Tekshirdi: Mundareja: Kirish

Elektron tijorat haqida asosiy tushuncha.

Elektron tijorat (e-tijorat, ingl. "e-commerce") — internet orqali savdo-sotiq amaliyotlarini tashkil etish. Elektron tijorat - bu onlayn xizmatlarda yoki Internet orqali mahsulotlarni elektron ravishda sotib olish yoki sotish faoliyati. Elektron tijorat mobil tijorat, elektron pul o'tkazmalari, ta'minot zanjiri menejmenti, Internet- marketing, tranzaktsiyalarni onlayn ishlashi, elektron ma'lumot almashish (EDI), inventarizatsiyani boshqarish tizimlari va ma'lumotlarni yig'ishning avtomatlashtirilgan tizimlari kabi texnologiyalarga asoslanadi. O'z navbatida, elektron tijorat yarimo'tkazgichlar sanoatining texnologik yutuqlaridan kelib chiqadi va elektronika sanoatining eng yirik tarmog'idir. Zamonaviy elektron tijorat odatda Butunjahon Internet Tarmoqidan tranzaksiya hayotining kamida bir qismi uchun foydalanadi, lekin u elektron pochta kabi boshqa texnologiyalardan ham foydalanishi mumkin. Elektron tijorat operatsiyalariga onlayn kitoblarni (masalan, Amazon) va musiqani sotib olish (masalan, iTunes do'koni singari raqamli tarqatish shaklida musiqa yuklab olish) va ozgina moslashtirilgan onlayn likvid do'koni
inventarizatsiya qilish kiradi. Elektron tijorat korxonalari, shuningdek, quyidagilarning bir qismini yoki barchasin ishlatishi mumkin: -Veb-saytlar va mobil ilovalar orqali to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga chakana savdo qilish uchun onlayn xarid qilish va jonli chat, chatbotlar va ovozli yordamchilar orqali so'zlashuv tijorat
. -Uchinchi tomon biznesiste'molchiga (B2C) yoki iste'molchidan-iste'molchiga (C2C) sotishni amalga oshiradigan onlayn bozorlarda ishtirok etish yoki qatnashish.
-Business-to-business (B2B) sotib olish va sotish; - Demografik ma'lumotlarni veb- kontaktlar va ijtimoiy tarmoqlar orqali to'plash va ulardan foydalanish - Biznesdan biznesga (B2B) elektron ma'lumotlar almashinuvi - Elektron pochta yoki faks orqali (masalan, yangiliklar byulletenlarida) bo'lajak va belgilangan mijozlarga marketing
- Yangi mahsulot va xizmatlarni ishga tushirish uchun oldindan ogohlantirish bilan shug'ullanish - -Valyuta birjalari yoki savdo-sotiq maqsadida onlayn moliyaviy almashinuvlar. Shuni aytish lozimki, "elektron tijorat" tushunchasiga qat'iy ta'rif berish bugungi kunda oddiy ish emas. Gap shundaki, bir tomondan, ommaviy axborot vositalarida va taniqli nashriyotlarda elektron tijorat tovarlarni Internet ishlatish orqali sotib olish, deya ta'riflanadi. Ikkinchi tarafdan, ixtisoslashtirilgan nashriyotlarda elektron tijoratni juda ko'p ta'riflari keltiriladiki, ularda ushbu global xodisaning u yoki bu qususiyati qirralari qayd etiladi. Umumiy qolda bu erda "elektron" va "tijorat" so'zlarini tashkil etuvchilari bugungi kun hisobi bilan qanday ma'no berishini bilib olish lozim. Shundan kelib chiqib, elektron tijorat tushunchalarini amaliy nuqtai nazardan aniqlashtirish bilan chegaralanamiz. Elektron tijorat tushunchasi ostida tovar buyurtmasini qabul qilish, to'lovni amalga oshirish, tovar (xizmat bajarilishi) etkazib berilishidagi boshqaruvda qatnashuvni o'z ichiga oluvchi operatsiyalarning (amallar) yopiq skilli texnologiyasi tushuniladi. Ushbu amallar (operatsiyalar) axborot texnologiyalari va elektron vositalar yordamida o'tkazilib, egalik etish yoki ishlatish huquqini bir yuridik (jismoniy) shaxsdan ikkinchisiga o'tishi ta'minlanadi. Keltirilgan ta'rif elektron tijoratning "ideal" tushunchasini yoki boshqa so'zlar bilan elektron tijorat tizimlarini tashkil etishda intilishi lozim bo'lgan maqsadni o'zida aks ettiradi. haqiqatda bugungi kunda faqat keng rivojlangan elektron tijorat tizimlarigina barcha tijorat kelishuvlar to'liq
yopiq amallarni (operatsiyalar) elektron yo'l bilan o'tishini ta'minlaydi. Keyinchalik esa biz shunga amin bo'lamizki, elektron tijorat sinfiga kiruvchi deb qabul qilingan tizimlarning asosiy qismi operatsiyalar (amallar) bajarilishining elektron va odatiy usullari, masalan tovar va xizmatlar to'lovini o'z ichiga oladi. Yuqorida keltirilgan ta'rifda "savdo" va "Internet" so'zlari yo'q bo'lishiga sabab shuki, elektron tijoratda savdo xususiy holat va Internet elektron tijoratni kiritish bo'yicha axborot texnologiyalari vositalaridan biri hisoblanadi. Elektron tijoratda Internet imkoniyatlari 90 -yillardan faol ishlatila boshladi.
Elektron tijorat serverining qo’llovchi bir qator yuqori sinf tizimlari bor. Ulardan: System/390-IBM kompaniyasida va Java qushimchadaTCP/IP, kirish/chiqish tizimlari. «Formoza» firmasining İnternet magaziniga tegishli (Web server, Web server qo’shimchasi) tizim turi eng engil va arzon baholanadi. Pentium/90 da 48 Mb OZU funktsiyasi OS Solaris jarayonida mijozga xizmat ko’rsatadi. Bu xizmat orqali taniqli belgili sotuvchi Web orqali bir qancha Hewlett- Packard kabi serverlarga ega bo’lgan.
Elektron tijoratda bu tizimlar o’z xizmat vazifasini oqlab chiqadi. Biznesda İnternet texnologiyaning hozirgi turida Web sayt elektron katalogida ish olib borish o’rinli. Sababi elektron tijorat bu İnternet texnologiyasi yordamida pul topish. Elektoron aloqa savdosida bu uch yo’nalishda ko’rsatiladi: 1.Aniq texnologiyali platformasin tanlash. 2.Raqobat o’sishni beruvchi mahsulotni ishlab chiqish. 3.Biznes-jarayon va kerakli infratuzilmani ishlab chiqish. Shu uch yo’nalishning bittasi qoldirilsa mahsulot sifati pasayadi.
Elеktron tijoratning an'anaviy savdo turidan quyidagi xaraktеrli xususiyatlari bilan farqlanadi: -xaridor o’ziga qulay vaqt, joy va tеzlikda mahsulotni tanlash va sotib olish imkoniyatiga ega; - savdo-sotiq faoliyatini ish faoliyati bilan birga parallеl ravishda, ya'ni ishlab chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjud; -ko’p sonli xaridorlarning bir vaqtning o’zida bir nеchta firmalarga murojaat qila olishi. Bu ko’p sonli xaridorlarning aloqa vositalari yordamida sotuvchilar bilan muloqotda bo’lish imkoniyati; -kеrakli mahsulotlarni tеzlikda izlab
topish va shu mahsulotlari bor firmalarga murojaat qilishda tеxnika va transport vositalaridan samarali foydalanish, mahsulotlarni bir joyga yig’ish va ularni sotib olishda aniq manzillarga murojaat qilish. Ortiqcha vaqt va xarajatlarni kamaytiradi;
-xaridorning yashash joyi, sog’lig’i va moddiy ta'minlanish darajasidan qat'iy nazar hamma qatori tеng huquqli mahsulot sotib olish imkoniyati; -hozirgi kunda chiqqan jahon standartlariga javob bеradigan mahsulotlarni tanlash va sotish imkoniyati; - elеktron tijorat sotuvchining mahsulotlarini (ish, xizmatlarini) sotish jarayonidagi imkoniyatini yanada kеngaytiradi va yangilaydi. Endi sotuvchi mahsulotlarini sotish jarayonini tеzlashtirishi, yangi va sifatli mahsulotlarni muntazam almashtirishi, mahsulotlarning aylanma xarakatini tеzlashtirishi kеrak bo’ladi. Elеktron tijoratda savdoni tashkil qilish firmalarning raqobatini kuchaytiradi, monopoliyadan chiqaradi va mahsulotlarning sifatini oshirish imkoniyatini bеradi. Xaridorlar kundalik xayotida kеrakli mahsulotlar ichida sifatlilarini tanlashi mumkin yoki chеt el firmalariga murojaat qiladi.