Технология организации развивающего образовательного пространство в старших группах доо хасанова Шахноза Мамашарифовна

Основная часть. Выступление Президента Республики Узбекистан Шавката Мирзиёева на второй Всемирной конференции по воспитанию и образованию детей младшего возраста. Никто не будет отрицать, что сегодня во всем мире существует целый ряд проблем в деле обеспечения детей раннего возраста качественным дошкольным образованием. Во многих странах таким образованием не охвачены почти 200 миллионов детей, вследствие чего ограничивается их доступ к начальному образованию. [1] Основываясь на принципе «человек, его честь и достоинство, права и интересы – высшая ценность», мы определили создание достойных условий жизни для населения нашей страны приоритетом политики Нового Узбекистана.
В этой связи особое значение мы придаем прежде всего проявлению внимания и заботы о молодежи и детях, их физическом и духовном воспитании.
[2] kо‘rsatilgan. Shunga kо‘ra, maktabgacha katta yoshdagi bolalarda kasb tanlashga qiziqishlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Bolalarning qiziqshlari va qobiliyatlarini hisobga olgan holda ularni kelajakda turli kasblarni tanlashga qiziqishlarini shakllantirish lozim.
Kasb – bu insonning mehnat faoliyati; doimiy mashg‘ulot turi; muayyan ish turini malakali bajarishga imkon beradigan, bilim, mahorat, tajribani talab etadi [7]. Kasb – inson zarur bо‘lgan, bо‘sh vaqtida shug‘ullanadigan, Vatani uchun xizmat qiladigan ishdir. Hayotda kasblar shunchalik kо‘pli, olimlarning ta’kidlashicha, dunyoda 40 mingdan ortiq kasblar mavjud [7]. Ushbu Taraqqiyot strategiyasi bо‘yicha belgilangan vazifalarni bajarish ishlari amalga oshirib kelinmoqda. “Maktabgacha ta’lim va tarbiya tо‘g‘risida”gi qonunda [2] har bir bolaning ta’lim va tarbiya olish imkoniyatining mavjudligi, har bir bolaning iste’dodi nishonlarini, ishtiyoqlari va qobiliyatlarini rivojlantirish uchun shart-sharoit teng bо‘lishi ta’kidlangan. Bola shaxsini rivojlantirishga yо‘naltirilgan shaxsiy yondashuv asosida ta’lim-tarbiya jarayonini olib borish, ularni har tomonlama rivojlantirish maqsadida innovatsion axborot va kommunikatsiya texnologiyalarni joriy etishni talab etadi. Shuningdek, ushbu qonun ijrosini ta’minlash, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga samarali ta’lim-tarbiya berish hamda qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti” tasdiqlandi. Davlat standartida har bir bolaning ta’lim olishga bо‘lgan qiziqishlarini va ehtiyojlarini qо‘llab-quvvatlash, har bir bolaning, shu jumladan, jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolaning maktabgacha ta’lim va tarbiya olishga bо‘lgan huquqini amalga oshirish imkoniyatining tengligi, xorijiy mamlakatlarning ta’lim sohasida tajribasidan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish, ularga ta’lim berishda innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanish zarurligi keltirib о‘tilgan [3].
Prezident qaroriga kо‘ra, О‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida ham maktabgacha ta’lim tizimini rivojlnatirishning bir qator ustuvor yо‘nalishlari belgilab о‘tilgan. Xususan, “Maktabgacha yoshdagi bolalarni intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan har tomonlama rivojlantirish uchun sharoitlar yaratish; maktabgacha ta’lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish” kabi vazifalar yoritilgan [1]. Bundan tashqari, “Ilk qadam” takomillashtirilgan davlat о‘quv dasturida ham bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ularni har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharotlar yaratish, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda bola huquqlari, о‘ziga xos rivojlanish xususiyatlari va saloyihatlarini hisobga olish, komtesensiyaviy yondashuv asosida bolalarni rivojlantirish vazifalаri keltirib о‘tilgan [2]. Shunga kо‘ra, maktabgacha katta yoshdagi bolalarda kasb tanlashga qiziqishlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Bolalarning qiziqishlari va qobiliyatlarini hisobga olgan holda ularni kelajakda turli kasblarni tanlashga qiziqishlarini shakllantirish lozim.
Inson hamma biror kasbni egallashi uchun о‘qishi va ta’lim olishi lozim. Kasbga qiziqishni, biz, eng avvalo, yoshlikdan bolalarda, ayniqsa, maktabgacha bо‘lgan davrda shakllantirishimiz lozim. Buning uchun biz bolalarning qiziqishlari va qobiliyatlarini hisobga olgan holda ularni kelajakda turli kasblarni tanlashga qiziqishlarini shakllantirish lozim. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarni kasblar bilan tanishtirish bо‘yicha g‘arb olimlar tomonidan bir qator ilmiy ishlar olib borilgan. N.Kozlova bolalarning kasblar haqidagi tasavvurlarini shakllantirishda vizual usullarning rolini ta’kidladi: illyustratsiyalarni ko‘rish, filmlar ko‘rsatish, namuna ko‘rsatish. U maktabgacha yoshdagi bolalarning kasblar haqidagi g‘oyalarini kengaytirishda bosqichma-bosqichlik tamoyiliga amal qildi. T.A.Markova va V.G.Nechayevalar ekskursiyaga katta ahamiyat berganlar. Ular ekskursiyani maktabgacha yoshdagi bolalarning kasblar haqidagi g‘oyalarini shakllantirishning eng yaxshi usuli deb hisoblashgan. E.Ginsbergning fikricha, kasb tanlash jarayoni bolaning hissiy va intellektual rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, bir-biriga o‘tadigan uch bosqichdan iborat: hayoliy davr (4-11 yosh), sinovlar va urinishlar davri (11-17 yosh), real davr (17-21 yosh) [7]. Kasb tanlashni “psixologik jihatdan asoslash” urinishlari bilan bir qatorda, faqat subyektiv omillarni tan olgan holda, G‘arb psixologiyasida boshqa tushunchalar ishlab chiqilmoqda, ular kasb tanlashga obyektiv omillarning ta’sirini hisobga oladi, ammo subyektiv omillar hal qiluvchi bo‘lib qolmoqda. Bular “texnokratik” deb ataladigan nazariyalar bo‘lib, ular “inson munosabatlari” ta’limotiga asoslanadi, mahalliy iqtisodiyotning holati va tuzilishi va mehnat bozori (M.Musgrave, E.Gross, D.Xeys va boshqalar). D.Super shaxs hayotining davrlari, bosqichlari rivojlanishini qisman qobiliyat va qiziqishlarning shakllanish jarayonini osonlashtirish, qisman unga voqelikni tushunish va o‘zining “men” tushunchasini rivojlantirishga yordam berish orqali boshqarish mumkin deb hisoblaydi. Kasbiy intilishlarning shakllanishi, mohiyatiga ko‘ra, ushbu kontseptsiyani ishlab chiqish va o‘rnatish jarayonidir. Kasb-hunarga yо‘naltirishning tizimli-nazariy modeli о‘z kasbini tanlagan shaxsning psixologik kasbiy jihatdan yetuk emasligiga asoslanadi. Kasbiy o‘zini o‘zi belgilashning mohiyatini aniqlash hali ham hal qilinmagan muammo hisoblanadi, shuning uchun ushbu muammoni hal qilish fanning turli sohalari vakillarini ijodiy izlashda muhim o‘rin tutadi. Mahalliy pedagogika va psixologiyada mustahkam ilmiy asos yaratilgan bо‘lib, u, asosan, ushbu muammoga zamonaviy yondashuvlarni belgilab berdi. Bu yerda V.V.Nazimov, A.E.Golomshtok, B.A.Fedorshinlarning tadqiqotlarida о‘ziga xos xususiyati, kasbiy о‘zini о‘zi belgilashning shaxsiy jihatlariga e’tibor qaratilgan.
“Kasbiy о‘zini о‘zi belgilash” konsepsiyasini aniqlashga yondashuvlarni ishlab chiqishga va mehnat subyekti sifatida shaxsning kasbiy ontogenezini tavsiflashga eng katta hissa E.A.Klimov tomonidan qо‘shildi. Olim tomonidan taklif qilingan inson rivojlanishining mehnat subyekti sifatida davriyligi. Ushbu nazariyaga kо‘ra, 3 yoshdan 6-8 yoshgacha bо‘lgan о‘yin inson faoliyatining “asosiy ma’nolari”ni о‘zlashtirish, shuningdek, muayyan kasblar bilan birinchi tanishish (haydovchi, shifokor, sotuvchi, о‘qituvchi va boshqalar).
Xulosa. Bolalarni kasbga yo‘naltirish masalasini malakali hal qilishning muhim sharti – bu butun jamiyatning iqtisodiy, milliy va iqtisodiy rivojlanishi ehtiyojlarini va o‘ziga xos mahalliy sharoitlarni hisobga olish zarur.