Telekommunikatsiya texnologiyalari va kasb ta’limi fakulteti

Avtorizatsiya (Authorization) (vakolatlarni, ulanish darajasini tekshirish) – tizimidagi mavjud ro‘yxatga olish yozuvi (autentifikatsiyalashdan o‘tgan shaxsni) va ma’lum vakolatlarni (yoki ulanishga ta’qiqlashni) taqqoslash hisoblanadi.
Xisobga olish (Accounting) - bu foydalanuvchi tomonidan tizimning resurslaridan foydalanilishi haqida ma’lumotlarni to‘plash hisoblanadi.
AAA ni ishlatadigan protokollaridan biri RADIUS (Remote Authentication Dial-In User Service) va TACACS (Terminal Access Controller Access Control System) protokollari hisoblanadi (10.2-rasm).
TACACS va RADIUS tizimlari markaziy tarmog‘ida bir necha olisdan ulanish serverlari ishlatiladigan tashkilotlar uchun mo‘ljallangan. Bu tizimlarda ma’mur foydalanuvchilar identifikatorlarining bazaviy ma’lumotlarini va parollarini boshqarishi, ularga ulanish imtiyozlarini taqdim etishni va tizim resurslariga murojaatlarni hisobga olishni olib borishi m umkin.

10.2-rasm. TACACS va RADIUS protokollarining ishlash mexanizmi

TACACS va RADIUS protokollari alohida autentifikatsiyalash serverining qo‘llanilishini talab qiladi. Bu server foydalanuvchilar haqiqiyligini tekshirish va ularning vakolatlarini aniqlash uchun ma’lumotlar omborini ishlatadi.
RADIUS protokoli haqiqiylikni, avtorizatsiyalashni va ro‘yxatga olishni tekshirishni amalga oshirish uchun ishlatiladi.
RADIUS-mijoz (odatda olisdan ulanish server, VPN -server, simsiz tarmoqqa ulanish nuqtasi va h.k.) foydalanuvchining ro‘yxatga olish ma’lumotlarini va RADIUS xabar shaklidagi ulanish parametrlarini RADIUS - serverga jo‘natadi. Server haqiqiylikni tekshiradi va mijozning so‘rovini avtorizatsiyalaydi, keyin esa teskari javob xabarini jo‘natadi. Mijozlar serverlarga ro‘yxatga olish xabarlarni ham jo‘natadi. Bundan tashqari, RADIUS standarti proksi-serverlardan foydalanishni qo‘llaydi. RADIUS ning proksi-serveri bu RADIUS protokolini qo‘llaydigan tugunlar orasida RADIUS -xabarlarni qayta uzatadigan kompyuter hisoblanadi.
RADIUS - xabarlarni uzatilishi uchun UDP (User Datagram Protocol - Foydalanuvchi deytagramm protokoli) protokoli ishlatiladi. RADIUS haqiqiylikni tekshirish xabarlari uchun 1812 UDP-port, ro‘yxatga olish xabarlari uchun esa 1813 UDP-port ishlatiladi. Tarmoqqa ayrim ulanish serverlari RADIUS haqiqiylikni tekshirish xabarlari uchun 1645 UDP-portni va RADIUS xisobga olish xabarlari uchun esa 1646 UDP-portni ishlatishi mumkin.
RADIUS protokoli yo‘qotiladigan paketlar 5...10% dan kam bo‘ladigan tarmoqlarda samarador bo‘ladi, boshqa tarmoqlarda TASASS+ protokoli ishlatilishi yaxshi bo‘ladi.
Shifrlashda RADIUS protokoli parolda faqat clear text shifrlanadi, qolgan butun paket «ochiq» qoladi (xavfsizlik nuqtai nazaridan xatto foydalanuvchining nomi juda muhim parametr bo‘lsada).
TACASS+ protokolida paketning faqat sarlavhasi ochiq (hech qanday qimmatli axborotni tashimaydigan) qoladi, paketning butun tanasi esa shifrlanadi.