo boʻladi. Mikrozarralarning magnit maydoni ularning tuzilishiga va maʼlum yoʻnalishidagi tartibli harakatiga bogʻliq. Elektr va magnetizm hodisalarining o'zaro uzviy bog’liqligi, parranda pati va hayvon junining qahraboga, temir qirindilarining magnitga tortilishi kabi oddiy fizik jarayonlar orqali,butun Yevropaning eng yuksak zehn zakovat egalarining farazlarida mavjud edi. Ilmiy adabiyotlarda po’lat ignaning elektr uchqunlari bilan magnitlanib qolganligi hamda, kompas magnit strelkasining chaqmoq ta’sirida magnit xususiyatidan mosuvo bo'lganligi haqida faktlar allaqachon mavjud edi. Galvanizm bo’yicha risolasida (1804 yil) Aldini, Volt ustuni tufayli magnitlanib qolgan po’lat igna haqida, Romanozi esa, magnit strelkasining Volt ustuni ta’sirida magnitsizlanib qolganligi haqida yozgan edi. Lekin, bu faktlarning barchasi tasodifiy kuzatuvlar shaklida bo’lib, ular umumlashtirilmagan va mufassal yoritilmagan edi. Orbital mexanik momentni aniqlash Yerning magnetiklik xususiyati Har bir jism maʼlum miqdorda magnit xususiyatiga ega. Shuning uchun jismlarning magnit xususiyatlarini urganishda magnetiklar degan tushuncha kiritilgan. Yer, Quyosh va yulduzlar ham magnit xususiyatiga ega (q. Yer magnitizmi). Magnit maydon kosmik fazoda ham mavjudligini kosmik zaryadli zarralarning harakatida koʻrish mumkin. Magnetizm hodisalarining kosmik fazodan mikrozarralargacha taalluqli boʻlishi ularning fan va mexnikadagi ahamiyatining nihoyatda kattaligini bildiradi. Jismlarning magnit xususiyatlari Magnetizmga ega atomlarning tabiati va ular oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir harakteri bilan aniqlanadi. Odatda, jismlar Magnetizmi elektron vayadro Magnetizmlaridan farqqiladi. Magnetizm orbital va spin Magnetizmga boʻlinadi. Kimyoviy elementlarning Mendeleyev davriy sistemasipa joylashishidan ularning magnit xususiyatlarini aniqlash mumkin. Mas, inert gazlarning atom elektron qobiqlarining magnit qismlari yoʻq, chunki elektron qobiqning orbital va spin magnit momentlarining yigʻindisi nolga teng . Ishqoriy metallarda atom, elektron orbital momenti nolga teng boʻlgani uchun, ularning magnit qiymati valent elektronning spin momenti qiymatiga teng . Magnetiklik xususiyatiga ega bo’lgan moddalar o’zaro di va para magnetiklik xususiyatiga ega bo’lishadi. Bu esa ularning magnatikligidan dalolat beradi. Moddalarning magnit maydoni Tokning magnit maydoni Hozirgi kunda, har qanday maktab laboratoriyasida, o’rtasidagi teshikdan elektr simi o’tgan karton qog’ozga temir qirindilarini sochib, «elektr qarama qarshiligi uyurmasi» hodisasini namoyish qilish orqali, oddiy maktab o’quvchisi ham Ersted tajribasini oson takrorlashi mumkin. Lekin, Erstedgacha bo'lgan hamda, Erstedning o’zi faoliyat yuritgan davrda bu narsaning mohiyatiga erishish oson bo’lmagan. Ersteddan avval ham, elektr tokining magnit xususiyatlarini aniqlashga urinishlar ko’plab bo'lgan. Masalan, rus fizigi Petrov, batareya qutblarini temir va po’lat plastinalari bilan ulab, tokning magnit xususiyatini «tutib olmoqchi» bo’lgan. Petrov o’zining tajriba xonasida bir necha kunlab vaqt o’tkazib, biroq aniq natijaga erisha olmagan. Shuningdek boshqa usul va vositalar bilan mazkur hodisani aniqlashga urinishlar haqida ma’lumotlar bor, biroq, elektr tokining magnit xususiyatlarini birinchi bo’lib to’liq o’rganib chiqqan va batafsil ilmiy tahlil yordamida yoritib bergan olim bu baribir Ersted bo’ldi.DIAMAGNETIZM (dua… va magnetizm) — tashqi magnit maydoniga joylashtirilgan moddada shu maydon induksiyasi vektoriga qaramaqarshi yoʻnalishda magnitlanganlik vujudga kelishi. Diamagnetizm hodisasi hamma moddalarda sodir boʻladi, lekin u bir vaqtning oʻzida kuzatiladigan paramagnetizm yoki ferromagnetizm hodisalariga nisbatan se-zilmasligi mumkin. Diamagnetizm ta'rifi: Diamagnetizm shundan iboratki, ba'zi moddalar atomlaridagi elektron magnit momentlar bir-birini bekor qiladi va birlashgan magnit moment nolga teng. Biroq, tashqi magnit maydon ta'sirida elektronning orbital harakati o'zgaradi va tashqi magnit maydonga teskari yo'nalishda kichik magnit moment hosil bo'ladi. Shu tarzda, moddaning magnit xususiyatlarini ko'rsatadigan magnit sezgirlik juda kichik salbiy songa (miqdorga) aylanadi. Magnit sezgirlik - bu tashqi magnit maydon va magnit maydon kuchi ta'sirida moddaning birlashtirilgan magnit momentining (magnitlanish deb ataladi) nisbati va belgisi kerak. elektron magnit momentlar bir-birini bekor qiladi va birlashgan magnit moment nolga teng. Biroq, tashqi magnit maydon ta'sirida elektronning orbital harakati o'zgaradi va tashqi magnit maydonga teskari yo'nalishda kichik magnit moment hosil bo'ladi. Shu tarzda, moddaning magnit xususiyatlarini ko'rsatadigan magnit sezgirlik juda kichik salbiy songa (miqdorga) aylanadi. Magnit sezgirlik - bu tashqi magnit maydon va magnit maydon kuchi ta'sirida moddaning birlashtirilgan magnit momentining (magnitlanish deb ataladi) nisbati va belgisi kerak. Odatda diamagnetik moddaning magnit sezgirligi millionga bir qismni tashkil etadi. Odatda diamagnetik moddaning magnit sezgirligi millionga bir qismni tashkil etadi. Paramagnetizm: Paramagnetizm (para... va magnetizm) — tashqi magnit maydoniga kiritilgan jismlarning shu maydon yoʻnalishiga moye yoʻnalishda magnitlanish xossasi. Magnit qutbi yaqiniga joylashtirilgan har qanday paramagnit jism shu qutbga tortiladi. Tashqi magnit maydoni boʻlmagan (N=0) da paramagnetiklar magnitlanmaydi. P." terminini fanga M. Faradey kiritgan (1845). U ferromagnitdan boshqa barcha moddalarni magnit xossalari boʻyicha diamagnit va paramagnit modsalarga ajratgan. P. zarralari (atom, molekula, ion, atom yadrosi) xususiy magnit momentiga ega boʻlgan jismlar uchungina xos boʻlib, bu momentlar tashqi maydon boʻlmaganda tartibsiz, yaʼni j=0 boʻladi. Tashqi maydon boʻlganda maydon yoʻnalishida moslanadi. Metallda xususiy magnit (spin) momentiga va elektr oʻtkazuvchanlik xossasiga ega boʻlgan elektronlarning mavjudligi shu metallning paramag-nit xossasini ifodalaydi. Tashqi magnit maydoni taʼsirida bu elektronlar magnit va boshka barcha moddalarni magnit xossalari boʻyicha diamagnit va paramagnit modsalarga ajratgan. P. zarralari (atom, molekula, ion, atom yadrosi) xususiy magnit momentiga ega boʻlgan jismlar uchungina xos boʻlib, bu momentlar tashqi maydon boʻlmaganda tartibsiz, yaʼni j=0 boʻladi. Tashqi maydon boʻlganda maydon yoʻnalishida moslanadi. Metallda xususiy magnit (spin) momentiga va elektr oʻtkazuvchanlik xossasiga ega boʻlgan elektronlarning mavjudligi shu metallning paramag-nit xossasini ifodalaydi. Tashqi magnit maydoni taʼsirida bu elektronlar magnit momentining yoʻnalishi maydon yoʻnalishi bilan bir xil boʻladi. Momentining yoʻnalishi maydon yoʻnalishi bilan bir xil boʻladi. Atom yadrosi ham xususiy magnit momentiga ega. Yadro magnit momenti elektron magnit momentidan taxminan 1000-marta kichik. Atom yadrosining paramagnit qabulchanligi elektron qabulchanligidan taxminan 106-marta kichik. Paramagnit modda kuchsiz tashqi magnit maydoni taʼsirida juda kuchsiz, lekin juda past (mutlaq nol gradusga yaqin) temperaturalarda, shuningdek, oʻta yuqori tashqi magnit maydoni (>105 E) taʼsirida kuchli magnitlanadi. Kuchsiz maydonga paramagnit moddaning magnitlanganligi j maydon kuchlanganligi oʻsishi bilan quyidagi qonun boʻyicha oʻsadi: j=%ff, bunda paramagnit qabulchanligi x~ Yu~5 dan 10~3 gacha qiymatlarni oladi. Agar maydon kuchli boʻlsa, paramagnit zarrachalari magnit momentlarining yoʻnalishi tashqi magnit maydoni yoʻnalishidek boʻladi (magnit toʻyinishi roʻy beradi). Oʻzgarmas kuchlanishli maydonda temperatura T ortishi bilan magnit qabulchanlik Kyuri qonuni boʻyicha kamayadi. Turli moddalarning P.ini oʻrganish atom, ion, molekula, yadrolarning magnit momentini, murakkab molekulalarning tuzilishini oʻrganishda, materiallarning strukturasini taxlil qilishda juda muhim. Ferromagnetizm tabiati: Tarixiy jihatdan bu atama ferromagnetizm o'z-o'zidan paydo bo'lishi mumkin bo'lgan har qanday material uchun ishlatilgan magnitlanish: tashqi magnit maydon bo'lmagan holda aniq magnit moment; bu har qanday material bo'lishi mumkin magnit. Ushbu umumiy ta'rif hali ham keng tarqalgan. Biroq, 1948 yildagi muhim qog'ozda, Lui Nil Ushbu xatti-harakatga olib keladigan magnit tekislashning ikki darajasi mavjudligini ko'rsatdi. Ulardan biri - qat'iy ma'noda ferromagnetizm, bu erda barcha magnit momentlar bir-biriga mos keladi. Boshqasi ferrimagnetizm, bu yerda ba'zi magnit momentlar teskari yo'nalishda ishora qilsa-da, kichikroq hissa qo'shadi, shuning uchun ham o'z-o'zidan magnitlanish mavjud. Qarama-qarshi momentlar to'liq muvozanatlashgan maxsus holatda, hizalama sifatida tanilgan antiferromagnetizm. Shuning uchun antiferromagnetlarda o'z-o'zidan magnitlanish bo'lmaydi. bir-biriga mos keladi. Boshqasi ferrimagnetizm, bu yerda ba'zi magnit momentlar teskari yo'nalishda ishora qilsa-da, kichikroq hissa qo'shadi, shuning uchun ham o'z-o'zidan magnitlanish mavjud. Qarama-qarshi momentlar to'liq muvozanatlashgan maxsus holatda, hizalama sifatida tanilgan antiferromagnetizm. Shuning uchun antiferromagnetlarda o'z-o'zidan magnitlanish bo'lmaydi. Mavzu bo`yicha savollar: Magnetizm nima? P zarralarni aytib bering? Odatda diamagnetik moddaning magnit sezgirligi qancha qismni tashkil etadi? Magnetiklik xususiyatiga ega bo’lgan moddalar o’zaro qanday magnetiklik xususiyatiga ega bo’lishadi? Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati . 1. Q.P.Abduraxmanov, V.S.Xamidov, N.A.Axmedova. FIZIKA. Darslik. Toshkent. 2018 y. 2. A.G.G’aniyev , A.K.Avliyoqulov , G.A.Alimardonova . FIZIKA ( I – qism ) . Darslik .Toshkent . 2011 y. 3. Q.P.Abduraxmanov, O’.Egamov. “FIZIKA”. Darslik. Toshkent. 2015 y. 6.Foydalanilgan internet saytlari . 1. www.fizika.uz 2. www.wikipedia.org 3. www.google.com Download 19.02 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|