Tayyorladi: Sodiqov Ulanbek bng` 91

Singapur 
moliya tizimi
Mamlakatning jadal rivojlanishi hukumatning samarali moliyaviy 
boshqaruvi bilan chambarchas bog'liq edi. Konservativ soliq-byudjet 
va pul-kredit siyosati yuqori darajadagi jamg‘armalarni keltirib 
chiqardi, bu esa xorijiy investitsiyalarning yuqori 
darajasi bilan bir 
qatorda
, tashqi qarzni to‘plamasdan o‘sish imkonini berdi. 1988 yilda 
Singapurda 33 milliard singapur dollari ga yaqin xorijiy zahiralar 
mavjud bo'lib, bu aholi jon boshiga Shveytsariya, Saudiya Arabistoni 
va Tayvanni ortda qoldirdi. O'sha yili ichki jamg'armalar darajasi 
dunyodagi eng yuqori ko'rsatkichlardan biriga (42 foiz) ko'tarildi, 
chunki davlat va xususiy jamg'armalarni o'z ichiga olgan yalpi milliy 
jamg'armalar jami 20,9 milliard 
AQSH dollarini tashkil etdi
, bu 1987-
yilga nisbatan 19 foizga ko'pdir. 1980-yillarning o'rtalariga kelib 
Biroq, ichki talab 
shu qadar pasayib ketgan ediki
, investitsiyalar 
uchun samarali maydonlarni topish tobora qiyinlashdi. 1986-yildagi 
inqiroz yilida birinchi marta yalpi milliy jamg'armalar yalpi kapital 
shakllanishidan oshib ketdi. Bu ish beruvchilarning Markaziy 
ta'minlash jamg'armasiga badallari 15 foizga qisqartirilganiga 
qaramay edi. Natijada, allaqachon tushkunlikka tushgan ichki talab 
yana ham tushkunlikka tushdi va o'tgan yilgi 3 foizga pasayganidan 
keyin 1986 yilda 1 foizga kamaydi.


---

---


Singapurning chet el zahiralari aslida mamlakatning xorijdagi ichki jamg'armalari edi. 
Ichki jamg'armalarning manbai katta darajada Markaziy ta'minot jamg'armasi 
tomonidan ushlab turiladigan majburiy jamg'armalar bo'lganligi sababli, Singapur 
katta ichki javobgarlikka ega edi. Jamg'armaning da'volariga ko'ra, 1988-yilda 32 
milliard Singapur dollarini tashkil etgan bo'lib, deyarli Singapurning xorijiy 
zahiralariga teng. Ammo ular to'liq moliyalashtirilgan va Singapur dollarida 
denominatsiya 
qilinganligi sababli
, mamlakat byudjet taqchilligi yoki tashqi qarzni 
ko'rsatish muammolaridan xalos bo'ldi.
Darhaqiqat, hukumat ko'p yillar davomida Singapur investitsiya korporatsiyasi 
hukumati tomonidan boshqariladigan o'zining xorijiy zahiralari boyroq, aholisi 
ko'proq bo'lgan mamlakatlarnikidan kattaroq ekanligini ta'kidlab kelgan. 1987-yilda Li 
Kuan Yu mamlakat hukumatini ijro etuvchi prezidentlikka o'zgartirishni taklif 
qilganidan so'ng, zahiralar 
masalasi siyosiylashdi
, bunda prezident (ehtimol, Lining 
o'zi) parlamentning zaxiralardan foydalanishiga veto qo'yish huquqiga ega bo'ladi. 
1986-yilda hukumat tomonidan taqdim etilgan Iqtisodiy qo'mita hisobotida "ortiqcha 
tejash" muammo ekanligi e'tirof etildi. Biroq, 1988 yilgacha ortiqcha mablag'larni 
ishlab chiqarish resurslariga to'g'ridan-to'g'ri investitsiya qilish bo'yicha ba'zi taxminiy 
choralar ko'rilmadi. Bu jarayon davlat daromadiga bir martalik 1 singapur dollarini 
o‘tkazishni o‘z ichiga olgan.

---

---


Mamlakatning davlat sektori moliya tizimi tuzilmaviy jihatdan murakkab va turli 
buxgalteriya amaliyotlari tufayli unga amal qilish qiyin edi. Mablag'lar asosan 
uchta manbadan olingan: soliq tushumlari (to'g'ridan-to'g'ri daromad, mulk va 
meros bo'yicha; bilvosita aksiz solig'i, avtotransport solig'i; shtamp yig'imlari va 
boshqa soliqlar), soliqdan tashqari tushumlar (normativ yig'imlar, tovarlar va 
xizmatlarni sotish va boshqalar). foizlar va dividendlar); va davlat sektoridan qarz 
olish. Infratuzilmani yaratishda katta rol o'ynagan bo'lsa-da, qonunchilik 
kengashlari alohida byudjetlarga ega edi. Davlat kompaniyalari ham davlat 
moliyasi hisobotiga kiritilmagan.
1975-yildan so'ng hukumat doimiy ravishda sezilarli darajada joriy va umumiy 
profitsitga ega edi. 1983-1985-yillarda jami davlat xarajatlari joriy 
daromadlarning o'rtacha 59,8 foizini tashkil etdi. Darhaqiqat, umumiy profitsit 
hatto Markaziy ta'minot fondiga sof badallardan ham oshib ketdi. Yettita asosiy 
nizom kengashlari ham izchil joriy profitsitlarga ega edi. Iqtisodiy nazariyotchi va 
parlament a'zosi Avgustin Tan Singapurning davlat xarajatlari va davlat 
jamg'armalari juda katta ekanligini aytdi. Tanning soʻzlariga koʻra, hukumat tez-
tez taqchillik haqida 
bashorat qilishiga qaramay
, moliyaviy profitsit tomonida 
xato qilishga moyil boʻlgan, chunki hukumat doimiy ravishda soliq tushumlarini 
kam baholagan va xarajatlarni ortiqcha hisoblab kelgan.

---

---


Bugunga kelib, Singapur jahonda rivojlangan mamlakatdir. Yalpi ichki 
mahsulotning aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan ulushi 53 ming AQSH 
dollarini tashkil qiladi.
Singapurliklarning 90 foizi barcha sharoitlarga ega bo‘lgan uy-joylarga 
ega.
Bu mamlakatda ishsizlik darajasi bor-yo‘g‘i 2 foizni, o‘rtacha ish haqi 
5808 singapur dollarini tashkil etadi. Singapur dollarining qadri baland. 
Inflyatsiya darajasi 0,4 foiz. Singapurda erkak va ayollar 62 yoshdan 
pensiyaga chiqishadi.
Bosh vazir topshirig‘iga muvofiq mahalliy va xorijiy tadbirkorlar o‘rtasida 
muntazam ravishda biznes yuritishni osonlashtiruvchi xronologik 
kuzatuvlar, uchrashuv va debatlar o‘tkazib boriladi. Singapur jahon 
bankining “biznes qilish” reytingida yetakchi hisoblanadi. Shuning uchun 
butun dunyodan sarmoyalar bu mamlakatga oqib keladi.“Yana yuz 
yildan so‘ng Singapur mavjudligicha qoladimi-yo‘qmi aytolmayman. 
Hammasi davomchilarimning faoliyatiga bog‘liq” degan edi marhum 
bosh vazir.

---

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT