Telekommunikatsiya fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

ТАШКЕНТСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ИМЕНИ АЛ-ХОРАЗМИ, МИНИСТЕРСТВО ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН

TELEKOMMUNIKATSIYA FAKULTETI


Xayot faoliati xavfsizigi fanidan

AMALIY ISH

Topshirdi: 043-20 guruhdan

R. Umarov
Qabul qildi:

Toshkent - 2023

Mavzu: Elektr xavfsizligi.


Reja


1. Kirish.
2. Jabrlanuvchiga birinchi yordam.
3. Jabrlanuvchining ahvolini aniqlab bilish.
4. Sun’iy nafas berish va yurakni uqalash.
5. Elektr tokidan talofat ko‘rgan insonga birinchi yordam.
6. Xulosa.


Tayanch iboralar: biologik ta’sir, elektr jarohatlanishi, mehanik jarohatlanish, shikastlanishi, elektrdan kuyish, elektr metallanish, yerga ulash tizimi, elektr izolyatsiya, nollanish, erga ulash, inson tanasining elektr qarshilik, sun’iy nafas berish va yurakni uqalash


Kirish.


Xavfli omillar - turli xil jarohatlar va shikstlanishlarni keltirib chiqaradi. Axborot kommunikatsiya tizim texnik vositalaridan foydalanishdagi asosiy xavfli omil-elektr toki hisoblanadi. Shu sababli, elektr energiyasi yordamida
ishlovchi har qanday texnik vositalarda ishlovchilar elektr xavfsizligi qoidalarini mukammal bilishlari va yo‘riqnomalardan o‘tgan bo‘lishlari zarur.
Elektr toki ta’siridan ozod etish uchun elektr qurilma (jihozni)ni oziqlanayotgan kuchlanishdanuzib olib qo‘yish (o‘chiruvchi moslama, tugmacha varubilniklar yordamida), agar buning iloji bo‘lmasa, uholda probochnik predoxranitellarni burab chiqibolish yoki simlarni tokdan saqlaydigan qo‘lqopchalarbilan o‘tkir jismlar yordamida qismlarga bo‘lib,chopib tashlash zarur.
Agar sim jabrlanuvchining ustiga tushgan bo‘lsa,istalgan tok o‘tkazmaydigan jism (yog‘och, xoda,doska) bilan ehtiyotkorona olib, bir tomonga suribtashlash kerak.
Agar jabrlanuvchi biron-bir tayanchda bo‘lsa, tokyuruvchi simga oldindan erga tutashtirilgan simtashlash mumkin. Bu sim himoyani ishga solib,kuchlanishni o‘chirishga xizmat qiladi. Bu holatdajabrlanuvchining yiqilishiga yo‘l qo‘ymaydigan tadbirni oldindan ko‘ra bilish zarur.


Aksariyat hollarda jabrlanuvchining tana a’zolariga yalang qo‘llar bilan tegmaygina kiyimidan tortib, xavfsiz joyga sudrab o‘tish mumkin.
Imkoniyat bo‘lsa, dielektrik qo‘lqoplar va kalishlar berishi kerak.
Jabrlanuvchining elektr tokidan ozod etib, tezda ahvolini aniqlash kerak.
Agar u hushida bo‘lsa-yu, biroq uzoq vaqt tok ta’sirida bo‘lib turgan bo‘lsa, u holda unga to‘la tinchlik, osoyishtalik zarur va 2-3 soat davomida kuzatuv ostida bo‘lishi lozim, zero, elektr toki chaqirgan buzilishlar sezilarsiz xossalarsiz o‘tishi, biroq ayrim muddat o‘tgach, patologik oqibatlar klinik o‘lim kelishigacha borib etishi mumkin.
Agar jabrlanuvchi hushsiz bo‘lsayu, nafas va yurak faoliyati saqlanib qolsa (puls, tomir urish), u holda
a) qulay va tekis qilib, chalqancha etqizish;
b) kiyimni tugmasini echish;
v) toza havo oqimini yaratish;
g) so‘ng jabrlanuvchiga vaqti-vaqti bilan spirt, nashatir hidlatish;
d) suv purkash va doimiy tarzda tanani artish va qizitish;
e) ko‘ngil behuzur bo‘lganda, ko‘ngil ayniganda jabrlanuvchining boshini chapga yonboshga egishkerak.

Agar jabrlanuvchida hayot belgisi sezilmasa(pulsi yo‘q bo‘lsa, yurak urmayotgan bo‘lsa, talvasalinoritmik nafas urishi), u holda jonlantirish (tiklash)ishlariga kirishish zarur.a) birinchi navbatda barcha organlarni kislorodbilan ta’minlashning bosh manbai sifatida nafasnime’yorlashtirish va b) inson organizmining hammato‘qimalariga kislorod etkazib beradigan qonaylanishini normalashtirish zarur.Nafasni sun’iy nafas yordamida tiklaydilar.Sun’iy nafas uslublari:Qo‘lbola (Silvestr Shefer uslublari va hokazo)1. Og‘izdan og‘izga (keng tarqalgan)2. Og‘izdan buringa (keng tarqalgan)3. Apparat va qo‘l yordamida.Bizni o‘rab turgan havoda 21% ga yaqin kislorodbor, o‘pkadan chiqaradiganimiz 16 foizga teng.O‘pkaga puflaganda qo‘lbola uslublardagiga nisbatanko‘p, 1-1.5l havo tushadi. O‘pkaga daqiqasiga 10-12martadan kam emas, o‘z nafasi chastotasi bilan birgapuflash lozim.Agar jabrlanuvchi mustaqil tarzda nafas olsa, uholda puflash jabrlanuvchining o‘zini nafas olishigamoslash zarur. Ilk bor mustaqil nafas olishda sun’iy nafasni to‘xtatish mumkin emas, zero, noritmik sustmustaqil nafas olishlar o‘pkada etarli gazayriboshlashni ta’minlab berolmaydi.Yurak faoliyatini tiklash uchun to‘g‘ridan to‘g‘ribo‘lmagan holda yurakni uqalash (massaj qilish)jarayonini o‘tkazadilar.Avvalo jabrlanuvchining chap tomonigajoylashadilar.Kaftning asosini ko‘krakning uyi -qismigaqo‘yib, boshqa qo‘l kaftini birinchisining yuqoriqismiga ko‘yadilar.
Jabrlanuvchining pulsi (tomir urishi) paydo bo‘lishi,terining pushti-qizil rangga kirishi, ko‘zqorachig‘larining kichkinalashuvidan iborat.Ko‘pincha yurakni to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘lmaganholda uqalash sun’iy nafas berish bilan muvofiq holdaqilinadi.
Agar 2 kishi yordam ko‘rsatayotgan bo‘lsa, uholda biri yurakni uqalasa, boshqasi sun’iy nafasberadi: 3-4 yurak ezish va 1 ta nafas puflash. Agaryordamni 1 kishigina ko‘rsatayotgan bo‘lsa, u holdadavriylik almashib turadi: 3-4 nafas puflash, so‘ngra15 marta yurak ezish; 2 puflash-15 bosish va hokazo.
Umumiy baxtsiz xodisalar ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% tashkil qiladi. Lekin, elektr jarohatlanish ichida og’ir turli, ayniqsa o’lim bilan
tugaydigan xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni, kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalarga to’g’ri keladi. Buni sababi
kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalar keng tarqalgan bo’lib, ularni ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy tayyorlanishi past darajada.
Kuchlanish 1000 V dan ortiq bo’lgan elect jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat qiladigan xodimlar mahsus o’rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz xodisalar ham deyarli kam sodir bo’ladi.
Jonlanish belgilari paydo bo‘lgandan so‘ngsun’iy nafas berish va tashqaridan yurakni uqalashhavo puflashni jabrlanuvchining nafas olishniboshlashiga muvofiqlashtirgan holda 5-10 daqiqadavom ettirish zarur.Jarohat (shikastlanish) olganda birinchiyordam, qon ketishini to‘xtatish.Jarohatni suv bilan yuvish, tuproqni tozalash,jarohatga dori kukunini sepish, eki boshqa davolashvositalarini qo‘yish, jarohat joyidan to‘planib qonniolib tashlash zinhor mumkin emas.
Faqat tibbiyothodimigina jarohatni to‘g‘ri tozalab tashlay oladi.Buning uchun individual paketni ochib, jarohatjoyiga steriltoza materialni qo‘yib, bog‘lab qo‘yishkerak.Koppilyar yoki venadan ketayotgan qonnito‘xtatish uchun jarohatning nihoyalanish a’zosiniyuqoriga ko‘tarib, lat egan joyga siquvchi bog‘lamaniqo‘yadilar.
Arterial qon ketishni to‘xtatish uchunbo‘g‘indagi nihollanish joyini bukib, arteriyani qo‘lbilan ushlab, jgut yoki zakrutka qo‘yadilar. Jgutsifatida rezina shnur, zakrutka sifatida-remenlar, sochiqlar, ro‘mollar.Jgut yoki zakrutka jarohatdan 5-7sm chetidanyuqoriroq qo‘yiladi.
Jgut ostiga qo‘yilish, vaqtiko‘rsatilgan yozuvni qo‘yadilar.Yozda jgutni 2 soatga, qishda 1 soatga qo‘yishmumkin. So‘ngra jgutni qon lat egan nihoyaga kelishimumkin bo‘lishi uchun 2-3 daqiqaga engillashtirishmumkin, negaki aks holda to‘qimalari o‘lishimumkin.
Agar jgutni bo‘shashtirganda qon yanaketaversa, jgut yana qattiq qayta siqiladi.Sinish, lat eyish va shikastlanishda birinchiyordam.Sinish va chiqishda birinchi shifokor yordamigako‘mak to‘liq bexarakat holga keltirishni taminlasheki shikastlangan tana qismini harakatsiz holatgakeltirishdan iboratdir.Sinish belgilari-og‘riq ,tananingshikastlangan qismidagi tabiiy shakl,singan joydasuyakining qimirlashi.Harakatsiz holatga keltirishuchun maxsus shinalar eki qo‘lbola vositalarni chang‘i palkalari, doskalari, yupqa taxtalar, zontlar vaham SHinalar shikastlangan joyni, bo‘g‘ini quyi vayuqori tomonini yopish uchun bir xil uzunlikdatanlanadi.
Agar singan joy ochiq bo‘lsa, u holda avvaljarohatni aseptik bog‘lama bilan o‘rash , so‘ng shina qo‘yish zarur.Bosh suyagi sinsa, jabrlanuvchi chalqanchasigayotqiziladi, boshi yonboshlatib sovuq narsa qo‘yiladi.
Jabirlanuvchi yuzi erga qaratilgan holda qornigayotqiziladi.
O‘mrov suyagi singanda yoki chiqqanda, qo‘ltiqostiga paxta uyumi eki yumshoq narsani yumaloqlabqo‘yilishi zarur.To‘g‘ri burchak ostida bukilgan qo‘lnitanaga bintlash yoki ro‘mol bilan bo‘yinga bog‘labqo‘yish zarur. Jaroxat joyiga sovuq qilish zarur.
Qo‘l suyaklari singan yoki chiqqanda, shinaqo‘yib, qo‘lini to‘g‘ri burchak ostida ro‘molga osmatarzda qilib qo‘yish yoki pidjak maydoniga to‘g‘irlashva shikastlangan erga sovuq jism (muz) qo‘yishi zarur
Qovurg‘a singan-nafas olayotganda ko‘kraknafasini zich qilib bintlash zarur.Kuyish va Muzlashda birinchi yordam.Kuyishni 4 darajasi mavjud (1, 2, 3, 4).Shikastlanishi og‘irligi kuyish darajasi va maydonigabog‘liq. Agar tanani 20% dan ko‘prog‘i jarohatlanganbo‘lsa, u holda kuyish markaziy asab tizimi va yurakqon tomirlarida o‘zgarish bo‘lishiga sabab bo‘lib,shok xolatini yuzaga keltirishi mumkin. Shikastlanganerga steril toza bog‘lama qo‘yish, yoki muz solinganxalta eki muzdak suv solingan xaltani bosish va jabirlanuvchini shifoxonaga jo‘natish, eltish zarur.
Ko‘z kuyganda, voltli ey qilib, 2-3% borkislotasi bilan ko‘zni yuvish va bemorni shifoxonagaeltish lozim.Kimyoviy kuyishlarda (kislota, ishqor) –shikastlangan joyini 10-15 daqiqa davomida oqarsuvda yuvish, so‘ng neytral eritma bilan yuvish lozim.Kislotadan kuyganda esa-5% margansev--kisliy kaliyeki 10 % iste’mol soda eritmasi bilan yuvish zarur.Ishqordan kuyganda–5 foizli uksus eritmasi yoki borkislotasi bilan yuvish kerak.
Ko‘zlarni esa 2-3%eritma bilan yuvish zarur.Muzlash-past harorat tasirida to‘qimalarni lateyishi.Birinchi yordam-butun tanani qizdirish,muzlagan qisimlarni engil yumshoq quruq gazmol(sharf, jun qo‘lqoplar) bilan artish. Aslo qor bilanemas.
SHikastlangan er qizargach, biron bir yog‘-moyli bog‘lama qo‘yib, nihoyalash erlarni yuqorigako‘tarib ushlash va shifoxonaga elitib ko‘yish zarur.Issiqlik zarbasi-butun tana qizishi oqibatidamarkaziy asab tizimi faoliyatini keskin tosatdanmaromi buzilishi.
Atrof muhitning yuqori harorati uzoq ta’siridabino ichida yuqori namlik mavjudligi va havoningetarli bo‘lmagan harakatlanishida vujudga keladi.Issiqlik zarbasiga quyosh urishi yaqin, u quyoshnurlarining to‘g‘ridan to‘g‘ri boshni qizdirib yuborishi natijasida sodir bo‘ladi.Jabirlanuvchi darhol:a) salqin joyga olib o‘tish;b) boshini sal ko‘targan holda chalqanchasigaetqizib qo‘yish;v) osoyishtaligini taminlash;g) toza havo kelishiga imkon yaratish;d) boshiga muz yoki sovuq latta qo‘yish lozim.Tibbiy zambillarga joylashtirishda asta-sekinko‘tarib turib, ostiga zambil qo‘yish zarur (unizambilga ko‘tarib qo‘yish xilof ish).
Tekis joyda oyog‘ini oldiga qilingan holda olibboradilar balandlikka ko‘tarilishi yoki zinapoyalardaboshini oldiga qilib tashiydilar.Zambil tashuvchilar zambilni chayqatibyubormastlik ehtiyotini qilib, biroz bukilgan tizzabilan yurishlari lozim.Elektr tokidan yoki boshqa baxtsizhodisalarda jabrlanganlarga birinchi yordam.
Umumiy qoidalar.Elektr tokidan yoki boshqa baxtsiz hodisalarda jabrlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatishdaxarakatlarni tezkorligi, topqirlik va yordamko‘rsatayotgan insonning mohirligi muvaffaqiyatniasosiy shartlaridir.Biroq mazkur joriy qoidalarnibo‘lishining o‘zi kifoya emas.Imillash va uzoq tayyorgarlik ko‘rishjabrlanuvchini halok bo‘lishiga sabab bo‘lishi hammumkin.Nafas olmayotgan, yurak urmayotgani yoki tomirpulsi yo‘qligi bois uni o‘lganga chiqarib,jabrlanuvchiga yordam ko‘rsatishdan aslo boshtortish, insoniylikka xos ish emas.
Elektr toki bilan shikastlanishda xuddi o‘lgandektuyuladi.Shuning uchun faqat shiforgina jabrlanuvchini jonlantirish yuzasidan bo‘ladigan tadbirlarni maqsadga muvofiqligi yoki be foydaligi to‘g‘risidagimasalani hal qilish eki o‘lish haqida hulosachiqarishga haqli.Elektr qurilmalarni xizmatchi personalari davriytarzda elektr tok bilan shikastlanish xavfi to‘g‘risidava jabrlanuvchilarga birinchi yordam ko‘rsatishuslublari borasida yo‘riqnomadan o‘tish, shunidekelektr tokidan ozod uslublarini o‘rganishi, sun’iynafas oldirish yoki tashqaridan yurak massajiuslublariga o‘rgatilishi zarur.
Mashg‘ulotlarni tibiy personalni tegishlishaxslari texnik personal bilan hamkorlikda olibborishlari zarur.O‘qishni tashkil qilish sex, uchastka yokikorxona boshlig‘i zimmasidadir.Doimiy navbatchilik joyilarda:a) birinchi yordam ko‘rsatish uchun aptechkabo‘lishi;b) ko‘rinadigan joylarda birinchi yordamko‘rsatish qoidalari, sun’iy nafas berish va yuraknitashqaridan massaj qilish qoidalari to‘g‘risidagiplokatlar osilgan bo‘lishi zarur.Birinchi yordam ko‘rsatishni to‘g‘ri tashkil etishuchun mana shu shartlarni bajarish zarur.Ko‘chma elektr qurilma, elektrik armatura vao‘lchov asboblariga xavfsizlik talablariTurli aloqa qurilmalari ekspluatatsiyasidaharakatlanma va turli mo‘ljaldagi ko‘chma elektrqurilma, shuningdek –qo‘lbola elektrasbobdan kengfoydalaniladi. Masalan, telefon tarmog‘ida.
Aloqa daelektr sinovlarini o‘tkazish uchun KRR tipdagiapparaturani 1000 V gacha U asboblari qo‘llaniladi;telefon kabellarining elektr parametrlarini o‘lchash,kabelning qo‘rg‘oshin qatlami nogermetiklik joyinianiqlash uchun, ventilyasiya, isitish telefonkanalizatsiyasi va boshqalarning ko‘rgazmali qo‘rilmalarini yoritish.
Harakatlanma elektr qo‘rilma elektr xavfsizliginuqtai nazardan tok yuruvchi qismlar izolyasiyasimexanik, kimyoviy va boshqa ta’sirlarga duch keladi,degan ta’rifli ekspluatatsiya sharoitlariga ega. Birlashtirma liniyalar statsionar qo‘rilmalardagiga nisbatan ko‘p aloqa qo‘shilmalaribirlashtirma va shtepsel muftalari va ajratmalarisoniga ega.
Bundan tashqari, harakatlanma va ko‘chmaelektr qurilma ochiq joylashuvlari joyida elektrquvvati oluvchi mexanizm yoki qurilmalarqo‘llovidagi u yoki bu ishlarni bajarayotgan begonashaxslarga bemaloldir.Harakatlanma va ko‘chma elektr qurilma bilanishlashda elektrshikastlar tahlili asosiy shikastlanishsababi – izolyasiya xolatini ustidan nazorat yo‘qligidaekanini ko‘rsatdi.
Elektrjarohatlarning 35 foizdanortig‘i harakatlanma va ko‘chma elektr qurilmaqo‘llovi natijasida ro‘y bergan. Jarohat olganlarningumumiy sonidan 65 foizi elektr qurilma korpusikuchlanishi ostida bo‘lganidan talofat ko‘rgan.Ko‘chma elektr qurilmadan foydalanishdaelektr xavfsizligi talablariKo‘chma elektr qurilma (elektrdrellar,elektrgaykovertlar, elektrpayalniklar, ko‘chmaelektryoritg‘ichlar-lampalar) aloqa korxonalarida kengishlatiladi. Ko‘chma elektr qurilmalarning xavf-xatartug‘dirishi, yuqori elektr toki urishi, u bilanishlaganda xavf-xatarlidir. Bu xavf-xatar uzoq vaqtdavomida elektr asbobni qo‘lda tutish nam binolaryoki ochiq havoda ishlash bilan xarakterlanadi.
Toko‘tuvchi qismlar odatda ishonchli himoyalangan,xavf-xatar izolyasiyasiga shikast etkazilmaydi,etganda asbobning metall korpusi to‘satdankuchlanish ostida bo‘lib qolsa, bu tok o‘tuvchiqismlarning elektr asbob korpusiga tutashuvida hosilbo‘ladi. Ayniqsa, nosoz elektrasbob bilan ishlashxavfli.
Elektr asbob bilan ishlaganda qo‘yidagi texniktadbirlarni bajarish zarur:1. Xavfi yuqori bo‘lmagan binolarda U127,220V erga tutash, undan foydalanayotganlar esaindividual himoya vositalari bilan ta’minlashganbo‘lishlari sharoitida ruxsat beriladi.2. Xavfi yuqori bo‘lgan binolarda va binolardantashqarida himoyaning qo‘shimcha chorasidan
Elektrasbobdan foydalanishda himoya choralari talabetilmaydi.4. U=220V yagona ishchi izolyasiyali elektrasbob qo‘llash.Erga tutash korpusli elekrasbobdanfoydalanayotganda shlangni sim erga tutashtiruvchio‘tkazgichga ega bo‘lmog‘i lozim, uni ishchio‘tkazgichlar bilan birga umumiy shlang qatlamigajoylashtiradilar.Erga tutash o‘tkazgich elektr asbob korpusiichidagi erga tutashuvchi zajim qisqichga ulanadi.Oziqlanuvchi tarmoqqa ko‘chma elektr asbob ergatutash o‘tkazgichni ulash uchun maxsus kontaktlarbilan (rozetka va vilka) shtepsel ulanma bog‘lanadi.Avvaliga elektr asbob korpusini erga ulaydigan,so‘ng ishchi kuchlanishi hosil qiladilar. Shtepselulanmadagi erga tutash kontakt uning ishchikontaktlaridan albatta uzun. Ko‘chma elektr asboblarni erga tutashtirishishchi toning bir vaqtning o‘zida o‘tkazgich bo‘libxizmat qilmaydigan simning maxsus erga tutash jilasiorqali amalga oshiriladi


Xulosa.


Respublikаmizdа yuz berishi mumkin bо‟lgаn bаxtsiz hоdisаlаr vа bоshqа turdаgi оqibаtlаri nоxush vоqeаlаrni kаmаytirish vа оldini оlish uchun, qiyidаgi tаdbirlаrni dоimiy rаvishdа аmаlgа оshiris mаqsаdgа muvоfiqdir: -ishchi-xоdimlаrni huquqiy sаvоdxоnligini mаqsаdli tаyyоrlаngаn bukletlаr tаrqаtish evаzigа оshirib bоrishzarur.Elektr tokidan yoki boshqa baxtsiz hodisalardajabrlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatishdaxarakatlarni tezkorligi, topqirlik va yordamko‘rsatayotgan insonning mohirligi muvaffaqiyatniasosiy shartlaridir. Biroq mazkur joriy qoidalarnibo‘lishining o‘zi kifoya emas.Imillash va uzoq tayyorgarlik ko‘rishjabrlanuvchini halok bo‘lishiga sabab bo‘lishi hammumkin.